ایران از سال ‌ های دور همواره به دنبال عضویت کامل در پیمان شانگهای بوده است؛ با این وجود، اعضای این سازمان تحت ‌ تاثیر تحریم ‌ های اقتصادی، موافق عضویت کامل ایران نبودند و حتی در سال ۲۰۱۵ ، چین علت مخالف را تحریم ‌ های شورای امنیت سازمان ملل عنوان کرده بود. سازمان همکاری ‌ های شانگهای یک نهاد همکاری میان دولتی است که باهدف همکاری چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در سال ۱۹۹۶ تشکیل شد. با این وجود، در سال ‌ های اخیر به دلیل بالا گرفتن تنش ‌ های روسیه و چین با ایالات متحده، فضای مساعدی جهت عضویت ایران در سازمان همکاری ‌ های شانگهای فراهم شد؛ در واقع چین و روسیه در سال ‌ های اخیر به دلیل تنش با امریکا تحت برخی از تحریم ‌ های این کشور و اتحادیه اروپا قرار گرفته ‌ اند و همین امر فرصت مناسبی را برای ایران ایجاد کرد تا عضویت کامل ایران در این سازمان که یک ‌ سوم از اقتصاد دنیا را شامل می ‌ شود، تحقق یابد. صمت در این گزارش مزایای پیوستن ایران به این سازمان بین ‌ المللی را بررسی کرده است.

تبدیل ایران به بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا

یک کارشناس روابط بین ‌ الملل عضویت ایران سازمان شانگهای را در حال تبدیل به یک بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا دانست و گفت: این سازمان زمینه ‌ های همکاری در مسائل گوناگون نظامی، امنیتی، مالی و اقتصادی را فراهم می ‌ کند و با عضویت در این سازمان، یک روند برد- برد برای همکاری اعضا با ایران فراهم شده است.

محمدپارسا نجفی درباره عضویت ایران در سازمان همکاری ‌ های شانگهای اظهار کرد: این سازمان توسط روسیه و چین با دعوت از چهار کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجکستان و ازبکستان برای جلوگیری از تنش ‌ های مرزی و جرائم سازمان یافته مانند قاچاق مواد مخدر و مبارزه با تروریسم تشکیل شد.

وی با اشاره به تلاش روسیه و چین برای تبدیل این اجلاس به یک ناتوی شرقی در برابر توسعه ‌ طلبی امریکا افزود: با پیوستن هند و پاکستان که دارای قدرت اتمی، تنش ‌ های مرزی گسترده و سابقه جنگ ‌ های متعدد بودند به این اجلاس پیمان شانگهای به سازمان امنیت و همکاری قاره آسیا تبدیل شد زیرا قاره آسیا برخلاف اروپا دارای نهادها و سازمان ‌ های امنیتی، اقتصادی و نظامی نبود و سازمان شانگهای توانست این خلأ را پر کند.

این کارشناس روابط بین ‌ الملل چهار کشور اتمی جهان یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان را عضو سازمان همکاری ‌ های شانگهای دانست و گفت: برخی از آنها مانند روسیه و پاکستان با ایران همسایه هستند از سوی دیگر بخش زیادی از انرژی جهان توسط اعضای همین سازمان مصرف می ‌ شود زیرا بزرگ ‌ ترین مصرف ‌ کنندگان نفت و گاز مانند چین و هند در این مجموعه هستند و برخی از اعضای پیمان شانگهای مانند ایران، روسیه و قزاقستان در شمار تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز قرار دارند.

مدیریت زنجیره تولید تا مصرف انرژی

وی با اشاره به پیامدهای اقتصادی اجلاس شانگهای برای اعضا یادآور شد: عضویت در این پیمان از جنبه اقتصادی نیز برای اعضا دارای مزیت ‌ هایی است زیرا می ‌ تواند زنجیره تولید تا مصرف را مدیریت و هماهنگ کند، اتفاقی که پس از تحریم ‌ های روسیه توسط غرب رخ داد و روسیه و ایران توانستند بازار مصرف مشتریان خود را مدیریت و هماهنگی کنند از یک سو صادرات نفت، گاز و انرژی روسیه به هند و از سوی دیگر صادرات نفت ایران به چین افزایش پیدا کرد.

نجفی یکی از نگرانی ‌ های مصرف ‌ کنندگان عمده مانند چین و هند را حفظ روند تولید تا صادرات نفت از خلیج ‌ فارس دانست و ادامه داد: با پیوستن ایران به پیمان شانگهای این اطمینان خاطر برای مصرف ‌ کنندگان بزرگی مانند چین، هند و پاکستان، ایجاد می ‌ شود، مسئله بعدی تأمین مالی است که ایران به دلیل تحریم ‌ های ظالمانه غرب با مشکل انتقال منابع ارزی و ارتباطات بانکی روبه ‌ رو بوده و این مشکل در سازمان شانگهای قابل حل خواهد بود.

