انتظار فناوران پشت درهای بورس
تب ورود دانش‌بنیان‌‌ها و استارت‌آپ‌ها به بورس در ماه‌های اخیر بالا رفته است و شرکت‌های بسیاری برای بورسی شدن اعلام آمادگی کرده‌اند.
تب ورود دانش بنیان ها و استارت آپ ها به بورس در ماه های اخیر بالا رفته است و شرکت های بسیاری برای بورسی شدن اعلام آمادگی کرده اند. پس از اینکه، بسیاری از شرکت ها برای عرضه اولیه در بورس اعلام آمادگی کردند، عرضه چند شرکت استارت آپی از جمله دیجی کالا، کافه بازار، تپسی و شیپور نیز خبرساز شد. ازطرفی، کارشناسان معتقدند اتفاقی که در این اکوسیستم در جریان است، می تواند به بهبود شرایط اقتصادی هر دوطرف دانش بنیان ها و سازمان بورس منجر شود، هرچند به گفته برخی دیگر تاکنون ثبات راهبردی برای افق های بلندمدت و بزرگ در این اکوسیستم وجود نداشته است و وضعیت حکمرانی در حوزه علم و تکنولوژی نیاز به ارتقای جدی دارد. صمت در این گزارش، بایدها و نبایدهای ورود استارت آپ ها به بورس را بررسی کرده است.
حرف و حدیث های ورود به بازار
در حالی که سال ها است زمزمه هایی مبنی بر حضور استارت آپ ها در بورس از گوشه و کنار شنیده می شود، در سال های اخیر این اتفاق بیش از گذشته توجه ها را به خود جلب کرده است. در اواخر خرداد سال ۱۴۰۰، رئیس سابق سازمان بورس اعلام کرد، این سازمان به دنبال ورود 5 استارت آپ به بورس بود، اما موانعی که بیشتر از بیرون تحمیل شده ، از به نتیجه رسیدن این موضوع، جلوگیری کرده اند. تا اینکه چندی پیش در دیدار فعالان و اهالی اکوسیستم دانش بنیان با رهبر معظم انقلاب، دغدغه هایی مطرح شد که یکی از این دغدغه ها ورود با استارت آپ ها به بازار سرمایه و بورس ارتباط داشت. یکی از فعالان استارت آپی کشور که صاحب پلتفرمی شناخته شده در حوزه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک است، در این جلسه بیان کرد: «دغدغه اصلی فعالان استارت آپی کشور حل مسئله های مردم است، آنها توانایی این را دارند که ناکارآمدی ها را تبدیل به فرصت کنند. فعالان این اکوسیستم توانستند حمل ونقل عمومی و گردشگری کشور را متحول کنند، امروزه بیشتر کالاها در بستر الکترونیک تجارت می شوند و خوشبختانه زیرساخت امنیت لازم برای تحقق تراکنش های میلیونی آنلاین فراهم شده است. حال خواهان این هستیم که سیستم قضایی و امنیتی کشور استارت آپ ها را یاور خود در بهبودی کشور ببیند و شیوه تعامل را ارتقا دهد». به گفته این فعال استارت آپی لازم است مالکیت معنوی و تبدیل دارایی های نامشهود به سرمایه هم، هرچه سریع تر تبدیل به حسابرسی حقوقی کشور شود، چرا که دارایی شرکت های دانش بنیان، نیازمند تامین مالی بزرگ تری است که با ورود بیشتر استارت آپ ها در بورس این مشکل حل می شود.
سرمایه گذاران تردید دارند
همایون دارابی، کارشناس بورس معتقد است، بازار سرمایه فعلی کشور از رکودی رنج می برد که در حال حاضر پذیرای استارت آپ ها نیست. وی در گفت وگو با صمت گفت: باتوجه به اینکه تغییر نسل در دنیای استارت آپی در سراسر جهان مشاهده می شود، استارت آپ های فعال در کشور در زمره نسل نخست این نوع از کسب وکار در جهان به شمار می روند. معمولا رشد و توسعه یک استارت آپ منوط به همکاری سرمایه گذاران است، اما باید به این نکته هم توجه داشته باشیم؛ سهامداری که در یک استارت آپ سرمایه گذاری می کند، به منظور دریافت دورنمایی از خروجی استارت آپ، لازم است، بداند که در چه مقطعی از عمر استارت آپ، این سرمایه گذاری انجام می شود.
وی افزود: در واقع، سرمایه گذار باید برآوردی از سرمایه خود با سودی که حاصل می کند، داشته باشد. با نگاهی مختصر به تاریخچه حضور استارت آپ ها در بازار سرمایه متوجه می شویم در بیشتر کشورهای پیشرو، تعویض نسل استارت آپی از مسیر بازار سرمایه گذشته است، به این ترتیب که با ورود نسلی از استارت آپ ها به بازار سرمایه، راه برای استارت آپ های نسل بعد فراهم شده و تنها شرط این پویایی، امکان خروج سرمایه گذار از بازار است.
