اگر بخواهیم به فرصت‌های همکاری با کشورهای حاشیه دریای‌خزر (روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان) نگاهی بیندازیم، بهتر است اول نوع روابط را تقسیم‌بندی کنیم. روابط در عرصه بین‌المللی به 2 بخش عمده روابط بین دولت‌ها و رابطه بخش خصوصی با یکدیگر تقسیم‌بندی می‌شود. به‌طورمعمول در همه کشورها و به‌ویژه کشور ما، اگر دولت‌ها با هم روابط سیاسی نداشته باشند، روابط بخش خصوصی هم دچار اخلال می‌شود، البته منظور این نیست که بخش خصوصی، مقلد بخش دولتی است، اما به‌طورمعمول این اتفاق رخ می‌دهد.

این موضوع ارتباط چندانی با تحریم‌ها ندارد، حتی اگر تحریمی هم وجود نداشت، در غیاب روابط سیاسی؛ همکاری اقتصادی در همه زمینه‌ها مختل می‌شود. درباره ایران و روسیه باید گفت سابقه همکاری ما در حوزه معدن و صنایع به گذشته‌های دور برمی‌گردد، در حال‌ حاضر هم، این 2 کشور روابط سیاسی و دیپلماتیک بسیار قوی و منظمی با یکدیگر دارند. چرا منظم؟ چون به‌طور میانگین هر 2 سال یک‌بار روسای‌جمهوری این 2 کشور با هم دیدار می‌کنند یا میزبان یکدیگر در کشورهای خود می‌شوند،در نتیجه این روابط گسترده، صنایع مختلف به‌ویژه صنایع معدنی 2 کشور هم امکانات فراوانی برای همکاری مشترک دارند. این همکاری در ادوار گذشته هم وجود داشته و تا امروز هم کمابیش ادامه دارد. ما در حال‌ حاضر با تحریم بسیار سختی دست و پنجه نرم می‌کنیم و یکی از مواردی که این تحریم را سخت‌تر می‌کند، این است که نقل و انتقالات مالی را به‌چالش کشیده است و یکی دیگر از مشکلات بزرگ ما کمبود ماشین‌آلات حوزه استخراج زیرزمینی است، بنابراین یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در همکاری بخش معدن با روسیه می‌تواند مطرح شود، ورود ماشین‌آلات مورداستفاده در استخراج زیرزمینی است.

به‌اعتقاد من، در شرایط حاضر می‌توان از فناوری روس‌ها در این زمینه استفاده کرد، البته ماشین‌آلات روسی، به‌شکل معمول پرحجم و سنگین‌وزن است، در حالی که دنیا به‌سوی استفاده از فناوری سبک‌تر پیش می‌رود، اما باز هم تاکید می‌کنم که در شرایط موجود، می‌توانیم روی همکاری با روسیه در حوزه استخراج کانسارهای زیرزمینی حساب کنیم. یکی دیگر از کشورهای حاشیه دریای‌خزر ترکمنستان است که درباره آن تنها می‌توان به این نکته اشاره کرد که سیستم سیاسی بسته‌ای دارد و به‌ ‎ همین دلیل، اطلاعات ما از این کشور بسیار کم است، بنابراین طبیعی است که ریسک سرمایه‌گذاری برای بخش معدن و صنایع وابسته بسیار بالا خواهد بود. درباره جمهوری آذربایجان توجه به این نکته ضروری است که تمایلات سیاسی این کشور به دنیای غرب نزدیک‌تر است، باتوجه به اینکه کشور ما تمایل بیشتری به شرق نشان می‌دهد، بنابراین در این زمینه نوعی تعارض به‌چشم می‌خورد. شاهد این مثال کشمکش‌های لفظی است که چندی پیش میان 2 کشور ایجاد شد، بنابراین در حال ‌حاضر به‌نظر نمی‌رسد که در حوزه معدن و صنایع وابسته بتوانیم از ظرفیت موجود بین 2 کشور ایران و آذربایجان بهره‌مند شویم. درباره قزاقستان؛ به‌عنوان مقدمه باید گفت که برای اینکه در هر زمینه‌ای با کشوری دیگر وارد همکاری شویم، اول باید ببینیم ریسک سرمایه‌گذاری در آن کشور چقدر است. این ریسک تابعی از ریسک سیاسی در آن کشور است و به‌جرات می‌توان گفت قزاقستان یکی از کشورهایی است که ثبات سیاسی بالایی دارد. شاهد این مدعا میزبانی پی در پی این کشور از کنفرانس‌های بین‌المللی، نشست‌های جهانی یا گفت‌وگوهای صلح بوده است. آیا کشوری که می‌خواهد میزبان جام جهانی فوتبال یا المپیک باشد، می‌تواند درگیر جنگ باشد یا با مشکلات داخلی و بی‌ثباتی سیاسی دست و پنجه نرم کند؟ به‌طبع پاسخ منفی است.

در حوزه سیاست خارجی یا اقتصاد هم وضع به همین منوال است؛ کشوری که تنش سیاسی بالایی دارد، نمی‌تواند میزبان گفت‌وگوهای صلح شود. تنها چند کشور دنیا مثل اتریش و سوئیس هستند که می‌توانند چنین نقشی ایفا کنند و قزاقستان هم یکی از این کشورها است،به‌عنوان مثال در دورانی که دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشور، سعید جلیلی بود، چندین و چند بار قزاقستان میزبان مذاکرات پنج به‌علاوه یک بود، همین طور میزبانی مذاکرات صلح بین دولت قبلی افغانستان و طالبان را هم به‌عهده داشت. حال به این پرسش می‌رسیم که آیا قزاقستان کشوری معدنی هست یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که این کشور بسیار معدن‌خیز است و بدون‌شک، به‌واسطه منابع عظیم معدنی که در اختیار دارد، در چند سال آینده یکی از اقتصادهای نوظهور جهان خواهد شد. چندی است که دانشکده‌هایی بسیار معتبر در زمینه معدن در این کشور تاسیس و تعداد قابل‌توجهی از نخبگان سراسر دنیا جذب شده‌اند، موضوع آموزش در حوزه معدن و صنایع معدنی بسیار جدی دنبال می‌شود و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی روی سطوح عالی دانشگاهی انجام گرفته است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ معدنی دنیا مثل «ریوتینتو» یا «بی‌اچ‌پی بیلیتون»، مگاپروژه‌هایی در حوزه معدن و صنایع معدنی در کشور قزاقستان در دست دارند.

این کشور، هم میزبان فناوری غربی است و هم فناوری شرقی که این از ثبات این کشور نشات می‌گیرد. در ابتدای بحث به همکاری مشترک با روسیه اشاره شد، اما اگر بخواهیم جایگزینی قوی و مطمئن برای آن در نظر بگیریم، باید به قزاقستان توجه کنیم. حتی اگر به فرض، ما با دنیای غرب روابط به‌طورکامل آزادی داشتیم، مشکل نقل و انتقالات مالی وجود نداشت و سایه شوم تحریم بر کشورمان نیفتاده بود، باز قزاقستان در صدر کشورهایی بود که ظرفیت همکاری‌های گسترده در حوزه معدن و صنایع وابسته را داشت، پس باتوجه به روابط دیپلماتیک موجود به‌نظر می‌رسد که قزاقستان می‌تواند بهترین شریک معدنی ایران باشد.