ایران با قرارگیری در میان ۱۵ کشور معدنی جهان، فرصت خوبی در اختیار دارد تا علاوه بر اشتغالزایی، وابستگی خود را به درآمدهای نفتی کم کند؛ اتفاقی که در عربستان کلید خورده و توانسته بسیاری از سرمایه ‌ گذاران خارجی را راهی این کشور کند، هرچند در سال ‌ های اخیر تحریم ‌ ها از سرعت توسعه در بخش معدن کم کرده اما در این بین برخی تصمیمات به ‌ مثابه خودتحریمی عمل کرده است و توانسته فرار سرمایه را در این بخش به ‌ ثبت برساند، اما امروز صنایع معدنی باتوجه به توسعه ‌ های صورت ‌ گرفته، نیازمند توسعه در حوزه اکتشاف هستند تا بتوانند سهم خود در بازارهای صادراتی را افزایش دهند، در غیر این صورت، علاوه بر از دست رفتن سهم صادراتی، شاهد کاهش تولید و اشتغالزایی در این واحدها خواهیم بود. صمت در این گزارش بااشاره به چالش ‌ های معدن بر حمایت مجلسی ‌ ها تاکید داشته و به بررسی نظرات محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی پرداخته است.

چالش ‌ های جدی معدن و صنایع معدنی

به ‌ گزارش صمت، اشاره به این شعار بدان معنا است که بخش معدن ظرفیت بسیار دارد و با بهره مناسب از این ظرفیت می ‌ توان درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی را افزایش داد، اما در این بین، بخش معدن با تعداد زیادی معدن غیرفعال مواجه است که ورود آنها به چرخه تولید، علاوه بر افزایش بهره ‌ برداری از ظرفیت ‌ های معدنی در حوزه اشتغالزایی نیز موثر است. اما حوزه اکتشاف آن ‌ طور که باید، با توسعه در حوزه ‌ های صنایع معدنی پیش نرفته و همین موضوع امروز به یک چالش جدی تبدیل شده است که می ‌ تواند تهدیدی برای صنایع پایین ‌ دستی باشد.صنعت فولاد نیز به ‌ عنوان یکی از پرچمداران صنایع معدنی، امروز با این چالش مواجه است و باید در همین سال ‌ های باقیمانده تا ۱۴۰۴، میزان اکتشاف و بهره ‌ برداری از سنگ ‌ آهن را افزایش دهد، در غیر این صورت گزینه واردات روی میز خواهد بود که منجر به افزایش نرخ تمام ‌ شده می ‌ شود.از سوی دیگر، چشم ‌ انداز صنعت فولاد براساس ذخایر در اختیار و منابع گازی تعریف شد، اما توسعه نامتوازن امروز وضعیت این صنعت را به ‌ جایی رسانده است که تولید ۵۵میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴ کمی دور از ذهن باشد. به ‌ گفته نمایندگان مجلس، به ‌ نظر می ‌ رسد در این میان مجلسی ‌ ها نیز آماده همکاری هستند تا با تسهیل این مسیر، توسعه در بخش معدن سرعت گیرد.

مولدسازی با جدیت عملیاتی شود

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت ‌ وگو با صمت گفت: برای پیشبرد اقتصاد و برون ‌ رفت از مشکلات موجود، نیازمند مولدسازی هستیم که این مهم از سال گذشته در برنامه ‌ های کلان کشوری تعریف شده است.

هزینه فرصت در دنیا مشخص است

وی بااشاره به هزینه فرصت، ادامه داد: در تمام اقتصادهای پیشرفته، بهره ‌ برداری از فرصت ‌ ها دارای هزینه ‌ هایی بوده و باید با تعریف مشخص، نسبت به ساماندهی و کاهش آن اقدام کرد. در تمام کشورهای جهان «هزینه فرصت» به ‌ عنوان یکی از شاخص ‌ های تاثیرگذار بر توسعه دیده شده و تعریف مشخصی دارد؛ این شاخص در ایران نیز در حال شناسایی و معرفی است.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس افزود: بنابراین باید به ‌ درستی مشخص کنیم که ظرفیت ‌ های معدنی چقدر است؟ در گام بعد هم باید مشخص شود به چه میزان از آنها استفاده می ‌ کنیم و هزینه استفاده از این فرصت و مزیت اقتصادی چقدر است. پورابراهیمی تاکید کرد: در صورتی که میزان بهره ‌ وری در بخش معدن افزایش یابد، می ‌ توان شاهد افزایش درآمدهای صادراتی از محل صادرات معدنی و صنایع معدنی بود.

