جای خالی گفتمان مشترک
همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه ساخت قطعات، همواره جزو موضوعات چالش‌برانگیز اکوسیستم نوآوری در کشور است. شعار دادن دردی را دوا نمی‌کند و جریان پویای سرمایه است که می‌تواند صنعت خودروسازی کشور را به توان دانش‌بنیان‌ها رشد دهد.
گفتنی است، نزدیک به ۳۰ درصد ارزبری در کشور به قطعات الکترونیک بازمی‌گردد. در واقع، به‌طورمیانگین هزار و ۶۰۰ یورو ارزبری داریم که یک‌سوم آن، مربوط به قطعات خودروسازی است و قطعه‌ساز. به‌گفته برخی فعالان دانش‌بنیان، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان کشور باید با تامین مالی اولیه پروژه‌های طراحی کلان، شرکت‌های دانش‌بنیان را به‌عنوان ضلع سوم به صنعت خودرو وارد کند. در واقع مفهوم سخن این افراد، این است که معاونت علمی نباید اصراری به تولیدی شدن شرکت‌های دانش‌بنیان داشته باشد، چراکه این به معنای آن است که ما باید زیرساخت جدیدی را از صفر ایجاد کنیم، در حالی که ظرفیت بلااستفاده در این حوزه در کشور وجود دارد. صمت در این گزارش به ضرورت بهره‌گیری از دانش‌بنیان‌ها در صنعت خودرو پرداخته است.
پیوند دانش‌بنیان‌ها با صنعت خودرو
سال گذشته، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از تاسیس پارک فناوری مشترک در حوزه فناوری‌های خودرو خبر داد و اعلام کرد: شکل‌گیری این پارک با سرمایه‌گذاری مشترک، می‌تواند فناوری نهفته در دانش‌بنیان‌ها را به بدنه صنعت خودرو پیوند دهد.
روح‌الله دهقانی گفت: صنعت خودرو کشور بیش از ۵۰ سال عمر دارد و تجربه‌های متفاوتی را از سر گذرانده است. در سال‌های اخیر، حرکت‌های جدی برای تحول صنعت خودرو اتفاق افتاده است. شرکت دانش‌بنیان جتکو که امروز از توانمندی‌های آن بازدید کردیم، قریب به ۲۰۰ نفر از بهترین نخبگان کشور را در خود جمع کرده است که مسائل خودرویی کشور را در دل خودروسازی و نه در یک فضای انتزاعی و دور، بررسی و حل می‌کنند. راهکارهای نوآورانه‌ای همچون پلتفرم الکترونیک خودرو، توسعه خودرو برقی و طراحی و تولید قطعات خودرو از توانمندی‌های این شرکت به‌شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه حل مسائل و ضعف‌های بنیادین صنعتی خودرو، نیازمند گذر زمان و نقش‌آفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان و نیروی انسانی خلاق و فناور است، ادامه داد: با اعتقاد و عزم جدی که ایران‌خودرو به توسعه و حمایت از رسوخ فناوری در صنعت خودرو دارد، امید داریم با کمک این نیروی انسانی توانمند، شاهد تحولات چشمگیری در صنعت خودرو کشور باشیم.
دهقانی، با تاکید بر اینکه صنعت خودروسازی کشور دارای توانمندی‌های زیرساختی، فناورانه و تولیدی بسیار خوبی است، اما این صنعت برای شکوفایی به بازار و حمایت نیاز دارد، ادامه داد: خاطرم هست در سال ۹۶ که از ایران‌خودرو بازدیدی داشتیم؛ در آن زمان شاید من هم مانند عامه مردم نسبت به توانمندی‌های صنعت خودروسازی کشورم، چندان آشنایی و باوری نداشتم، اما در بازه شش‌ماهه‌ای که در ایران‌خودرو فعالیت کردم، با تمام وجود به این باور رسیدم که این صنعت، نه‌تنها پیشتاز، توانمند و مبتنی بر استانداردهای روز دنیاست، بلکه از ظرفیت‌های زیرساخت و مغزافزاری بسیارخوبی هم برخوردار است.
رئیس بنیاد ملی نخبگان با بیان اینکه، چالش اساسی و اصلی صنعت خودرو، از جنس نیروی انسانی، فناوری و سخت‌افزاری نیست، بلکه از جنس اقتصاد و بازار است، ادامه داد: باید بازار بزرگی که اکنون با تعدد بازیگران کوچک، دچار محدودیت شده است، در اختیار شرکت‌های توانمند و بزرگ قرار بگیرد. هم‌افزایی و یکپارچه شدن شرکت‌ها و شکل‌گیری کنسرسیوم‌های بزرگ دانش‌بنیان، می‌تواند به حل این چالش کمک کند. در کشورهای صاحب فناوری و توسعه‌یافته، در یک حوزه صنعتی خاص، در نهایت 10 تا 12 شرکت بزرگ فعالیت دارند. مصداق این موضوع، حوزه غذا است و در حالی که در اروپا شاید تعداد عناوین شرکت‌های بزرگ به تعداد انگشتان دست هم نرسد، در کشورمان هزار و 700 برند غذا سعی دارند تا بازار را از یکدیگر بربایند. در صنعت خودرو هم، همین چالش وجود دارد و بالغ بر ۲۳ برند فعال در خودروسازی کشور داریم، آن‌هم در کشور بازاری محدود دارد و تحریم نیز بر بازار آن سایه گسترده است. با ابعاد کوچک بازار و این تعداد خودروساز، محدودیت بازار، خودروساز را ناچار می‌کند، رشد محدودی داشته باشد و در نهایت هم از گردونه رقابت بین‌المللی جا بماند.
