نقش تجارت الکترونیک در اشتغال‌آفرینی
شهرام شیرکوند-پژوهشگر و مشاور صنعت
در عصر حاضر سازمان‌ها و شرکت‌ها با سرعت روزافزون در حال توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در حوزه‌های تجاری و بازرگانی هستند. تجارت الکترونیک به‌عنوان نماد کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد و تجارت و از آثار اقتصاد دانش‌محور است. امروزه تجارت الکترونیک از مهم‌ترین فرآیندهای جامعه اطلاعاتی است که با گسترش اینترنت در سطح بین‌المللی به‌سرعت توسعه یافته و به‌دلیل ایجاد تسهیل در تجارت و توسعه رفاه اجتماعی، همواره در حال افزایش است و استفاده از آن در کشورهای در حال توسعه نهادینه شده است. تجارت الکترونیک منشأ و مبدأ ظهور ایده‌های جدید و در توسعه و ایجاد بازارهای جدید و اشتغال‌آفرینی تاثیرگذار است.
فیلیپ کاتلر، از استادان مطرح دانش بازاریابی جهان و پدر بازاریابی مدرن، در کتاب مدیریت بازار خود ادعا می‌کند رایانه‌ها و شبکه جهانی اینترنت عادت‌های خرید را سراپا دگرگون خواهند کرد. وجود چنین مدلی حس اعتماد بیشتری در خریدار ایجاد کرده و به همین دلیل این مدل در ایران و بسیاری از کشورها با استقبال خوبی مواجه شده است.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه کسب‌وکار و تجارت، علاوه بر فراهم‌آوری امکانات و تسهیلات مختلف برای شرکت‌های ارائه‌دهنده محصولات و خدمات به شیوه سنتی و پیشرفت آنها، موجب ایجاد بنگاه‌های جدیدی شد که به ارائه خدمات از طریق شبکه اینترنت پرداخته یا بهطور موازی در هر دو حوزه سنتی و نوین مشغول فعالیت شدند. با توسعه شبکه اینترنت، نیازها، منابع، محصولات، نگرش‌ها و روش‌های جدید برای تجارت و کسب‌وکار و همچنین ارزش‌های جدید برای بنگاه و مشتری پدید آمدند و مباحثی نظیر «اقتصاد دیجیتالی» مطرح شد که با نگرش کاهش نرخ محصولات و خدمات برای مشتری و کسب درآمد از روش‌های دیگر وارد عرصه شدند. در نهایت پیدایش «واسطه‌های الکترونیکی» به‌جای «واسطه‌های فیزیکی» نمایانگر حضور واسطه‌ها در دنیای شبکه‌ها در قالب جدید است. در دنیای مجازی واسطه‌ها علاوه بر این خدمات، اطلاعات را نیز کنترل می‌کنند. واسطه‌های الکترونیکی با نام دلالان اطلاعات نیز شناخته می‌شوند و انتقال اطلاعات بین فروشندگان و مشتریان از طریق این دلالان انجام می‌شود. در مدل واسطه‌گری، ابزار اینترنتی شامل وب‌سایت یا نرم‌افزار موبایل به‌عنوان یک واسطه عمل و مشتری و فروشنده را به یکدیگر متصل می‌کند.
در تجارت الکترونیک نقش واسطه‌ها بسیار کم‌رنگ می‌شود و تولیدکنندگان محصولات خود را بهطور مستقیم عرضه می‌کنند که این امر کاهش هزینه و افزایش سود را به‌دنبال دارد.
در روش‌های سنتی فروش و بازاریابی امکان برقراری ارتباط میان تولیدکنندگان و تجار وجود ندارد، به همین جهت واسطه‌ها این کار را انجام می‌دهند که این روند منجر به افزایش نرخ کالا و خدمات می‌شود، اما در شیوه‌های مدرن با معرفی و انجام بازاریابی اینترنتی این امکان فراهم شده که افراد به معرفی، بازاریابی و فروش محصولات خود در سراسر دنیا بپردازند و با افزایش تعداد مشتریان میزان تولید نیز توسعه می‌یابد. واسطه‌گری، یکی از عناصر چهارگانه آمیخته بازاریابی سنتی است.
نقش واسطه‌گری، انتقال محصولات و خدمات از تولیدکننده به مشتری نهایی است. درحال‌حاضر شبکه اینترنتی به توسعه کامل و فراگیر نرسیده، به این لحاظ در شبکه توزیع، شکل سنتی نیز حاکم است و واسطه‌های فیزیکی همچنان حضور دارند که از رابطه مستقیم آنها با مصرف‌کننده نهایی ناشی می‌شود.
به‌خاطر استمرار این رابطه، تولیدکنندگان کالا و خدمات، نگران اقدامات تلافی‌جویانه واسطه‌ها هستند و امکان ایجاد محدودیت برای واسطه‌های فیزیکی را ندارند، زیرا همه مشتریان از امکان دسترسی به شبکه تجارت الکترونیک برخوردار نیستند؛ بنابراین بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های تولیدکننده کالا و خدمات ریسک از دست دادن بخش عمده کسب‌وکار را در ازای محدود کردن واسطه نمی‌پذیرند و این امر را غیرمنطقی دانسته و از سویی برای حذف یا محدود کردن واسطه‌های سنتی و الکترونیکی با تردید روبه‌رو هستند، چون قدرت انتخابی که واسطه‌ها به خریداران می‌دهند، بسیار قابل‌توجه است، چراکه هر واسطه نمایندگی فروش یا خدمات پس از فروش چند شرکت را دارا است؛ از این رو فرصت انتخاب برای مشتری به‌وجود می‌آید.
به این ترتیب دستاوردهای فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در بستر اینترنت برای بنگاه‌های اقتصادی و سازمان‌های تجاری را می‌توان به این صورت برشمرد:
۱- ایجاد سبک و فرم جدید در کسب‌وکار، تجارت و واسطه‌گری، ۲- امکان ارسال میزان بیشتر اطلاعات با هزینه کمتر به مشتری، ۳- امکان توسعه بازار و دستیابی به بازارهای جدید، ۴- کاهش هزینه‌های تولید و توزیع کالاهای اطلاعاتی، ۵- امکان شخصی‌سازی ارتباطات با مشتری، ۶- تعامل بهتر و بیشتر با مشتریان، ۷- میسر کردن بازاریابی مستقیم و ارتباط یک به یک، ۸- افزایش بازدهی‌های عملیاتی در تجارت‌های برخط برای انتقال بیشتر مراحل معامله به مشتریان، ۹- افزایش بازدهی‌های کانال‌های ارتباطی برای تسریع در انجام پیشنهادهای الکترونیکی. این فعالیت‌ها و معاملات توسط کارآفرین در قالب تجارت الکترونیک انجام می‌شود تا ضمن ایجاد زمینه‌های اشتغال‌آفرینی و تولید، کسب‌وکارهای کوچک اینترنتی نیز به‌وجود آید.