وی یکی از اهداف مالی و اقتصادی سازمان همکاری شانگهای را پیش ‌ بینی جایگزین ‌ هایی برای سوئیفت امریکا بیان کرد و گفت: یکی از این جایگزین ‌ ها تشکیل بانک توسعه شانگهای است به ‌ جز آن نیز ارتباطات مالی و اعتباری بین اعضای شانگهای امکان ‌ پذیر خواهد بود و با توجه به تحریم روسیه توسط غرب، سرعت این همکاری ‌ ها در حال افزایش است زیرا روسیه و چین علاقمند به همکاری با ایران هستند و برای کشور ما نیز رهایی از زیر فشار تحریم ‌ های غرب اهمیت زیادی دارد.

گسترش همکاری با شرق

این کارشناس روابط بین ‌ الملل با اشاره به روند رو به رشد روابط ایران با روسیه تاکید کرد: یکی از زمینه ‌ های مورد توجه دو کشور، همکاری ‌ های مرتبط با سازمان اوراسیا است و از سوی دیگر همکاری ‌ های اقتصادی ایران با چین نیز در حال گسترش است بر این اساس پیوستن ایران به سازمان همکاری ‌ های شانگهای منطقی و قابل پیش ‌ بینی بود.

وی درباره روند ۱۰ ‌ ساله پیوستن ایران به این اجلاس نیز افزود: دولت گذشته غربگرا و فاقد اندیشه ‌ های نوآورانه بود اما دولت سیزدهم با دید جامعی که به کشورهای جهان دارد، همکاری ‌ های شرقی یعنی توسعه روابط با کشورهای چین، جنوب آسیا و منطقه را در اولویت قرار داده است.

نجفی پیوستن ایران به این سازمان را دستاورد تمایل ایران و دیگر اعضای عضو این سازمان دانست و گفت: در زمینه مسائل امنیتی نیز ایران یکی از کشورهای آسیب ‌ دیده از تروریسم، موج آوارگان و قاچاق مواد مخدر است و یکی از اهداف اولیه تشکیل شانگهای مبارزه با این چالش ‌ ها بوده است بنابراین می ‌ توان از این فرصت برای همکاری ‌ های مشترک در زمینه کنترل قاچاق مخدر و موج تروریسم استفاده کرد.

بازی برد - برد برای اعضای شانگهای

وی سازمان شانگهای را در حال تبدیل به یک بلوک قدرت در برابر امریکا و اروپا تعریف کرد و افزود: این سازمان زمینه ‌ های همکاری در مسائل گوناگون نظامی، امنیتی، مالی و اقتصادی از جمله حمل ‌ ونقل انرژی و مانند آن را فراهم می ‌ کند بنابراین با عضویت کشور ما در این پیمان یک روند برد - برد برای همکاری اعضای شانگهای با ایران به وجود آمده است.

این کارشناس روابط بین ‌ الملل با تاکید بر لزوم شکل ‌ گیری نگاه به شرق از دولت ‌ های قبل گفت: برجام توافقی برای حل مشکلات اقتصاد ایران نبود زیرا مشتریان نفت ایران همین کشورهای آسیایی از جمله چین هستند بنابراین هماهنگی بازار تولید و مصرف انرژی در قالب سازمان شانگهای می ‌ تواند مشکلات ما را برطرف کند.

وی با اشاره به مسائل مالی و اعتباری که در قالب پیمان شانگهای پیش ‌ بینی شده است، خاطرنشان کرد: کشورهایی مانند روسیه و چین می ‌ توانند در زمینه سرمایه ‌ گذاری در ایران و همچنین گشودن مسیرهای مالی و اعتباری برای ایران نقش ‌ آفرین باشند به همین دلیل ما به رابطه اقتصادی با اروپا و امریکای شمالی نیازی نداریم.

نجفی تحریم ‌ های امریکا را وابسته به دلار و سامانه پیام ‌ رسان بانکی سویفت دانست و اظهار کرد: در صورتی که کشور بتواند از راه ‌ های دیگر کسب درآمد کند و انتقال منابع را از سامانه ‌ های پیام ‌ رسان بانکی دیگری مانند چین و روسیه انجام دهد، مشکلات اقتصادی ایران برطرف خواهد شد و این نکته ‌ ای بود که در گذشته مورد توجه قرار نگرفت.

