مقایسه میزان اعتبارات دانشگاه‌های کشور و نحوه تخصیص آنها با دانشگاه‌های منتخب سایر کشورها، می‌تواند در شناخت ترکیب و ساختار بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها مفید باشد، به همین دلیل دکتر ناصرعلی عظیمی، استادیار اقتصاد بین‌الملل گروه اقتصاد مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، در یک مقاله با عنوان «بررسی بودجه عمومی و پژوهشی دانشگاه‌های منتخب در ایران و جهان» که در فصل‌نامه علمی رهیافت، زیر نظر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، منتشر شده، ساختار تخصیص بودجه عمومی و پژوهشی دانشگاه‌های منتخب سراسر جهان و ایران را بررسی کرده است.

ام‌آی‌تی

دانشگاه ام‌آی‌تی، یک دانشگاه خصوصی و تحقیقاتی است که در سال ۱۸۶۱ تاسیس شده است. میزان منابع مالی این دانشگاه از رقم ۱.۳ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۰ به ۱۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ رسیده و رشد ۱۰ برابری داشته است. بودجه عملیاتی این دانشگاه از یک میلیارد دلار در سال ۱۹۹۰ به نزدیک ۳.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است. بودجه تحقیقاتی این دانشگاه نیز روند صعودی داشته، اما میزان افزایش آن در مقایسه با بودجه عملیاتی کندتر بوده است. بودجه تحقیقاتی این دانشگاه در سال ۱۹۹۰ حدود ۷۲۶ میلیون دلار بوده و در سال ۲۰۱۸ با رشد ۳۰ درصدی به ۹۴۶ میلیون دلار رسیده و حدود نیمی از آن توسط دولت فدرال تامین شده است. این دانشگاه از نظر بودجه تحقیقاتی در جایگاه سیزدهم جهان قرار دارد و در سال ۲۰۱۹ در رتبه‌بندی تایمز در جایگاه چهارم جهان و دوم دانشگاه‌های امریکا قرار گرفته و نمره بخش تحقیقات این دانشگاه در این رتبه‌بندی ۹۲.۷ بوده است.

هاروارد و آکسفورد

دانشگاه هاروارد از دانشگاه‌های معتبر امریکا است. درآمدهای عملیاتی این دانشگاه در سال ۲۰۱۸ رشد 4 درصدی داشته و به ۵.۲ میلیارد دلار رسیده است.

منابع مالی این دانشگاه از طریق موقوفات (۳۵ درصد)، شهریه‌ها (۲۱ درصد)، حمایت‌های مالی (۱۸ درصد)، هدایا (۹ درصد) و سایر (۱۷ درصد) تامین می‌شود و بیش از نیمی از درآمد دانشگاه‌ها را موقوفات و شهریه‌ها تامین می‌کنند. کل هزینه‌های دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۱۸، با رشد 3 درصدی ۵ میلیارد دلار بوده است. هزینه‌های جبرانی مانند حقوق و دستمزد، نیمی از هزینه‌های دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهد. بودجه تحقیقاتی این دانشگاه در سال ۲۰۱۷ بیش از یک میلیارد دلار بوده که ۲۰ درصد از کل بودجه را تشکیل می‌دهد. حدود ۸۷ درصد بودجه تحقیقاتی در تحقیقات حوزه علوم بوده و بیش از ۸۰ درصد منابع مالی این تحقیقات توسط دولت فدرال و بودجه سازمانی تامین می‌شود. این دانشگاه از نظر بودجه تحقیقاتی جایگاه هفتم جهان را دارد. دانشگاه آکسفورد نیز یکی از دانشگاه‌های معتبر جهان است. بخش مالی این دانشگاه در مقایسه با سایر دانشگاه‌ها ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارد. درآمد این دانشگاه با افزایش ۱۳ درصدی، از حدود ۱۵۸۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ به نزدیک ۱۸۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ رسیده است. درآمدهای ناشی از تامین مالی تحقیقات از موسسه‌هایی نظیر خیریه‌ها، بنیادها، شوراهای تحقیقاتی و صنعتی، منبع درآمد اصلی دانشگاه آکسفورد محسوب می‌شود که از نظر تامین منابع تحقیقاتی از طریق موسسه‌های خارجی نسبت به سایر دانشگاه‌ها در انگلستان، رتبه اول را دارد.

درآمدهای ناشی از بخش تحقیقات این دانشگاه در سال ۲۰۱۸ در مقایسه با سال ۲۰۱۷ با 2 درصد رشد به ۶۵۴ میلیون دلار افزایش یافته است. این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ در رتبه‌بندی تایمز در جایگاه اول جهان قرار گرفته و نمره بخش تحقیقات این دانشگاه در این رتبه‌بندی ۹۹.۵ بوده است.

