استانداردسازی اروپایی؛ از آغاز تا امروز
مفهوم «استاندارد» از زمانی وارد ادبیات اقتصادی جهان شد که پس از پایان جنگ جهانی دوم، کشورهای اروپایی که در طول جنگ به طور گسترده‌ای تخریب شده بودند اقدام به بازسازی با سرعت هرچه تما‌م‌تر کردند.
در این بین برخی از شرکت‌های مقاطعه‌کار بدون رعایت اصول و قواعد ساختوساز علمی، پروژه‌ها را از دولت‌ها گرفته و با سطح کیفیت اندکی به کارفرمایان خود تحویل می‌دادند. از آنجا که جنگ سراسر اروپا را گرفته بود، کیفیت ساختوساز برای دولت‌های اروپایی تبدیل به یک بحران بین‌المللی شده بود و شهروندان نیز از سطح کیفی ساختمان‌ها، تولیدات صنعتی، خدمات و... شکایت داشتند. از همین رو، تعدادی از غول‌های صنعتی در سراسر اروپا و امریکا اقدام به تشکیل کنسرسیومی غیردولتی کردند که با عنوان ایزو « ISO » در اواخر دهه ۴۰ میلادی آغاز به کار کرد تا بر محصولات و خدمات واحدهای صنعتی و خدماتی دولتی و غیردولتی نظارت داشته باشد. این مقطع به‌عنوان نقطه آغازی برای شکل‌گیری نهادهای بین‌المللی از جمله ایزو بود که بعدها نقش بسیار پررنگ‌تری را در بطن اقتصاد و فرهنگ بشر مدرن بازی کرد.
استاندارد چیست؟
استانداردها به طور کلی مجموعه‌ای از مشخصات فنی هستند که الزامات فرآیند تولید، خدمات یا متدهای آزمایشی و تحقیقاتی را تعیین کرده و با ثبت امتیازاتی، محصولات را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. استانداردها عموما از سوی شرکت‌های بزرگ و کوچک صنعتی و فعالان بازار با رعایت برخی اصول اساسی تغییر می‌کنند زیرا یک طرف عرضه و تقاضا تولیدی‌ها و ارائه‌کنندگان خدمات هستند و طرف دیگر نیز شهروندانی هستند که تمایل دارند نسبت به هزینه‌ای که می‌پردازند کیفیت حداکثری را دریافت کنند.
اما به طور کلی استانداردها تضمین‌کننده رعایت ایمنی، کیفیت مواد اولیه، کاهش حداکثری هزینه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی و همچنین افزایش بازدهی اقتصادی در جامعه و تسهیلات زیستی مردم از طرف شرکت‌ها هستند. از جمله مهم‌ترین استانداردهای اروپایی می‌توان به کنسرسیوم‌هایی مانند ISO ، CEN ، CENELEC و ETSI اشاره کرد که در دو دهه اخیر مهم‌ترین نقش را در کنترل کیفی محصولات تولیدی و خدماتی در اروپا ایفا کرده‌اند. این نهادهای بین‌المللی که همگی غیردولتی به شمار می‌روند کارنامه‌ای مثبت و کاملا شفاف داشته و به‌عنوان ابزارهایی برای تضمین کیفیت محصولات به شمار می‌روند.
ایزو چیست؟
پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۷ میلادی نهادی با عنوان سازمان بین‌المللی استانداردسازی
( The International Organization for Standardization ) که عموما با نام ایزو ISO شناخته می‌شود در ژنو سوئیس تاسیس شد. این سازمان غیردولتی که ابتدا به صورت یک کنسرسیوم بین‌المللی با ارتباطات قوی دولتی بود از سوی شرکت‌های بزرگ دولتی و غیردولتی صنعتی پایه‌گذاری شده بود اما پس از چندی دولت‌ها نیز به این حوزه ورود کرده و کنترلی نسبی را روی این نهاد بین‌المللی اعمال کردند. این روند تا جایی ادامه داشت که در طول زمان با تغییر شرایط اقتصاد بین‌الملل رسالت وجودی ایزو هم تغییر کرد و ایزو به فراخور پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورها فراگیر شد. درحال‌حاضر ایزو به‌عنوان نهادی غیردولتی و جهانی در جهت سنجش کیفیت محصولات و خدمات ارائه شده از سوی مجموعه‌های دولتی و... دولتی به ایفای نقش می‌پردازد و اغلب کشورهای جهان نیز استاندارد ایزو را به‌عنوان معیاری برای سنجش کیفی محصولات و خدمات پذیرفته‌اند.
