بازگردانی پسماند به چرخه مصرف
حمیدرضا بزرگ‌زاده -عضو هیات علمی پژوهشگاه صنعت نفت
پژوهشگاه صنعت نفت از سال ۱۳۸۱ تاکنون در استفاده از تکنولوژی پلاسما تجربه داشته و پروژه های زیادی هم در زمینه پلاسمای سرد و گرم اجرا کرده است. در سال ۱۳۹۱ با همکاری ستاد انرژی های تجدیدپذیر و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پروژه ای تحت عنوان امکان سنجی استفاده از تکنولوژی پلاسما برای امحای زباله های خطرناک با قابلیت تولید انرژی تعریف کردیم. پس از انجام این پروژه، مرحله اجرای یک پایلوت در مقیاس یک تن در روز نیز با موفقیت انجام و تحویل ستاد انرژی های تجدیدپذیر شد. تلاش بر این بود تا این طرح با حمایت دولت در قالب سرمایه گذاری با بخش خصوصی به یک پروژه ملی تبدیل شود تا بتوانیم آن را برای زباله های بیمارستانی در ماژول های کوچک چند تنی پیدا کنیم، اما متاسفانه هر بار که تلاش کردیم با بهانه های مختلف این کار انجام نشد. متاسفانه تاکنون نتوانستیم استفاده چندان مهمی از پسماند در تولید انرژی کنیم و هیچ گاه بهره وری انرژی در استفاده از پسماندها مدنظر قرار داده نشد، در حالی که کشورهای پیشرفته از همان ابتدای تولید پسماند و زباله ها آنها را وارد چرخه انرژی می کنند و در چرخه مصرف قرار می دهند. برای مثال، در شهر برلین با استفاده از زباله سوزهای عمومی، آب گرم شهر تامین می شود، در واقع با زباله سوزی، انرژی لازم برای آب گرم خانه ها و دیگر مراکز در شهر تولید می شود. از آنجایی که مصرف انرژی در کشوری نظیر آلمان هزینه زیادی دارد، چنین راهکارهایی به شدت مورد استقبال قرار گرفته است. اینکه در کشور ما از تولید انرژی با استفاده از پسماندها استقبال چندانی نشده است، به ارزان بودن انرژی برمی گردد. از آنجایی که منابع نفت و گاز کشورمان تا حد زیادی تامین کننده انرژی در کشورمان است، طبیعی است که مصرف این انرژی نسبت به دیگر کشورها ارزان تر باشد، اما امروزه لزوم بهینه سازی مصرف به منظور تولید انرژی به شدت احساس می شود. به اعتقاد من، نرخ پایین انرژی باعث شده است که مردم نسبت به استفاده دوباره از پسماند و زباله بی تفاوت باشند و دولت هم قوانین محکمی برای این امر قرار ندهد. البته چند سالی است که در کشور چنین موضوعاتی برای تولید انرژی موردبحث قرار گرفته و اقداماتی هم در باب تفکیک پسماند شده است، اما در کل، نگاه اصلی در کشور ما نسبت به استفاده از پسماند برای تولید انرژی، کسب سود و بهره گیری اقتصادی است، در حالی که در کشورهای اروپایی در درجه اول نگرش افزایش بهداشت و امحای زباله مدنظر قرار داده شده است. در صورتی که هدف، افزایش بهداشت عمومی از راه امحای زباله و پسماند باشد، می توان به صرفه اقتصادی در بحث سلامت هم رسید. در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا ، پراکندگی در زباله پسماند دیده نمی شود و این یکی از اصلی ترین مولفه ها در تولید انرژی از پسماندها و بازگردانی آن به چرخه مصرف است. همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، کسب سود و صرفه اقتصادی از پسماند، نخستین نگرش بهره وری از آن در کشور ما است و با نگاهی گذرا به چرخه تولید و مصرف پسماند در کشور ما، می توانیم به این گزاره صحه بیشتری بگذاریم. دولت و نهادهای دولتی باید از فناوران و دانش بنیان هایی که در این عرصه فعالیت می کنند، حمایت کافی داشته باشند، به عبارت دیگر، دولت باید حامی دانش بنیان ها برای تشکیل یک مجموعه منسجم در این عرصه باشد. پلاسما بعد از جامد، مایع و گاز؛ حالت چهارم ماده است که می توان از آن برای تولید انرژی استفاده های زیادی کرد. حال وقتی گاز به واسطه یونیزاسیون تبدیل به حالت چهارم ماده می شود، توانایی تولید انرژی بسیار بالایی دارد که از آن می توان در راستای فعالیت های بسیاری بهره برد. باتوجه به اینکه، طیف گوناگونی از پسماند از جمله جامدات، مایعات و حتی گاز وجود دارد، می توان با استفاده از فناوری گاز پلاسما، بیشترین انرژی موردانتظار را از پسماند و زباله ها تولید کرد. در واقع، می توانیم انرژی زیادی با استفاده از فناوری پلاسما تولید کنیم و برخلاف زباله سوزی که تنها زباله های قابل سوختن را به انرژی تبدیل می کند، با این فناوری تمام فلزات، جامدات و حتی شیشه ها را به وسیله پلاسما و گاز سنتز ذوب کنیم.
زباله ها در این فرآیند به شکلی بی خطر و مذاب از رآکتور خارج می شوند، همچنین بنزین، گازوئیل و ... را می توان به وسیله گاز سنتز به انرژی تبدیل کرد. در کل، بهترین فناوری تولید انرژی از پسماند، فناوری پلاسما است. البته هزینه بیشتری نسبت به فناوری های دیگر دارد، اما چون انرژی زیادی با استفاده از آن می توان تولید کرد، صرفه اقتصادی بالایی هم دارد. در نهایت، از یک سو مقرون به صرفه تر است و از سوی دیگر، کمک زیادی به ارتقای بهداشت شهری می کند. سنتز گاز خروجی از رآکتور پلاسما است که دمایی بین ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سلسیوس دارد. به وسیله این گاز، ما می توانیم به شکل مستقیم توربین های آبی را به حرکت دربیاوریم و انرژی و برق تولید کنیم یا گاز سنتز تولیدشده را بسوزانیم و در قالب غیرمستقیم از طریق بویلرها بخار آب تولید کنیم و از انرژی آن برای تولید برق و دیگر موارد بهره بگیریم، همچنین گاز سنتز پس از خروج و سرد شدن می توان در مواد شیمیایی و سوخت شامل گاز، بنزین و گازوئیل استفاده کرد.