وی با اشاره به روند رو به کاهش نقش ‌ آفرینی دلار امریکا در تجارت جهانی، گفت: این مسئله علاوه بر پیمان شانگهای در پیمان بریکس قابل مشاهده است و کشورهایی مانند برزیل و افریقای جنوبی که عضو شانگهای نیستند نیز علاقه ‌ مند به تجارت با اعضای این سازمان مانند چین هند و روسیه هستند.این کارشناس مسائل بین ‌ الملل تحریم روسیه را نشان ‌ دهنده ضرورت شکل ‌ گیری تجارت بین ‌ المللی منهای دلار بیان کرد و یادآور شد: تحریم ‌ ها مسئله ‌ ای بود که سال ‌ ها پیش برای ایران اتفاق افتاد، امروز برای روسیه و در آینده نیز ممکن است کشورهای دیگر رخ دهد به عبارت دیگر یک مسیر حتمی و غیر قابل چشم ‌ پوشی خواهد بود.

مدیریت تنش و درگیری در آسیا

وی بهره ‌ مندی از همکاری ‌ های اقتصادی، امنیتی، مالی و سیاسی را از مزایای عضویت در سازمان شانگهای بیان کرد و افزود: این پیمانی دارای مزیت ‌ های بسیار زیادی است که باعث می ‌ شود کشورهای خارج از این گستره مانند ترکیه، کامبوج و مناطق جنوب شرق آسیا خواستار پیوستن به آن باشند، اهمیت شانگهای در بعد اقتصادی نیز بسیار قابل توجه است به ‌ ویژه در بخش ارتباطات جاده ‌ ای کریدر شمال جنوب و یا کریدر شرق به غرب که از آن به ‌ عنوان یک جاده کمربند یا احیای جاده ابریشم یاد می ‌ شود.

نجفی با اشاره به نقش سازمان شانگهای در ایجاد امنیت بین کشورهای عضو گفت: بسیاری از کشورهای عضو سازمان مانند هند و پاکستان با یکدیگر درگیری ‌ های بسیار زیادی دارند اما عضویت آنها در پیمان شانگهای برای دو طرف عامل ایجاد امنیت، هماهنگی بین کشورها و کاهش تنش ‌ ها می ‌ شود.

وی یکی از دلایل اهمیت این پیمان را نبود نهادها، سازمان ‌ ها و تشکیلات اجرایی در قاره آسیا برای مسائل امنیتی، اقتصادی و سیاسی دانست و خاطرنشان کرد: این شرایط باعث می ‌ شد که کشورهای آسیایی به سرعت به سوی تنش، چالش، درگیری جنگ و مشکلات حرکت کنند درحالی ‌ که سازمان شانگهای می ‌ تواند این درگیری ‌ ها را به سمت همگرایی هماهنگی و همکاری مدیریت کند.

تبادل اطلاعات، ظرفیت ‌ ها و زمینه ‌ های همکاری

در این بین در سفر اخیر هیات ایران به چین موضوع مورد توجه طرفین قرار گرفت و دیدارهایی نیز در این زمینه برگزار شد. یکی از این دیدارهای میان نیلوفر اسدی - مدیر روابط دوجانبه و چندجانبه معاونت بین ‌ الملل اتاق ایران با مدیران منطقه تحقق همکاری اقتصادی و تجاری محلی سازمان همکاری شانگهای و چین ( SCODA ) انجام شد.طرف ایرانی در این دیدار بر ضرورت تبادل اطلاعات، ظرفیت ‌ ها و زمینه ‌ های همکاری و تسهیل فعالیت ‌ های بخش خصوصی دو کشور تاکید کرد. اسدی گفت: پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت ‌ ها و فرصت ‌ های جدیدی را پیش روی همکاری ‌ های اقتصادی دو کشور ایجاد می ‌ کند که لازم است، نهادهای مربوطه با بهره ‌ گیری از آنها این مسیر را هموار سازند.

اسدی افزود: بخش ‌ های اقتصادی و تجاری ایران و چین طی سالیان اخیر بهم پیوستگی پیدا کرده، چرا که در بسیاری از بخش ‌ ها مکمل یکدیگر هستند. با این حال نیاز است ارتباطات دو کشور با توجه به کاهش محدودیت ‌ های ناشی از شیوع کرونا، رونقی دوباره گیرد. ضمن اینکه لازم است در خصوص راهکارهای عملیاتی جهت کاهش هزینه ‌ های تجاری در حوزه حمل ‌ ونقل و انتقالات ارزی و چگونگی بهره ‌ برداری از ظرفیت ‌ های سازمان ‌ های چند جانبه، همکاری نزدیک بین مجموعه ‌ های متولی تجارت و سرمایه ‌ گذاری دو کشور صورت گیرد.