استانداردسازی در اروپا
کمیسیون اروپا نقشه راه خود برای استراتژی استانداردسازی را در سال ۲۰۲۰ منتشر کرده که براساس آن، مولفه‌های کنترل کیفی با هدف افزایش سطح رضایتمندی شهروندان اروپایی بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. یکی از تفاوت‌های اساسی که این نقشه راه اروپایی دارد تعریف نقش‌های جدید و پررنگ‌تر برای دولت‌های بیست‌وهفت‌گانه اروپایی در مسیر بهبود استانداردهای صنعتی و خدماتی است که تا پیش از این سعی می‌شد حداقل سهم را داشته باشد. اما با توجه به تحولات سیاسی که در پارلمان اروپا شاهد بودیم بسیاری این موضوع را پیش‌بینی می‌کردند.
با این حال، برخی از منتقدان از رویه‌ای که اتحادیه اروپا در پیش گرفته به‌عنوان اعمال سیاست‌های مداخله‌جویانه دولت‌گرایان اروپایی در کار بخش خصوصی تلقی می‌کنند. هرچند «اورسولا فون‌درلاین» که رئیس جدید کمیسیون اروپا است با پافشاری بر لزوم اجرای این سیاست‌ها، هیچ راه فراری برای بخش خصوصی در این زمینه باز نگذاشته و بر لزوم رعایت استانداردهای جدید اروپایی در دهه دوم قر‌ن ۲۱ تاکید کرده است. به گفته فون‌درلاین، هدف استراتژی تدوین‌شده در کمیسیون اروپا رفع چالش‌های پیش روی سیستم استانداردسازی اروپا است که از دید اعضای این کمیسیون در سال‌های اخیر دچار ناکارآمدی و درجا زدن شده بود.
کمیسیون اتحادیه اروپا نیز معتقد است این طرح پاسخی است به نیاز به قاطعیت و روشن شدن نقشه راه که شهروندان اروپایی در مقیاس بین‌المللی احساس کرده‌اند و دولت‌ها نیز وظیفه دارند در پی تقویت عنصر پاسخگویی عمومی به نیازهای مدنظر استانداردها بیش از پیش توجه کرده و در راستای نیل به آنها تلاش کنند. برمبنای این نقشه راه دولت‌ها موظف هستند با اعمال نظارت‌های سفت و سخت بر عملکرد تولیدی‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات در جهت افزایش سطح کیفی خروجی واحدهای تولیدی و خدماتی بکوشند. از طرفی هم با توجه به تهدیدات زیست‌محیطی موجود در سراسر اروپا و جهان، کمیسیون اروپا دولت‌های عضو را وادار به رعایت استانداردهای اقلیمی مصوب اتحادیه کرده است.
گفتنی است، مقامات اتحادیه اروپا در ماه‌های اخیر بر رعایت بیش از پیش سیاست‌های استانداردسازی تاکید کرده و آن را یک ابزار قدرتمند و استراتژیک برای بهبود کارآیی سیاست‌های این اتحادیه می‌دانند. کارشناسان معتقدند پس از پاندمی کرونا و بروز مشکلاتی در زمینه خدمات‌رسانی در برخی از کشورهای اروپایی، کمیسیون توجه خاصی به استانداردسازی کرده و تلاش می‌کند عناصری مانند رقابت در بازار، حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان، حفاظت از سلامت شهروندان، حفاظت از محیط‌زیست و همچنین بسط و گسترش دانش‌های نوین را تقویت کند.
گفتنی است، از سال ۱۹۸۴ کمیسیون اروپا تلاش می‌کند همراه با نهاد استاندارد بین‌المللی EFTA و سازمان‌های استانداردسازی اروپایی برای مشارکت موثر در تعاملات دولت و بخش خصوصی نهایت هماهنگی را ایجاد کند و برای رفع تعارضات بین این دو بخش گام بردارد. در همین راستا اتحادیه اروپا دستورالعملی را برای همکاری بین نهادهای استانداردساز CEN ، CENELEC و ETSI با کمیسیون اروپا و انجمن تجارت آزاد اروپا تهیه کرده که تا امروز نیز این دستورالعمل پابرجا مانده، اما فون‌درلاین در برخی اظهارات خود از لزوم ایجاد اصلاحات گسترده در این دستورالعمل سخن گفته است.
