کارآفرینی سن یا جنسیت نمی‌شناسد و هر فردی می‌تواند کارآفرین باشد. مردان و زنان کارآفرین موفق زیادی در دنیا وجود دارند که سال‌های طولانی از فعالیت و اشتغالزایی آنها می‌گذرد. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز جهانی کارآفرین نگاهی به نقش زنان کارآفرین در اقتصاد کشور و چالش‌هایی که آنها درگیر آن هستند، انداخته است. دنیای تجارت مدت‌ها به‌دست آقایان قبضه شده بود، اما چند سالی است که شاهد حضور زنان هم در این عرصه هستیم. باوجود افزایش تعداد بانوان کارآفرین، آنها همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند، این در حالی است که باید حمایت‌هایی چون ارائه تسهیلات خاص باتوجه به موانع موجود برای کارآفرینان به‌ویژه زنان کارآفرین در نظر گرفته شود، زیرا با حمایت از این قشر می‌توان موجب ترویج کارآفرینی در میان زنان و در نهایت شاهد رشد اقتصادی بود.

امکانات نابرابر زنان و مردان

زهرا بختیاری، کارآفرین حوزه پوشاک: زنان با ۴۹.۲۵ درصد، نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران ۲۰ درصد و نرخ فعالیت اقتصادی زنان در جهان ۳۵ درصد است. نیمی از سرمایه‌های اجتماعی، زنان هستند و در اسلام برای زنان، نقش و منزلت والایی در نظر گرفته شده است. بانوان نقش بسزایی در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و ۸ سال دفاع مقدس و سازندگی کشور ایفا کرده‌اند. قطار پیشرفت و تکنولوژی چندین سال است به کشور ما رسیده و قطعا رشد اقتصادی به‌صورت نوین یا سنتی در غیاب ۵۰ درصد جمعیت یک کشور رخ نمی‌دهد و برای مشارکت بانوان، باید زمینه‌های کار در جامعه فراهم شود. اکنون نگاه جهان بیشتر بر زنان معطوف شده، زیرا برای تحقق توسعه اجتماعی، تسریع فرآیند توسعه اقتصادی و محقق شدن عدالت اجتماعی اگر به زن به‌عنوان نیروی فعال و سازنده نگریسته شود، مسیر هموارتر خواهد بود. در نتیجه حضور زنان در کسب‌وکار مبتنی بر کارآفرینی در مقیاس‌های کوچک، متوسط و بزرگ خواه به‌صورت کسب‌وکار خانگی، خواه تولیدی، دستاوردهای مهمی خواهد داشت. بی‌شک زنان در محیط کسب‌وکار با موانع توسعه‌ای و ساختاری از جمله موانع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مواجهند. در نتیجه در راستای کارآفرینی زنان، برخی ابعاد ساختاری جامعه در حوزه فرهنگی، اجتماعی و حقوقی باید اصلاح شود تا مسیر کارآفرینی زنان هموار شود. زنان به‌دلیل نداشتن تخصص و مهارت کافی در حوزه فناوری اطلاعات، احساس تهدید نسبت به حریم شخصی، نداشتن سرمایه اولیه و عدم امکان جذب سرمایه، سهم تنها ۱۴ درصدی از کسب وکارهای فضای مجازی را به خود اختصاص داده‌اند.

همچنین از مهم‌ترین چالش‌های بانوان کارآفرین می‌توان به عدم حمایت قوانین از حضور زنان در عرصه کسب‌وکار و گاها مخالفت مردان با فعالیت‌های همسران‌شان در بنگاه‌های اقتصادی و ایجاد یک حرفه و شغل، اشاره کرد. همچنین تفاوت گسترده‌ای بین دستمزد زن و مرد وجود دارد و زنان کارآفرین با مردانی از همین دسته، از فرصت‌های مساوی در دستیابی به امکانات برخوردار نیستند. نزدیک ۱۰۰ درصد عرصه صنعت در دست مردان است و زنان در این بخش جدی گرفته نمی‌شون؛ به‌طوری که از کل شاغلان حوزه صنعت حدود ۱۰ درصد زن و ۹۰ درصد مرد هستند که جای بسی تامل است. همچنین کمتر از ۳ درصد شرکت‌های استارت‌آپی مدیر زن دارند. علاوه بر آنچه گفته شد تربیت و رسیدگی به فرزندان و انجام امور خانواده از یک طرف و انعطاف‌ناپذیری ساعات کار از طرف دیگر می‌تواند از چالش‌های مهم زنان کارآفرین باشد.

