نقش دانش‌بنیان‌ها در تحول فناوری آموزشی
کارشناسان و افراد باتجربه در امر تولید محتوای آموزشی در مسیر توسعه فناوری آموزشی معتقدند ردیابی نیازهای آموزشی مدارس و دانش‌آموزان از عهده شرکت‌های دانش‌بنیان خارج است، چرا که طراحی و تولید بسترهای فناورانه برای آموزش آسان‌تر امری دشوار است. به‌همین دلیل نیاز است تا حلقه‌ای واسط میان این شرکت‌ها با نهادها و ادارات مربوط به آموزش‌وپرورش شکل بگیرد، همچنین باتوجه به اینکه فضای آموزش‌وپرورش کشورمان ظرفیت زیادی برای بکارگیری این تولیدات دارد، اما تاکنون شاهد یک تصمیم همه‌جانبه از سوی نهادهای مربوط به آموزش‌وپرورش در کشور نبوده‌ایم.
در گزارش پیش‌رو به بررسی نقش‌آفرینی دانش‌بنیان‌ها در توسعه فناوری آموزشی و مهار نگرش لوکس‌انگاری تولیدات فناورانه در مدارس پرداخت.
نیازمند تحول در فناوری آموزشی
تجربه بسیاری از کشورها نشان داده است که وقتی جامعه‌ای دانش‌بنیان می‌شود، به قدرت و رشد اقتصادی و کاهش وابستگی به درآمد ارزی کشور، می‌رسد. در چنین جامعه‌ای افراد به‌جای بهره‌برداری از درآمدهای مالی کشور نظیر نفت و... خود خلق درآمد می‌کنند. حال دستیابی به چنین جامعه‌ای و استقرار جامعه دانش‌بنیان، جامعه فرهیخته و توانا علاوه بر مطالبه رهبری، در اسناد تحولی و بالادستی ما نیز نظیر سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ آموزش‌وپرورش، سند برنامه ششم توسعه سیاست‌های علم و فناوری، بیانیه گام دوم انقلاب موردتاکید قرار گرفته است، بنابراین تمام آحاد مردم حق دارند از تولیدات دانش‌بنیان‌ها بهره‌مند شوند؛ به‌ویژه نسل جوان و دانش‌آموزان. به‌عبارت دیگر باتوجه به تجربیات ناخوشایند آموزش‌وپرورش در ۴ دهه اخیر کشور، امروز این فضا نیازمند تحول در فناوری آموزشی است. در این رابطه نکته مهم این است که تولیدات دانش‌بنیان‌ها نباید به‌عنوان یک کالای لوکس از سوی مدیران ادارات آموزش‌وپرورش در نظر گرفته شود که تنها مورداستفاده برخی مدارس غیردولتی در کشور قرار بگیرد و درصد اندکی از دانش‌آموزان توفیق بهره‌مندی از آن را داشته باشند.
آموزش و بازی به روش دانش‌بنیانی
کیوان ملک‌محمدی، رئیس یک شرکت خلاق در زمینه تولید محصولات آموزشی برپایه فناوری در گفت‌وگو باصمت گفت: تولیدات زیادی وجود دارد که می‌توان با بکارگیری آن در قالب سرگرمی به ارائه محتوای آموزشی و تربیتی کودکان و دانش‌آموزان پرداخت. بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند، در تلاش هستند با تمرکز بر فناوری، نرم‌افزار و برنامه‌نویسی، رویکرد سرگرمی‌گونه‌ای به این جریان داشته باشند و در کشور شاهد تولیدات مطلوبی از سوی این شرکت‌ها در دهه اخیر بوده‌ایم. دانش‌آموزان می‌توانند با استفاده از آنها هم سرگرم شوند و هم یاد بگیرند، چرا که بسیاری از محصولات آموزشی‌وپرورشی بیرون‌آمده از دل دانش‌بنیان‌ها در بستر فرهنگی کشورمان بومی‌سازی شده است. در واقع شرکت‌های دانش‌بنیان در تلاش هستند تا آموزش موردنظر را در قالب بازی یا سرگرمی به‌دست مخاطب برسانند. وی بااشاره به اینکه فضای آموزش‌وپرورش کشور ظرفیت قابل‌توجهی برای بهره‌گیری از این تولیدات دارد، گفت: باوجود ظرفیت بالای فضای آموزش‌وپرورش در مدارس، هنوز نتوانستیم از ظرفیت‌های موجود برای توسعه فضای آموزش‌وپرورش در مقیاس وسیع بهره بگیریم و تنها از سوی اشخاص در مدارس غیرانتفاعی موردتوجه قرار گرفته است. این در حالی است که برخی از این تولیدات آموزشی بیرون‌آمده از شرکت‌های ایرانی در چند کشور خارجی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است که بیشتر با کتاب‌های درسی آنها همخوانی داشته است.
