هزاران کانتینر کالای متروکه داریم
سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی که در اواخر سال ۱۳۷۱ تشکیل شده، یکی از شرکت‌های دولتی تابعه وزارت اقتصاد است که از جایگاه حقوقی و استقلال مالی برخوردار است.
کلیه امور مربوط به جمع‌آوری، نگهداری، اداره و فروش اموالی که به موجب قانون تحت تملک، تصرف، توقیف یا مدیریت دولت است، توسط این سازمان انجام می‌شود و بر اساس ماهیت کالاهای وارداتی حجم زیادی از کالاهای تحت اختیار این سازمان کالاهایی است که بنا به دلایل مختلف در انبارهای گمرک و نهادهای تحویل‌گیرنده بار باقی مانده است. اما چرا برخی از کالاها از گمرک راهی سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی می‌شوند و سرانجام این کالاها چه خواهد بود؟
در هفته‌ای که گذشت حضور رئیس قوه قضاییه در انبار مرکزی جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی در تهران و تعیین ضرب‌الاجل دوهفته‌ای برای تعیین‌تکلیف کالاهای موجود در انبارهای این سازمان در رسانه‌ها خبرساز شد. محسنی اژه‌ای در نشستی که با مسئولان سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی و مسئولان سازمان تعزیرات داشت، وضعیت انبارهای اموال تملیکی را ناگوار و غیرقابل تحمل توصیف کرد و ضرب‌الاجلی دوهفته‌ای برای تعیین‌تکلیف این انبارها تعیین کرد.
اما شاید پرسش بسیاری این باشد که چه کالاهایی سر از سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی در می‌آورند. در این گزارش روزنامه صمت به بهانه این خبر، گفت‌وگویی را با مهرداد جمال ارونقی، معاون فنی گمرک انجام دادیم و به بررسی روندی که کالاهای وارداتی را از گمرک به انبارهای سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی می‌کشد پرداختیم. با ما همراه باشید:
ماموریت سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی چیست؟
طبق قانون، هر گونه اموال و دارایی که طبق شرایط خاصی به مالکیت دولت در می‌آید، باید در اختیار سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی قرار گیرد و تا تعیین‌تکلیف آن (فروش، واگذاری، استرداد و...) اداره و نگهداری این اموال بر عهده این سازمان است.
اموال متروکه دولتی و غیردولتی، کالاهای قاچاق که طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز توقیف می‌شوند، اموال، کالاها و حقوق مادی که طبق احکام قطعیت‌یافته قضایی به‌نفع دولت ضبط می‌شوند، اموال، کالاها و حقوق مادی که به دولت اهدا می‌شوند و اموالی که در اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سایر قوانین به تملک یا تصرف دولت در می‌آیند، اموالی هستند که به سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی تحویل داده می‌شوند و بر همین اساس این اموال بیت‌المال هستند.
به‌عنوان نخستین پرسش، چرا کالاهایی که قرار بوده پس از ترخیص از گمرک کشور راهی بازارهای مصرف شوند، از انبارهای سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی سر در می‌آورند؟
همان‌طور که می‌دانید وظیفه گمرک در ورودی کالا به کشور بررسی روند قانونی واردات کالاهاست و بر این اساس مسئولیتی در دپو و انبار کردن اقلام وارداتی ندارد؛ بنابراین هر کالایی که پس از چند ماه در گمرک یا مراحل پیش از گمرک بماند و به‌دلایل مختلف نتواند ترخیص شود، باید از طریق گمرکات مناطق به ما اعلام شود تا آن را با اظهارنامه متروکه به سازمان امور تملیکی منتقل کنیم.
زمانی که برای متروکه کردن کالاها در نظر گرفته می‌شود، چقدر است؟
طبق مصوبه شورای‌عالی امنیت ملی پس از ۲ ماه، در صورت تعیین‌تکلیف نشدن کالاها، باید آن را به سازمان اموال تملیکی انتقال دهیم که البته این مدت تا ۴ ماه نیز قابل تمدید است. معمولا در بازه‌های بیش از ۴ ماه از توقف کالا در انبارها، اگر مراجع تحویل‌گیرنده مثل سازمان بنادر، مناطق آزاد و مناطق ویژه این موضوع را به گمرک اعلام کنند، ما نیز اظهارنامه را به سازمان می‌فرستیم و طبق قانون این سازمان باید نسبت به تعیین‌تکلیف و بیرون بردن کالا اقدام کند.