زنان باید از یکدیگر مراقبت کنند

سادینا آبایی، کارآفرین حوزه فناوری: بدیهی است که هیچ منعی برای حضور خانم‌ها در فضای کسب‌وکار، در قوانین پیشرو کشور وجود ندارد. با این حال بانوان برای حضور در فضای کار چالش‌های دارند که بیشتر متاثر از موضوعات فرهنگی کشور است.اگر بخواهیم از چالش‌ بانوان در عرصه کسب‌وکار صحبت کنیم، نمی‌توانیم از موضوعات مشترک عبور کنیم، چراکه این معضلات و دغدغه‌ها در تمام شئونات روابط اجتماعی و فارغ از جنسیت وجود دارند و نمی‌توان تفاوت جنسیتی در معضلات کارآفرینی قائل شد. در نتیجه باید چالش‌ها را کلی رصد و برطرف کرد که بی‌شک این امر در عرصه کسب‌وکار بانوان نیز تاثیرگذار است.با شیوع کرونا باتوجه به دگردیسی جدی اقتصاد جهان، نحوه تعاملات تغییرات جدی کرد و متاسفانه با بروز مشکلات بزرگ همیشه افرادی که به‌نحوی تاثیرپذیرتر هستند، سریع‌تر از گردونه بازی خارج شدند. در نتیجه شیوع کرونا بانوان بسیاری را از گردونه کسب‌و‌کار خارج کرد که به‌عنوان یک موضوع مهم باید به آن توجه داشت. مسئله پراهمیت این است که در زیست‌بوم اقتصادی، اخلاق تجاری را از دست داده و صحبت از چالش‌ها می‌کنیم که در مقابل این واقعه‌ تلخ شاید چندان مهم نباشد. مسئله اصلی این است که به آدم‌های نامهربانی در تمامی حوزه‌ها تبدیل شده‌ایم که یکدیگر را فارغ از روابط فی‌مابین دوست نداریم و برای موفقیت یکدیگر تلاش نمی‌کنیم؛ بنابراین آنچه ضرورت دارد این است که زنان از یکدیگر مراقبت و از پیشرفت یکدیگر، پشتیبانی همه‌جانبه کنند و از آن خشنود باشند.

کارآفرینی، موتور محرکه توسعه اقتصادی

فاطمه دانشور، کارآفرین حوزه معدن: کارآفرینی را باید موتور محرکه توسعه اقتصادی و بازار کار کشور دانست و این رویکردی است که در بسیاری از کشورهای جهان در پیش گرفته شده است. سال‌هاست قوانینی چون مالیات، بیمه، صدور کارت بازرگانی و... شرایط را برای کارآفرینان کشور سخت کرده است. در نتیجه بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. همچنین بانک‌ها در اعطای تسهیلات هیچ‌ کمکی به کارآفرینان نمی‌کنند.مردم کشور هر سال فقیرتر می‌شوند و تورم افزایش می‌یابد؛ در نتیجه پرداخت مالیات ازسوی کارآفرین با اشتیاق انجام نمی‌شود. متاسفانه باوجود پرداخت مالیات‌های سنگین خدمات خاصی از سازمان‌ها دریافت نمی‌شود، این در حالی است که در خارج از کشور مالیات‌ها با هدف حفظ و توسعه زیرساخت‌ها دریافت می‌شود. شرکت‌هایی که وابستگی به دولت دارند بسیاری از پروژه‌های کلان کشور را به‌دست گرفته و در نهایت این کسب‌وکارهای کوچک هستند که با پرداخت مالیات‌های سنگین از دست می‌روند. درحال‌حاضر کسب درآمد در کشور ما بسیار سخت است و متاسفانه شاهد این هستیم که هر روز قوانین سخت‌تری وضع می‌شود تا محدودیت‌ها بیش از پیش شود؛ قوانینی که نه‌تنها تسهیل‌کننده نیستند، بلکه محدودکننده هستند. اما باید این را در نظر گرفت که تحقق وعده‌ها نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که در کشور ایجاد نشده است؛ در نتیجه تسهیل کسب‌وکار و حمایت از آنها که وعده آن توسط برخی از مسئولان داده می‌شود نیز در حد شعار باقی می‌ماند و عملیاتی نخواهد شد. در مجموع ایران کشوری است که اگر تصمیمات درستی در آن گرفته شود، به‌شدت ظرفیت رشد اقتصادی دارد. امیدواریم افراد تصمیم‌گیر در حوزه‌های مختلف باتوجه بیشتر به تخصص‌شان انتخاب شوند. بعد از بیان چالش‌های بانوان کارآفرین در ابعاد بزرگ، پای صحبت دو بانوی کارآفرین در کسب‌وکارهای کوچک نشستیم تا مشکلات آنها را نیز بشنویم، بلکه برای رفع موانع و توسعه اقتصادی کشور راه چاره‌ای بیابیم.