به گفته وی، استارت آپ های بزرگی نظیر فیس بوک و توییتر نخستین گروه های استارت آپی موفق در بازار بورس امریکا بودند که سرمایه گذاران آنها توانستند با خروج از بازار، فضای جدیدتری در خارج از بازار ایجاد و مسیر را برای ورود دیگر استارت آپ ها فراهم کنند. گفتنی است، گروه های نخست با سود پولی که به دست آوردند، توانستند فضای جدیدتری برای سرمایه گذاری تجربه کنند.
بازار راکد پذیرای استارت آپ ها نیست
دارابی درباره معضل اصلی ورود استارت آپ ها به بازار سرمایه ایران گفت: متاسفانه در ایران خروج سرمایه از بورس اتفاق نمی افتد و سرمایه گذاران اولیه نمی توانند پول شان را برداشت کنند و به زمینه های دیگری منتقل کنند که همین امر منجر به رکود بازار شده است. همان گونه که اشاره شد، فضای نخست استارت آپ ها مبتنی بر اینترنت و رابط های کاربری بوده، اما فعالیت نسل دوم آنها معمولا مبتنی بر یادگیری ماشین، هوش مصنوعی و ... است. متاسفانه وقتی نتوانستیم خروج سرمایه گذاران را از نسل اول استارت آپ ها فراهم کنیم، راه برای ورود نسل های بعدی هم مسدود خواهد بود.
این کارشناس بورس بااشاره به اینکه ورود استارت آپ ها در بازار بورس می تواند در بازار سرمایه تحول مالی ایجاد کند، گفت: باز شدن مسیر استارت آپ ها برای ورود به بازار سرمایه منجر به حرکت درآمدن بازار سرمایه می شود و شاید امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند چنین محرکی در بازار بورس هستیم که می تواند بازار سرمایه را از رکود فعلی دور کند. اکنون برای فضای سرمایه گذاری بیرون بورس برای برخی استارت آپ های نسل نخست که امروز تراکنش مالی بسیار بالایی دارند و در میان مردم هم شناخته شده هستند، فراهم نیست. به عبارت دیگر، این استارت آپ ها که تولیدات شان مبتنی بر خدمات عمومی است، به قدری بزرگ شده اند و هزینه های شان سنگین شده است که سرمایه گذاری بیرون بورس نمی تواند هزینه های آنان را تامین کند. به همین دلیل، نیاز به سرمایه بیشتر از عموم مردم دارند و اگر راه ورود آنها را به بازار سرمایه فراهم کنیم، علاوه بر اینکه شرایط برای فعالیت نسل دوم استارت آپ ها در بازار بورس فراهم می شود، استارت آپ های نسل نخست هم رونق بیشتری را تجربه می کنند. در حقیقت، وقتی نخستین استارت اپ ها وارد بازار می شوند، راه برای دیگر استارت اپ ها هم باز می شود.به گفته وی، ورود استارت آپ ها به بازار سرمایه موجب تنوع این بازار و ریسک پذیری بیشتر سرمایه گذاران می شود.
مشکل، نبود زبان مشترک است
دارابی گفت: مشکل اساسی این است که دوطرف یعنی هم بازار سرمایه و هم استارت آپ ها هنوز به زبان مشترک که موردقبول یکدیگر باشند، نرسیده اند و نهادهای واسط کمی برای این منظور وجود دارد که توانایی هموارسازی مسیر را داشته باشند. در واقع، برای اینکه استارت آپ ها وارد بورس شوند، سرمایه گذاری بزرگی لازم است که میان این دو یعنی بازار بورس در بیرون و داخل پلی بزند، اما چون در واقع استارت آپ های نسل اول با سرمایه های نه چندان بزرگ همراه شدند، تنوع و اختلاف زیادی میان سهامداران آنها وجود دارد.
وی ادامه داد: سرمایه گذاران در بازار سرمایه، شاهد طیف گسترده ای از مشکلات هستند، به همین دلیل باید یک نهاد حاکمیتی وجود داشته باشد که به عنوان هماهنگ کننده، رابط این دو قرار گیرد و این 2 گروه را به زبان مشترک در سازمانی واحد که سازمان بورس باشد، برساند. گفتنی است، این نهاد می تواند صندوق نوآوری و شکوفایی که نهادی برای تامین سرمایه اکوسیستم دانش بنیانی در کشور است، باشد. در حال حاضر نبود زبان مشترک میان استارت آپ ها بزرگ ترین مسئله پیش روی سازمان بورس برای فعالیت استارت آپ ها هستند.