اکتشاف در ۷ درصد مساحت کشور

پور ابراهیمی با تاکید بر توسعه اکتشافات تصریح کرد: ما بیش از ۷ درصد مساحت کشور را اکتشاف کرده ‌ ایم. در ۳۵ سال گذشته ناچیزترین اقدامات را در حوزه اکتشافات انجام داده ‌ ایم. در دنیا ۷ بار مطالعات اکتشافی انجام شده است،البته تحریم ‌ ها و کاهش نقدینگی باعث شد تا سرعت توسعه در حوزه اکتشاف آهسته و آهسته ‌ تر شود. به ‌ همین ‌ دلیل، لازم است تا امروز این کار با سرعت بیشتری در دستور کار قرار بگیرد تا بتوان سال ‌ های ازدست ‌ رفته را جبران کرد.

پورابراهیمی افزود: نخستین گام برای توسعه بخش معدن، انجام مطالعات اکتشافی است. آمارها در ۳۵ سال گذشته نشان می ‌ دهد که وضعیت نامناسبی در عملیات اکتشافی و کمترین عمق در اکتشافات را داشته ‌ ایم.

تامین سرمایه از بورس

رئیس کمیسیون اقتصاد مجلس بیان کرد: چندی پیش در کرمان اعلام کردم ما حاضر هستیم از طریق بازار سرمایه، تامین سرمایه برای اکتشافات انجام دهیم. ما باید بتوانیم یک هلدینگ تخصصی از طریق پذیرش در بازار سرمایه با حضور شرکت ‌ های بزرگ و با حمایت مردم داشته باشیم.

پورابراهیمی افزود: ما رتبه پنجم دنیا در مس را داریم، اما در تولید رتبه بیستم را در اختیار داریم. میزان تولید امروز به ۲۸۰ هزار تن مس کاتد است که با ظرفیت ‌ های ما همخوانی ندارد.

وی بیان کرد: مسئله دیگر، حبس محدوده ‌ های معدنی در دستگاه ‌ هایی است که باید حمایت داشته باشند. بخش دیگر محیط ‌ زیست است که باید تعاملات در این بخش بیشتر شود.

این نماینده مجلس اظهار کرد: سازمان زمین ‌ شناسی اطلاعات به ‌ دست آمده را اطلاع ‌ رسانی عمومی نمی ‌ کند. پورابراهیمی دوباره تاکید کرد که باید در این حوزه اقداماتی انجام شود؛ در نهایت، خانه ملت برای فعال ‌ سازی معادن آمادگی لازم را دارد.

حمایت تمام ‌ قد از بروزرسانی معادن

در همین حال، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره چالش ‌ های موجود در حوزه ماشین ‌ آلات معدنی در کشور گفت: ممنوعیت واردات ماشین ‌ آلات معدنی چند سال در کشور برقرار بود، اما امسال در لایحه بودجه اجازه واردات این ماشین ‌ آلات داده شد، البته در داخل نیز ما تولید این ماشین ‌ آلات معدنی را داریم و شرکت ‌ هایی مثل هپکو و ...، تولید ماشین ‌ آلات معدنی و راهسازی را دارند.

مشکل قدیمی تامین ماشین ‌ آلات

مهدی طغیانی با تاکید بر اینکه میزان تولید داخل ماشین ‌ آلات معدنی کفاف نیاز داخل را نمی ‌ کند، تاکید کرد: کار معدن یک کار بسیار بسیار سرمایه ‌ بر است و باید در آن ابزارآلات کار کند؛ هرچقدر این ماشین ‌ آلات کمتر باشد، نرخ آن بالاتر می ‌ رود و در نهایت، روی هزینه تمام ‌ شده ماده معدنی اثر می ‌ گذارد.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه باید واردات این ماشین ‌ آلات معدنی در حدی که بودجه تعیین شده انجام شود، ادامه داد: به ‌ طورکلی باید موانع واردات این ماشین ‌ آلات به کشور مرتفع شود، در حدی که در داخل تولید داریم از آن استفاده و برای تامین سایر نیازهای ‌ مان باید اقدام به واردات کنیم. استخراج از معادن نباید معطل ماشین ‌ آلات معدنی باشد، البته باید ماشین ‌ آلات به ‌ روز و پیشرفته را هم به کشور وارد کنیم که این اقدام کمک به تولید در حوزه معدن است.

وی با بیان اینکه ما کشوری هستیم که از حیث معدن مزیت خوبی داریم، خاطرنشان کرد: واردات ماشین ‌ آلات معدنی کمک می ‌ کند که از این ظرفیت بهتر استفاده کنیم تا به این وسیله سهم معدن در اقتصاد کشور بالاتر برود.