انواع استانداردهای اروپایی
استانداردسازی در اروپا یک فرآیند جامع و عموما غیردولتی است که به صورت کنسرسیومی و با مشارکت بخش خصوصی و نظارت دولت‌ها اداره می‌شود. در این کنسرسیوم‌ها بازیگران مختلفی به ایفای نقش می‌پردازند که هر یک استاندارد محصولات و خدمات را در حوزه‌های گوناگون وضع و بررسی می‌کنند. اما از آنجا که توسعه مفاد استانداردهای مختلف عمدتا با توجه به نیازهای بازار ایجاد می‌شود، صاحبان صنایع و تولیدکنندگان نقش محوری را در زمینه رعایت این استانداردها بازی می‌کنند. در نهایت پس از بررسی هر یک از حوزه‌های مورد بحث، مفاد استانداردهای مختلف از طریق یکی از ۳ نهاد استانداردساز اروپایی ESO تدوین می‌شود که به ترتیب کمیته استانداردسازی اروپا ( CEN )، کمیته استانداردسازی الکتروتکنیکی اروپا ( CENELEC ) و موسسه استاندارد اروپایی مخابرات ( ETSI ) نام دارند.
سازمان‌های استانداردساز اروپا ( ESO )
سازمان‌های استانداردساز اروپا به طور رسمی توسط مقررات ( EU ) به‌عنوان ارائه‌دهندگان استانداردهای اروپایی شناخته می‌شوند که تحت عناوین CEN ، CENELEC و ETSI از سال ۱۹۸۴ تا امروز در حال فعالیت هستند و در ۳ حوزه کمیته عمومی، صنایع دانش‌بنیان و صنایع تولیدمحور به تعریف و اعمال استانداردهای کمی و کیفی می‌پردازند. ESO در سال ۲۰۰۳ میلادی و پس از حدود ۱۵ سال پس از تاسیس اساسنامه خود را تغییر و دامنه فعالیتی خود را اندکی گسترش داد و پس از آن به‌عنوان نهادی فراقاره‌ای در سراسر جهان به فعالیت می‌پردازد و قراردادهای همکاری با هلدینگ‌ها و ابرتولیدکنندگان جهان به امضا رسانده است.
CEN
کمیته استانداردسازی اروپا ( CEN ) نهادهای استانداردسازی ملی و محلی از ۳۳ کشور اروپایی را گرد هم آورده (۶+۲۷) و تلاش می‌کند پلتفرمی برای توسعه استانداردهای اروپایی در زمینه‌هایی مانند تولید محصولات مصرفی، مواد اولیه، خدمات و فرآیندهای تولیدی ایجاد کند. از جمله محصولاتی که این نهاد اروپایی پوشش می‌دهد می‌توان به مواد شیمیایی، ساختمان، خدمات اجتماعی دولتی و خصوصی و... اشاره کرد.
CENELEC
کمیته اروپایی استانداردسازی الکتروتکنیکی ( CENELEC ) محوری برای استانداردسازی در زمینه صنایعی با کارکرد الکتروتکنیکی است که در‌واقع بازار لوازم الکترونیکی را زیر پوشش خود قرار می‌دهد. استانداردهای داوطلبانه تهیه‌شده توسط CENELEC به تسهیل تجارت بین کشورها، دسترسی به بازارهای لوازم الکترونیکی جدید، کاهش هزینه‌های تجارت و حمایت از توسعه بازار یکپارچه اتحادیه اروپا کمک می‌کند. CENELEC همچنین با همکاری نزدیک خود با کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک ( IEC ) دسترسی به بازار را در سطح بین‌المللی ایجاد می‌کند تا وجهه فراقاره‌ای خود را توسعه بخشد.
ETSI
موسسه استاندارد ارتباطات مخابراتی اروپا ( ETSI ) مفاد استانداردی قابل اجرا در سطح جهانی برای فناوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) را وضع می‌کند.
این استانداردها همچنین شامل فناوری‌های نوین، خدمات تلفن همراه، رادیو، اینترنت و... است که با هدف تولید و حفظ استانداردهای فنی مورد نیاز مصرف‌کنندگان و دولت (در برخی کشورها) به ارائه خدمات می‌پردازد.
با توجه به جایگاه ویژه صنایع دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین، صاحبان این صنایع می‌توانند در تعیین و تنظیم مفاد مورد تایید ETSI مشارکت مستقیم داشته باشند. مسئولان این نهاد استانداردساز معتقدند با این حرکت سایر شرکت‌های تولیدی و خدماتی جهان تلاش می‌کنند تا خود را با استانداردهای موردنظر اتحادیه اروپا وفق دهند و همین موضوع می‌تواند یک مزیت رقابتی بزرگ و تاثیرگذار برای صنایع اروپایی باشد.
منبع: کمیسیون اروپا