دو راه برای ورود به بورس
در ادامه، سیاوش صمیمی، معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت وگو با صمت گفت: بورس یکی از ابزارهای تکامل یافته تامین مالی شرکت ها است که آنها می توانند با این واسطه سهام خود را در بازار عرضه کنند تا به هموارسازی مسیر برای تامین مالی خود بپردازند. تاکنون شرکت های دانش بنیان بزرگی که در حوزه صنعت و پتروشیمی فعالیت می کنند، در بازار سرمایه فعالیت کرده اند و شاهد رشد و توسعه آنها بوده ایم.
وی افزود: بورس می تواند جای خوبی برای تامین مالی استارت آپ هایی باشد که در حوزه فناوری اطلاعات، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی فعالیت می کنند که معمولا از ۲ روش این تامین مالی انجام می گیرد؛ روش نخست، انتشار اوراق بدهی یا صکوک و دیگری، عرضه اولیه سهام در یکی از بازارهای بورس و مبتنی بر مشارکت است.
وی ادامه داد: اوراق صکوک که مبتنی بر بدهی است، به نوعی راهی برای قرض گرفتن از سازمان های مرتبط با بازار بورس به منظور تامین مالی دانش بنیان ها است. گفتنی است، برای انتشار صکوک نیاز نیست که سهام دانش بنیان ها یا استارت آپ ها در یکی از بازارهای سرمایه پذیرفته شود، یعنی اگر شرکتی خارج از بورس باشد، می تواند از طریق اوراق صکوک با صرف زمان کمتری تامین مالی کند، البته نیاز به یک ضامنی برای ایفای تعهدات هم دارند.
لزوم شفاف سازی دارایی های نامشهود
صمیمی گفت: درباره روش دوم هم باید گفت، سهام دانش بنیان یا استارت آپ خواهان ورود به بازار سرمایه باید پذیرفته شود. در بسیاری از موارد، بازار بورس از پذیرش آنها اجتناب می کرد، چرا که بخش عمده دارایی آنها نامشهود بود. معضل اصلی دارایی های نامشهود استارت آپ ها است که برای بازار سرمایه شناخته شده نیست. دغدغه اصلی این است که اگر روزی استارت آپ ها از ادامه فعالیت باز بمانند، سهامداران آنها با مشکل مواجه می شوند، چرا که نرخ سهام استارت آپ ها به یک دهم یا یک پنجم هم کاهش پیدا نمی کند و در عمل به صفر نزدیک می شود،زیرا دارایی مشهودی وجود ندارد که بتوان با فروش آن سهم سرمایه گذاران را داد. به عبارت روشن تر، اموال منقول و دارایی فیزیکی وجود ندارد که بتوان فروخت و پول سهامداران را تامین کرد.
به گفته وی، دارایی نامشهود دلیل اصلی نپذیرفتن سهام این شرکت ها در بازار سرمایه است. در حال حاضر برای دارایی های نامشهود در بورس تدابیری دیده نشده است. نزدیک به ۴۰ شرکت دانش بنیانی که دارای دارایی های مشهود هستند، در بازار سرمایه فعالیت می کنند و معضلی از بابت ورود به بازار سرمایه نداشتند.
سخن پایانی
بسیاری از کارشناسان درباره ورود استارت آپ ها به بورس نظرات متفاوتی ارائه دادند، در حالی که موافقان دلایلی چون نیاز استارت آپ ها به تجربه راه های جدید تامین سرمایه و بهره مندی از معافیت ها و تخفیفات مالیاتی را دلایل مهمی برای ورود استارت آپ ها به بورس عنوان می کنند. مخالفان این موضوع، ایراد در صورت های مالی حسابداری و ضعف در حاکمیت شرکتی و ابهاماتی از این دست را دلایل پررنگ و قابل توجهی می دانند. همچنین بنا به گفته برخی کارشناسان در حوزه زیرساخت رایانش ابری می توانیم علاوه بر، پرداختن به مسئله ترافیک داخلی، میزبانی کشورهای همسایه را برعهده بگیریم. همچنین، می توانیم در حوزه هوش مصنوعی در جهان مدل متفاوتی عرضه کنیم. راست یا دروغ بودن این گزاره ها بحث دیگری را می طلبد. مدنظر این گزارش این است که استارت آپ های فعال در زمینه های فناوری اطلاعات در کشور ارزش سرمایه گذاری بلندمدت را خلق می کنند و در جهان از بهینه ترین ها هستند، افرادی که بیشترشان زیر ۳۰ سال هستند و به خاطر تحریم و کمبود سرمایه معمولا از فعالیت بازمی مانند و توانایی تامین مالی فعالیت های خود را ندارند، بنابراین ورود استارت آپ ها به بازارهای سرمایه و بورس می تواند یکی از راهکارهای قابل تامل برای توسعه آنها باشد؛ توسعه ای که به دنبالش حل معضلات کشور نهفته است.