مدیر روابط دوجانبه و چندجانبه معاونت بین ‌ الملل اتاق ایران گفت: لزوم ایجاد بسترهای همکاری جهت تولید مشترک با شرکت ‌ های چینی و عرضه محصول نهایی در بازارهای منطقه و کشورهای شرق آسیا و همچنین، لزوم تسهیل سرمایه ‌ گذاری مشترک در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران و واردات ماشین ‌ آلات و دانش فنی توسط طرف چینی، همراه با مزیت ‌ های فراوانی جهت دسترسی به بازارهای منطقه در دو کشور خواهد بود. در هر دو کشور، امتیازهای ویژه ‌ ای برای این همکاری و تولید مشترک وجود دارد که نیاز است شرکت ‌ های دو کشور از این مزیت ‌ ها، شناخت دقیق ‌ تری حاصل کنند.

اسدی در ادامه تاکید کرد: ایران بزرگ ‌ ترین بازار کالاهای واسطه ‌ ای در خاورمیانه است و به بازار ۴۵۰ میلیون نفری کشورهای همسایه به ‌ ویژه منطقه اکو دسترسی داشته و از موقعیت مناسبی برای گسترش تجارت و سرمایه ‌ گذاری برخوردار است و سرمایه ‌ گذاران کشورهای عضو پیمان شانگهای می ‌ توانند از ایران به ‌ عنوان قطب صادراتی خود استفاده کنند. سرمایه ‌ گذاری در ایران و انتقال فناوری و سرمایه، روابط پایدار بلند مدت میان ایران و چین را تقویت کرده و مشکلات موجود بر سر راه تجارت دو جانبه را تا حد زیادی مرتفع خواهد کرد.بر اساس اعلام اتاق بازرگانی ایران، لین چانگ هوا- معاون مدیر کل منطقه تحقق همکاری اقتصادی و تجاری محلی سازمان همکاری شانگهای و چین ( SCODA ) نیز در این دیدار ضمن تاکید بر اهمیت سفر رئیس ‌ جمهوری ایران و هیات همراه، برنامه ‌ های پیش ‌ بینی شده سازمان همکاری ‌ های شانگهای در چین را تشریح کرد.

او تصریح کرد: در سال ۲۰۱۸ ، رئیس ‌ جمهوری شی جین پینگ در هجدهمین نشست شورای سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای اعلام کرد که دولت چین از ساخت یک منطقه تحقق در چینگدائو برای همکاری ‌ های اقتصادی و تجاری محلی بین چین و همکاری شانگهای حمایت می ‌ کند. در نتیجه این مرکز شکل گرفت. لذا این مرکز با مساحت ۱۰۸ کیلومتر مربع در چینگ دائو، یک شهر ساحلی باز واقع شده است.

لین چانگ هوا گفت: این منطقه در نزدیکی مرکز حمل ‌ ونقل دریایی، زمینی، هوایی و راه ‌ آهن چینگ دائو قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی برتر در مرکز یک شبکه حمل ‌ ونقل یکپارچه دریایی، زمینی، هوایی وجود دارد. منطقه تحقق، در تلاش است چینگدائو را در ساخت کریدور اقتصادی پل زمینی جدید اوراسیا و همکاری دریایی "کمربند و جاده" تقویت کند. ۱۰ کیلومتر تا فرودگاه بین ‌ المللی چینگدائو جیائودونگ، ۱۵ کیلومتر تا بندر چینگدائو کیانوان (یک بندر دریایی)، و ۱۵ کیلومتر تا مرکز حمل ‌ ونقل چندوجهی SCO (یک بندر راه ‌ آهن) فاصله دارد. تا مرکز شهر چینگدائو تنها نیم ساعت با ماشین فاصله دارد. چنین موقعیت مرکزی اتصالات حمل ‌ ونقل بین وجهی کارآمد از طریق زمین، دریا، هوا و راه ‌ آهن را تضمین می ‌ کند. لذا کشور ایران به ‌ عنوان کشور عضو سازمان شانگهای، یکی از بازارهای هدف چین برای همکاری در این زمینه است و خدماتی به این منظور پیش ‌ بینی شده است.

سخن پایانی

بدون شک، عضویت ایران در این پیمان سبب می ‌ شود که روابط دوجانبه کشور با تک ‌ تک اعضا بهبود یابد و ایران از ظرفیت ‌ های اقتصادی جدید بهره ‌ مند شود؛ از سوی دیگر به دلیل عدم عضویت غربی ‌ ها در این سازمان، ظرفیت ‌ های قابل ‌ توجهی برای ایران ایجاد خواهد شد و کشور قادر خواهد بود بدون امتیازدهی به غرب، در مسیر خنثی ‌ سازی شرایط تحریمی قدم بردارد.همچنین ایران قادر خواهد بود از ظرفیت کشورهای چین و روسیه در پرونده هسته ‌ ای یا قطعنامه شورای امنیت بهره ببرد، درعین ‌ حال بستر مناسبی جهت نهایی شدن قرارداد ۲۵ سال با چین و قرارداد بلندمدت با روسیه فراهم خواهد شد.