مک‌گیل

دانشگاه مک‌گیل یک دانشگاه تحقیقاتی و دولتی در کانادا است. منابع مالی این دانشگاه به 4 قسمت تقسیم می‌شود. منابع مالی عملیاتی که هزینه‌های روزمره دانشگاه را پوشش می‌دهد مثل حقوق و مزایای اعضای هیات‌علمی و کارمندان، منابع مالی خاص که مربوط به اعتبارات پژوهشی و هدایای بشردوستانه است، کمک‌هزینه‌ها که شامل پول‌هایی است که از هدایا به دانشگاه به دست‌آمده و منابع سرمایه‌ای که مربوط به ساختمان‌ها یا بازسازی‌ها است.

میزان درآمد این دانشگاه در سال ۲۰۱۸ حدود ۱۲۵۴ میلیون دلار بوده که ۷۹۵ میلیون دلار از آن سهم بودجه عملیاتی است. هزینه‌های این دانشگاه در سال یادشده ۷۵۵ میلیون دلار بوده که بخش عمده آن (حدود ۶۳ درصد) صرف آموزش عالی و امور پشتیبانی و اداری شده است. بودجه تحقیقاتی دانشگاه مک‌گیل در این سال حدود ۴۷۳ میلیون دلار بوده که ۳۷ درصد از کل بودجه دانشگاه را تشکیل می‌دهد. این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ در رتبه‌بندی تایمز در جایگاه ۴۴ جهان قرار گرفته و رتبه بخش تحقیقات آن ۶۹.۴ بوده است.

کیپ‌تاون

دانشگاه کیپ‌تاون یکی از معتبرترین دانشگاه‌ها در افریقای جنوبی و قاره افریقا است. این دانشگاه یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های تحقیقاتی افریقای جنوبی است و جایگاه بین‌المللی دارد.

حدود ۴۵ درصد بودجه دانشگاه به‌وسیله منابع دولتی و بقیه از طریق شهریه‌های دریافتی، هدایا و کمک‌ها تامین می‌شود. درآمد دانشگاه در سال ۲۰۱۷ با رشد ۳.۱ درصدی، حدود 3 هزار میلیون راند بوده است. از این مبلغ حدود ۶۷ درصد صرف هزینه‌های پرسنل و هزینه‌های مرتبط شده است.

از طرفی درآمد حاصل از فعالیت‌های تحقیقاتی این دانشگاه از سال ۲۰۱۴ روند صعودی را طی کرده است. در سال ۲۰۱۷ درآمد تحقیقاتی دانشگاه (گرنت و درآمدهای حاصل از قرارداد) به حدود ۱۱۰ میلیون دلار رسیده بود.

بزرگ‌ترین منبع تامین مالی تحقیقات در این دانشگاه بنیاد تحقیقات ملی است. عمده فعالیت‌های مرتبط با تامین مالی تحقیقات از حوزه تصمیم‌گیری دانشگاه و شورای آن خارج است.

این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ در رتبه‌بندی تایمز در جایگاه ۱۵۶ جهان قرار گرفته و رتبه بخش تحقیقات آن ۴۱.۵ بوده است.

ملبورن

دانشگاه ملبورن یکی از دانشگاه‌های دولتی و تحقیقاتی در کشور استرالیا است. بودجه این دانشگاه در سال ۲۰۱۷ حدود ۲.۵ میلیارد دلار و کمک‌های دولتی شامل گرنت‌های دولتی و پرداخت‌های هلپ ( HELP ) بوده که در مجموع حدود ۴۰ درصد بودجه را تشکیل می‌دهد.

بیش از ۵۰ درصد هزینه‌های این دانشگاه مربوط به هزینه‌های پرسنلی است و بودجه پژوهشی دانشگاه ملبورن در سال ۲۰۱۷ حدود ۴۷۵ میلیون دلار بوده است. از این بودجه حدود ۱۷۱ میلیون اعتبار از طرف شورای تحقیقات بهداشت و سلامت و شورای تحقیقات استرالیا بوده است.

این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ در رتبه‌بندی تایمز رتبه ۳۲ را به‌دست آورده و رتبه تحقیقات دانشگاه ملبورن ۷۳.۴ بوده است.

سخن پایانی

در مجموع بررسی دانشگاه‌های منتخب خارجی نشان می‌دهد بیش از ۲۰ درصد بودجه این دانشگاه‌ها صرف بخش پژوهش می‌شود و فقط دو دانشگاه دهلی و ملبورن، سهمی زیر ۲۰ درصد را به بخش پژوهش اختصاص داده‌اند.

این امر نشان‌دهنده این واقعیت است که کشورهای در حال توسعه ملزم به سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش پژوهش و آموزش عالی هستند.