حمایتی در کار نیست

شیرین سلیمی، کارآفرین حوزه تولید شیرینی و شکلات: حدود ۱۵ سال است که در حوزه شیرینی و شکلات فعال هستم. ابتدا فعالیت خود را از یک اتاق ۱۵ متری آغاز کردم و اکنون فضای کار بزرگ‌تر شده و حدود ۴ کارگر دارم. هدف اصلی من در راه‌اندازی این کسب‌وکار، کسب‌ درآمد بود، اما درحال‌حاضر باتوجه به افزایش هزینه‌های تولید بازار رونق چندانی ندارد و تنها تولیدات را در شهرهای اطراف عرضه می‌کنم. شیرینی هم مانند طلا نرخ لحظه‌ای دارد و ما هر روز با تغییر قیمت‌ها در بازار روبه‌رو می‌شویم. اکنون مدتی است که کار در کارگاه تنها برای رهایی از بیکاری است و دیگر شاهد تحقق درآمد چشمگیری نیستیم. یکی از چالش‌های ما در کار، دریافت سیب سلامت است. با دریافت سیب سلامت امکان فروش در فروشگاه‌های بزرگ نیز برای ما فراهم خواهد شد، اما دریافت این تاییدیه مستلزم طی کردن بروکراسی‌های اداری زیاد و پرداخت هزینه‌های سنگین است. باوجود شعارهایی که در راستای حمایت از کارآفرینان داده می‌شود، هیچ حمایتی چه در ارائه تسهیلات و چه ایجاد بستری برای فروش توسط دولت صورت نگرفته و به‌قول معروف «دست روی زانوی خودمان گذاشتیم و بلند شدیم».

نمایشگاه، فرصتی که دیگر نیست

فاطمه اسماعیلی‌پور، کارآفرین حوزه تولید گیاهان دارویی: از سال ۹۴ تاکنون در این حوزه فعالیت دارم و ابتدا با کاشت گل محمدی در ۶ هزار مترمربع زمین و زعفران در وسعت ۴ هزار متر آغاز به کار کردم، اما اکنون در حدود ۲ هکتار زمین زعفران کشت می‌کنم، اما بازار فروشی برای این محصولات وجود ندارد و باید محصول را برای فروش به واسطه داد؛ این در حالی است که واسطه‌ها محصولات را با نرخ پایین خریداری می‌کنند و در نهایت به‌دلیل فروش زیر قیمت، برای پرداخت هزینه‌های تولید و دستمزد کارگران با مشکلاتی روبه‌رو می‌شویم. از مهم‌ترین اقدامات دولت در حوزه کارآفرینی حمایت از تولیدکنندگان برای عرضه محصولات‌شان در نمایشگاه‌ها بود که تا قبل از شیوع کرونا انجام می‌شد. پیش از شیوع کرونا ما به‌صورت رایگان محصولات خود را در نمایشگاه عرضه می‌کردیم، اما اکنون باوجود اینکه حتی حاضر به پرداخت هزینه برای حضور در نمایشگاه‌ها هستیم، هیچ اقدامی صورت نمی‌گیرد.

سخن پایانی

بی‌شک در دهه‌های اخیر نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران افزایش داشته است؛ با این حال زنان همچنان سهم بسیار کمی در اقتصاد و بازار کار ایران دارند. با افزایش مشکلات اقتصادی، تعداد زنانی که با لقب سرپرست خانوار وارد فضای کسب‌وکار می‌شوند و در سطوح مختلف اقدام به کسب درآمد می‌کنند افزایش یافته است. این حضور که در طیف وسیعی از مشاغل؛ از کارگری و نظارت در خط تولید تا مدیریت و کارآفرینی اجتماعی رقم می‌خورد، همراه با چالش‌ها و مسائل ویژه‌ای است که فرآیند کسب درآمد آنها را متاثر می‌کند. زنان کارآفرین با بهره‌گیری از خلاقیت و ریسک‌پذیری خود می‌توانند تهدیدها را به فرصت تبدیل کنند و از این طریق راهی بازار کار شوند. دولت‌ نیز باتوجه به بحران‌های اقتصادی که اغلب کشورها با آن درگیر هستند باید نسبت به فعالیت اقتصادی زنان حساس‌تر باشد و در حمایت از آنها گام‌های محکم‌تری بردارد، زیرا چشم‌پوشی از این درصد جمعیت و محروم‌سازی جامعه از منافع آنان ضررهای فراوانی در پی خواهد داشت.