ایجاد پارک فناوری مشترک در حوزه خودرو
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری بااشاره به ایجاد بستری برای بهره‌مندی نیروی انسانی خلاق و صاحب ایده از زیرساخت‌های موجود صنعت خودرو و توسعه ایده‌های نوآورانه و فناورانه گفت: شکل‌گیری یک پارک فناوری با سرمایه‌گذاری مشترک، مشارکت و حمایت و هم‌افزایی تمامی فعالان صنعت خودرو کشور، به‌طوری‌که زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های‌شان را به‌صورت یکپارچه در اختیار نخبگان و صاحبان ایده قرار دهند، می‌تواند فناوری و نوآوری نهفته در شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و شرکت‌های نوپا را به بدنه تنومند صنعت خودرو پیوند بدهد. بر بستر این پارک فناوری با محوریت خودرو، صاحبان این صنعت متعهد می‌شوند مسائل خود را به صاحبان ایده و فناوری مستقر در این مرکز ارائه دهند، این موضوع بازار ایده‌های نوآورانه را در اختیار صاحبان شرکت‌های فناور قرار می‌دهد؛ همچنین بر بستر این پارک فناوری، امکان استفاده اشتراکی از زیرساخت‌های مجموعه‌های خودروساز برای صاحبان ایده و فناوری، فراهم خواهد شد.
کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی ترافیک
شهاب خدامرادی، رئیس گروه هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با صمت درباره برنامه‌های حمایتی این نهاد از دانش‌بنیان‌های فعال در زمینه فناوری‌های خودرویی گفت: معاونت علمی توجه ویژه‌ای به توسعه خودروهای هوشمند و فناوری‌های مرتبط با آن دارد، به‌گونه‌ای که قرار است فعالان در زمینه فناوری خودروهای هوشمند هم در حوزه بار و مسافر، چه درون‌شهری و چه برون‌شهری را موردحمایت قرار دهد. همچنین، قصد داریم شرکت‌های توانمند به‌منظور توسعه سامانه‌های همراه هوشمند را شناسایی و حمایت کنیم.
وی ادامه داد: از آنجایی که یکی از اصلی‌ترین معضلات اصلی کشور، ترافیک شهری و سیستم حمل‌ونقل است، توسعه فناوری‌هایی که با هوشمندسازی مرتبط است، منجر به کاهش ترافیک می‌شود که نگرش معاونت علمی، توسعه این نوع از فناوری‌ها است. گفتنی است، در این مسیر با سازمان‌های مختلفی در ارتباط هستیم که در حوزه‌های هوشمندسازی فعالیت دارند و لازم می‌دانیم تمامی ارگان‌های حمل‌ونقل به‌عنوان ذی‌نفعان این جریان با معاونت علمی همکاری داشته باشند. به‌گفته خدامرادی، نزدیک به ۲۰ تا ۳۰ درصد پلتفرم‌های اشتراکی می‌تواند به کاهش ترافیک کمک کند.
راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند
خدامرادی گفت: پردازش تصویر، اصلی‌ترین فناوری در توسعه سامانه‌های هوشمند در حمل‌ونقل باری و مسافری است که خوشبختانه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه قابل‌قبول است. باتوجه به ظرفیت بودجه‌ای که داریم، قصد کرده‌ایم، از آنها حمایت کنیم. کمابیش با همه ذی‌نفعانی که مرتبط با حمل‌ونقل هستند، رایزنی شده است که پای کار بیایند تا زیرساخت‌های توسعه فناوری را ایجاد کنیم. گفتنی است، در این زمینه تفاهمنامه‌هایی با نهادهایی نظیر وزارت راه و شهرسازی، وزارت صمت، شهرداری و سازمان حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران امضا کردیم.
وی بااشاره به همکاری شهرداری با معاونت علمی در زمینه هوشمندسازی خودروها گفت: طبق مناقصه‌ای که شهرداری برگزار کرد، آن دسته از شرکت‌های دانش‌بنیانی که در حوزه پردازش تصویر، دوربین‌های ثبت تخلف، پلتفرم‌های حمل‌ونقل اشتراکی و پارک حاشیه هوشمند فعالیت می‌کنند، می‌توانند کمک‌های شایانی به شهرداری در خدمت ارائه بدهند.
به‌گفته خدامرادی، باوجود ایجاد برخی زیرساخت‌ها که فقدان آن امروز احساس می‌شود، در آینده، حمل‌ونقل کشور به هوشمندی بالا تجهیز می‌شود.