به‌طور کلی اگر کالا به گمرک اظهار شود حدود ۴ ماه می‌تواند در گمرک بماند و پس از آن در صورت ترخیص نشدن به سازمان اموال تملیکی منتقل می‌شود.
در مراحل پیش از گمرک نیز سازمان‌های تحویل‌گیرنده کالا مسئول این کار هستند و باید در این باره پاسخگو باشند.
این سازمان‌های تحویل‌گیرنده در صورت پیگیری نکردن صاحبان کالا موارد را به گمرک اعلام می‌کنند و گمرک ظرف یک هفته تا یک ماه اظهارنامه متروکه صادر می‌کند و آن را برای سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی ارسال می‌کند.
آیا گمرک وظیفه‌ای در قبال انتقال فیزیکی کالاها به سازمان اموال تملیکی دارد؟
خیر؛ البته ممکن است کالا در انبارهای نهاد تحویل‌گیرنده بماند و بعد از تعیین‌تکلیف و فروش از آنجا منتقل شوند اما حتی اگر کالا در گمرک بماند و از انبارهای گمرک خارج نشود نیز از نظر حقوقی از اختیار گمرک خارج می‌شود و مالک کالا سازمان اموال تملیکی خواهد بود.
معمولا انتقال کالاها از آنجایی که سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی دارای انبار نیست، به‌صورت فیزیکی انجام نمی‌شود و این کالاها در انبارهای گمرک یا انبارهای عمومی می‌مانند و بسیاری از نقل و انتقالات پس از فروش کالا توسط صاحب جدید و پرداخت حقوق ورودی صورت می‌گیرد.
معمولا این اتفاق در زمینه کدام کالاها می‌افتد؟
کالاهای متعددی هستند که به‌دلایل مختلف در مراحل پیش از ترخیص گرفتار می‌شوند. در زمینه کالاهای اساسی که نیازمند تامین ارز هستند، در صورتی که این اتفاق در زمان مقرر نیفتد ممکن است به متروکه شدن کالا بینجامد. این کالاها اگر بدون ثبت‌سفارش وارد بندر شوند و پس از ورود، مراحل تخصیص و تامین ارز آنها طول بکشد ممکن است فاسد شوند و به این ترتیب صاحب کالا هم دیگر پیگیر ترخیص آن نمی‌شود.
همچنین کالاهایی مثل کالاهای گروه ۴ که وارد بنادر شده و به‌دلیل قوانین امکان ترخیص پیدا نکرده‌اند، پس از گذشت زمان قانونی به فهرست کالاهای متروکه اضافه می‌شوند. علاوه بر این کالاهایی مثل خودرو که مصوبات خاصی بر واردات آن جاری است در مواردی به فهرست کالاهای متروکه می‌پیوندند.
باید کالاهای بدون مجوز ورود، کالایی که در زمینه ترخیص آن اختلاف‌نظر وجود دارد و کالاهایی که مغایر با درخواست صاحب کالا هستند و مدت حضور آنها در گمرک طولانی شده را نیز به این فهرست اضافه کنیم.
چه میزان از کالاها معمولا ممکن است وارد فهرست کالاهای متروکه شوند؟
میزان این کالاها در طول زمان بسیار زیاد شده است؛ به‌طوری که مثلا درحال‌حاضر بیش از هزار کانتینر در گمرک شهید رجایی وجود دارد؛ در کل این موارد هزاران کانتینر را تشکیل می‌دهد که علاوه بر کالاهای ذکر‌شده، کالاهای قاچاق و ضبط‌شده نیز جزو آن هستند.
این کالاها در صورت تعیین‌تکلیف توسط سازمان، می‌توانند طبق ضوابط و استانداردها، توسط خریدار جدید وارد بازار شوند و بخشی از نیازهای بازار را تامین کنند.
آیا امکان بازگشت کالاهای متروکه به صاحب اولیه آن وجود دارد؟
کالاها پس از صدور اظهارنامه متروکه از اختیار گمرک خارج می‌شوند اما تا زمانی که در سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی به فروش نرفته، صاحب کالا می‌تواند با رعایت شرایط و پرداخت کارمزدهای مربوطه اظهارنامه را بازگرداند.