نگاه صمت به توسعه معادن

طغیانی درباره میزان حمایت وزارت صمت از معدنداران نیز توضیح داد: مشکلی که ما در وزارت صمت داریم، این است که در بحث توسعه معادن هنوز کار جدی و علمی نداریم، در واقع فاقد یک نقشه ‌ راه توسعه معادن هستیم. در حوزه حمایت از معادن کوچک ‌ مقیاس باید برای حمایت از آنها؛ هرکدام متناسب با خودشان، نوع حمایت مخصوصی از سوی وزارت صمت و دولت صورت بگیرد.

این نماینده مجلس یازدهم توضیح داد: یکی از مشکلات جدی ما، نبود ماشین ‌ آلات معدنی در زمینه فرآوری این مواد معدنی است و اگر این ماشین ‌ آلات به کشور وارد شوند و در دسترس معدنداران قرار بگیرند، جلوی خام ‌ فروشی مواد معدنی گرفته می ‌ شود.

وی درباره میزان رشد کارخانجات ماشین ‌ آلات سنگین در این چند سال وضع ممنوعیت واردات گفت: ماشین ‌ سازی در کشور وقتی ممنوعیت وجود داشته باشد، رشد می ‌ کند، اما به شرط اینکه برای ماشین ‌ سازان برنامه داشته باشیم. در واقع باید ، یک نوع حمایت مشروط از آنها وجود داشته باشد.

سخن پایانی

حال که مجلس آمادگی دارد تا در حوزه فعال ‌ سازی معادن وارد شده و مسیر را برای ورود سرمایه ‌ گذاران آماده کند، باید به بحث وضع قوانین و مقرراتی که می ‌ توان از آنها به ‌ عنوان خودتحریمی یاد کرد، توجه ویژه داشت. امروز سرمایه ‌ گذاران و حتی فعالان معدنی آن ‌ طور که باید، امنیت در کسب وکار معدنی را چندان بالا نمی ‌ دانند و نمی ‌ توانند برای بلندمدت برنامه ‌ ریزی داشته باشند. این در حالی است که کشورهای همسایه از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج ‌ فارس باوجود حجم کمی از ذخایر معدنی به ‌ نسبت ایران، برنامه بلندمدتی برای بخش معدن و صنایع معدنی ‌ شان تدوین کرده ‌ اند و به ‌ دنبال جذب سرمایه ‌ های داخلی و خارجی هستند تا از میزان وابستگی به درآمدهای نفتی کم کنند، اما ما با در اختیار داشتن ذخایر بسیاری از مواد معدنی که باعث شده در میان ۱۵ کشور معدنی جهان قرار بگیریم، به ‌ دلیل عدم تدوین نقشه ‌ راه بلندمدت، امروز به ‌ جایی رسیده ‌ ایم که واردات سنگ ‌ آهن هم در میان راهکارهای عبور از چالش ‌ ها مطرح می ‌ شود. این در حالی است که بنادر کشور نیز از زیرساخت ‌ های کافی برای واردات حجم بالایی از سنگ ‌ آهن آماده نیستند، پس این راهکار چندان هم کمک ‌ حال صنعت فولاد نخواهد بود. در کنار این موضوع، در حالی ما بر عقب ‌ ماندگی در حوزه اکتشاف تاکید داریم که کشورهای منطقه بر سر تصاحب سهم بازار صادراتی وارد رقابت جدی شده ‌ اند. روسیه باوجود تحریم ‌ های وضع ‌ شده بر بازار منطقه، بیش از گذشته متمرکز شده و با ارزان ‌ فروشی توانسته سهم خوبی را از آن خود کند.

در نتیجه، در کنار حل چالش ‌ های درونی باید به ‌ دنبال ورود به بازارهای صادراتی جدید و افزایش سهم گذشته بود. کاهش صادرات فولاد در سال گذشته زنگ خطر برای از دست دادن سهم صادراتی است که جبران آن باتوجه به شرایط یادشده چندان کار آسانی نخواهد بود. امروز بخش معدن و صنایع معدنی نیاز دارد تا توسعه را در تمامی زوایا با سرعتی پیش ببرد که علاوه بر جبران عقب ‌ ماندگی ‌ ها بتواند با تغییرات جهانی نیز همسو شود. امروز معادن بزرگ دنیا در مسیر هوشمندسازی حرکت می ‌ کنند و این در حالی است که تامین ماشین ‌ آلات از مشکلات جدی معادن ایران محسوب می ‌ شود. باید یک ‌ بار برای همیشه، تکلیف را با بخش معدن مشخص کرد و دید در کجا قرار داریم و باید به کدام جایگاه دست پیدا کنیم؛ در غیر این صورت، با از دست رفتن سهم صادراتی نمی ‌ توان انتظار سوددهی زیادی را از مجموعه ‌ های معدنی و صنایع معدنی داشت. حمایت دولت در کنار حضور پررنگ بخش خصوصی می ‌ تواند راهکاری جدی برای حل این مشکل باشد.