وی گفت: بیش از ۵۰ درصد به معیارهایی که در کشور وجود دارد، نزدیک هستیم و شکاف‌هایی را که وجود دارد، باید با توان دانش‌بنیان‌ها پر کرد. چالش اصلی، هماهنگی بین‌سازمانی است که فرآیند سختی دارد. در واقع، ایجاد زیرساخت و پیاده‌سازی فناوری در کشور خیلی سخت اتفاق می‌افتد. وظیفه معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، هم‌صدا کردن این نهادها است.
مجالی برای فناوران در صنعت خودرو نیست
تعطیلی شرکت‌های دانش‌بنیان در هر حوزه، جزو اخبار ناخوشایندی است که دلایلی از جمله ضرر و زیان صاحبان آنها و عدم‌حمایت دولت در نوسانات ارزی، می‌تواند موجب انحلال آنها باشد.
محمدرضا حسانی‌فر، فعال دانش‌بنیان در زمینه هوشمندسازی خودرو که به‌دلیل معضلات تجاری‌سازی کسب‌وکار خود را تعطیل کرده است، گفت: در مسیر تولید تاکنون با موانع مختلفی روبه‌رو شدیم و در نهایت توانستیم محصول خود را که مانیتورهای هوشمند خودرو بود، تولید کنیم، اما در بازار شکست خوردیم و باتوجه به شرایط ارزی موجود، تصمیم گرفتیم که به کار خود پایان دهیم. متاسفانه، انحصارگرایی در بازار، موجب شکست دانش‌بنیان‌های زیادی شد که در زمینه فناوری‌های خودرویی فعالیت می‌کنند. در واقع، جایی برای شرکت‌های فناور نوپا که عموما از نخبگان تشکیل شده‌اند، نیست. از یک پیچ کوچک گرفته تا بزرگ‌ترین قطعات خودرو در کشور، انحصاری است. به‌عبارت روشن‌تر، امکان حیات برای شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت خودرو وجود ندارد.
وی گفت: دانش‌بنیان‌ها، بازیگران کوچک صنعت خودرو به‌حساب می‌آیند، در حالی که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، دانش‌بنیان‌ها، سکاندار اصلی این صنعت هستند. به‌همین‌دلیل، روزبه‌روز شاهد تولیدات فناورانه آنها هستیم. در ایران ساخت خودرو هوشمند، بیشتر شبیه یک رویا است و بسان دیگر خودروها وارد و بعد مونتاژ می‌شود. نبود سرمایه‌گذار، از دیگر معضلات توسعه خودرو هوشمند است، چراکه عرصه‌ای است که بازگشت سرمایه در آن، در بلندمدت انجام می‌گیرد.
وی بااشاره به وعده و وعیدهای برخی مسئولان درباره توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه فناوری‌های خودرو گفت: بیشتر حمایت‌ها زبانی است و در عمل، جای خالی فرآیندی که متشکل از راه‌حل باشد، به‌شدت احساس می‌شود. با نگاهی مختصر می‌توان دریافت در وضعیت فعلی، محصول یا شرکت موفق بومی در این زمینه دیده نمی‌شود. بنابراین، معضلی وجود دارد که ناشی از خلأهای قانونی و ناکافی بودن حمایت‌ها است.
به‌گفته این فعال دانش‌بنیان که به تولید مانیتورهای هوشمند خودرو می‌پرداخت، دلیلی که باعث شد کسب‌وکار خود را منحل کند، شکست در بازار و بازگشتن سرمایه بود که حمایت چندانی هم از سازمان‌های مربوطه نشد.
سخن پایانی
در یک دهه اخیر، مجموعه‌های دانش‌بنیان در بخش‌های مختلف پیشرفت خوبی داشتند و به‌واسطه حضور آنها در اقتصاد، برخی مشکلات حوزه تولید برطرف شده است. به‌دلیل مواجهه کشور با تحریم‌ها و ممکن نبودن واردات برخی قطعات خودرو، بهترین راهکار، استفاده از توان مجموعه‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه خودرو است. شرکت‌های خودروسازی با اعلام اینکه در تولید کدام قطعات می‌خواهند از توان مجموعه‌های دانش‌بنیان استفاده کنند، می‌توانند به‌سمت حل مشکلات تولید حرکت کنند. به‌گفته کارشناسان، بخشی از مشکلات بازار خودرو و گرانی رخ‌داده، به‌دلیل کاهش تولید خودرو و تجاری نشدن خودروها به‌علت نقص قطعه است و با حضور مجموعه‌های دانش‌بنیان، صنعت خودرو تقویت می‌شود و این امکان برای شرکت‌های خودروسازی فراهم خواهد شد تا تیراژ خود را بالا ببرند و دیگر خودرویی به‌علت تحریم و نقص قطعه در پارکینگ شرکت‌های خودروساز باقی نماند. تولید قطعات های‌تک خودرو با تکیه بر توان دانش‌بنیان‌ها محقق خواهد شد، هرچند شرکت‌های قطعه‌سازی هم در این حوزه فعالیت‌های بزرگی انجام داده‌اند، اما دانش‌بنیان‌ها به‌دلیل ماهیت خود، می‌توانند در این زمینه اثرگذاری خوبی داشته باشند.
