محمود بهشتیان-کارشناس ارشد گمرک

تجارت، وابسته به مولفه ‌ های متعددی بوده که یکی از آنها، وجود بسترهای مناسب برای حمل و انتقال بار است. ایران به ‌ دلیل قرارگیری در مکان جغرافیایی مناسب، از ظرفیت مطلوبی برای توسعه تجارت به ‌ ویژه صادرات برخوردار است، اما به ‌ دلیل ضعف ‌ های لجستیکی، تا به امروز نتوانسته از این مزیت به ‌ خوبی استفاده کند. اعمال تحریم ‌ های حداکثری علیه ایران، یکی از مهم ‌ ترین موانع توسعه حمل ‌ ونقل و ترانزیت از مسیرهای مختلف خاکی و آبی ایران است، اما علاوه بر آن، رویکردهای مدیریتی و سیاست ‌ های تجاری داخلی که برای امور ترانزیتی کشور اعمال می ‌ شود نیز، در این زمینه موثر است، چرا که رویکردها در نهایت به تدوین استراتژی ‌ ها و نحوه بهره ‌ برداری از فرصت ‌ ها منتج خواهد شد. در ابتدا باید گفت، ایران با ۸ کشور مرز زمینی و با ۷ کشور مرز آبی دارد. بنابراین، حمل ‌ ونقل دریایی در ایران به اندازه مسیر زمینی و جاده ‌ ای حائزاهمیت است. ایران از نظر موقعیت جغرافیایی، از شمال و جنوب به دریاهای استراتژیک منطقه راه دارد و دسترسی ایران به آب ‌ های آزاد از طریق دریای عمان، یک فرصت مهم برای توسعه تجارت محسوب می ‌ شود. بهره ‌ گیری از این راه ‌ های ارتباطی، دسترسی ایران به کشورهای مختلف را توسعه داده و این موضوع، در مسائل ترانزیتی و همچنین فعالیت ‌ های صادراتی قابل ‌ توجه است. برای صادرات، مشکلات متعددی اعم از کمبود امکانات داخلی در حوزه ترابری، ضعف ‌ های لجستیکی و نقایص مربوط به حمل ‌ ونقل زمینی، هوایی و دریایی وجود دارد. همچنین، از سویی دیگر، پایگاه ‌ های صادراتی ایران در کنار مرزها، قدرت و توان جابه ‌ جایی حجم زیادی از کالاها را ندارند. این ناتوانی به ‌ دلیل ضعف ‌ های لجستیکی و تجهیزاتی بوده که تمامی فعالان تجاری را درگیر مشکلات جدی کرده است. مشکلات لجستیکی تنها برای حمل ‌ ونقل دریایی نیست و در سایر حوزه ‌ های ترانزیت مانند حمل ‌ ونقل زمینی نیز شاهد خلأ و نقص ‌ های جدی هستیم. مهم ‌ ترین مشکل حمل ‌ ونقل زمینی در ایران، کمبود ماشین و تجهیزات مناسب باربری است. علاوه بر آن، ظرفیت بنادر و سیستم ‌ های گمرکی محدود است و ضعف ‌ های جدی در این زمینه داریم. ناوگان کشتیرانی نیز طی سال ‌ های اخیر نوسازی نشده است و هنوز چالش ‌ های سیاسی برای تردد کشتی ‌ های ایرانی در آب ‌ های آزاد وجود دارد. در چنین شرایطی، بدیهی است که بستر برای صادرات و به ‌ طورکلی توسعه تجارت فراهم نباشد. در چنین شرایطی، هیچ ‌ یک از فعالیت ‌ های تجاری ایران به ‌ ویژه اقدامات مربوط به ترانزیت، توسعه نخواهند یافت.همان ‌ طور که پیش ‌ تر عنوان شد، ایران از طریق دریای عمان به آب ‌ های آزاد راه دارد و خلیج ‌ فارس یک منطقه استراتژیک سیاسی و اقتصادی محسوب می ‌ شود، اما تا به امروز از این فرصت به ‌ نحوصحیحی استفاده نشده و در مقابل، سایر کشورهای عربی مانند عمان و امارات ‌ متحده ‌ عربی در پی توسعه جهانی سیستم حمل ‌ ونقل دریایی خود هستند.

این کشورها با بهره ‌ گیری از دانش و فناوری به ‌ روز جهانی، سیستم ناوگان کشتیرانی، حمل ‌ ونقل دریایی، بنادر و گمرکات خود را تجهیز کرده ‌ اند و در تلاش هستند تا تبدیل به هاب منطقه در بحث تجارت دریایی شوند. کشورهای مذکور زیرساخت ‌ های بسیار پیشرفته و قوی در بحث حمل ‌ ونقل دریایی و انتقال بار دارند و همین موضوع باعث شده است تا فعالیت تجاری این 2 کشور به ‌ طورچشمگیری طی سال ‌ های اخیر رشد کند، اما متاسفانه این رویکرد در تجهیز بنادر و ناوگان حمل ‌ ونقل دریایی ایران وجود ندارد و همواره شاهد نقص ‌ ها و چالش ‌ های مختلف هستیم. نه ‌ تنها تحریم ‌ ها، بلکه سیاست ‌ های داخلی نیز بر کیفیت ناوگان حمل ‌ ونقل دریایی ایران تاثیرگذار هستند و در نهایت، امروز بسیاری از کشورهای منطقه جای ایران را در مسائل ترانزیتی و تجارت دریایی پر کرده ‌ اند.