هم آموزش، هم بازی
ملک‌محمدی گفت: امروزه فراگیری آموزش در دنیای چندرسانه‌ای رقم می‌خورد و این در سراسر دنیا تبدیل به امری جاافتاده شده است. زمان آن رسیده است که دانش‌آموزان نه‌تنها از کتاب بلکه از دیگر بسترهای فناورانه و در قالب بازی و سرگرمی هم آموزش ببینند و مباحث پرورشی را فرابگیرند و به‌قول معروف یک تیر و دو نشان شود. این فعال در عرصه تولید بازی و سرگرمی در فضای آموزشی گفت: هدف از طراحی و تولید بسترهای جدید آموزشی، برقراری ارتباط موثر و باطنی کودکان با آموزش در قالب اپلیکیشن‌ها و دنیای بازی‌ها است که تاکنون بازخوردهای خوبی از جامعه‌ای که این تولیدات را مورداستفاده قرار داده‌اند، داشتیم، همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، ظرفیت فضای آموزش‌وپرورش کشورمان برای فراگیر کردن تولیدات دانش‌بنیان‌ها نظیر بازی‌های رایانه‌ای، اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهایی که بار آموزشی دارند، بالا است. وی بااشاره به اینکه وزارت آموزش‌وپرورش و ادارات کل در برنامه‌های سالانه خود باید توجه بیشتری به استفاده از تولیدات دانش‌بنیان‌ها کنند، خاطرنشان کرد: در راستای تحول فناوری آموزشی، فضای آموزش‌وپرورش باید قدرت عمل کافی به دانش‌بنیان‌ها برای انبوه‌سازی تولیدات‌شان و بهره‌گیری در تمام مدارس و مراکز آموزشی زیرنظر خود بدهد. این احساس باید در دانش‌بنیان‌ها شکل بگیرد که تولیدات‌شان موردنیاز فضای آموزشی است و در این شرایط است که خلاقانه‌تر دست به تولید می‌زنند. ناگفته نماند که نسبت به سال‌های اخیر این توجه از سوی نهادها و سازمان‌های مربوطه احساس شده است.
نگاه درآمدزایی نداشته باشیم
وی بااشاره به اینکه این محصولات باید فراگیری صددرصدی داشته باشند، گفت: به‌اعتقاد من محصولات دانش‌بنیان‌ها می‌تواند هم در مدارس دولتی و هم در مدارس غیرانتفاعی مورد بهره‌برداری و استفاده قرار بگیرد و هزینه چندانی برای انبوه‌سازی نمی‌طلبد. با اینکه نگاه درآمدزایی از سوی بیشتر صاحبان شرکت دانش‌بنیان فعال وجود ندارد، اما اگر بخواهیم با عینک درآمدزایی به این جریان نگاه کنیم، باید محدود شود و فقط در برخی مدارس مورد استفاده قرار بگیرد، اما از منظر غیردرآمدزایی باید گفت؛ می‌توان با هزینه کمتری محصولات دانش‌بنیان‌ها را فراگیر کرد.
هزینه اندک برای مدارس
ملک‌محمدی گفت: استفاده از این تولیدات هزینه سنگینی برای خانواده‌ها و صاحبان مدارس ندارد. می‌توان گفت استفاده و بهره‌گیری از این تولیدات برای مدارس به‌ازای هر دانش‌آموز رقمی حدود ۵ هزار تومان در طول یک سال هزینه ایجاد می‌کند. به‌عبارت دیگر تنها با یک سرمایه‌گذاری چند میلیارد تومانی می‌توان از تولید دانش‌بنیان‌ها در مدارس بهره‌مند شد، اما لزوم همخوانی تولیدات دانش‌بنیان‌ها با کتاب درسی برای فراگیر شدن آن به‌شدت احساس می‌شود. در کل استفاده از اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها، نرم‌افزارها و دیگر تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان در مدارس نیازمند هزینه نجومی نیست و تنها بستگی به یک تصمیم درست از سوی نهادهای مربوطه در آموزش‌وپرورش کشور دارد.
ضرورت ایجاد حلقه واسط بین دانش و آموزش
در ادامه شهرزاد سخن‌سنج، مدیرعامل یک شرکت خلاق در عرصه بازی و آموزش در گفت‌وگو باصمت بااشاره به اهمیت بازتعریف جایگاه دانش‌بنیان‌ها در فضای آموزش‌وپرورش از سوی نهادهای مربوطه گفت: از یک‌سو شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و نوآور متعددی وجود دارند که به‌صورت تخصصی در زمینه فناوری آموزشی فعالیت می‌کنند و از سوی دیگر ادارات آموزش‌وپرورش در هر استان هم وظایف مشخصی برعهده دارند؛ اما مسئله اصلی این است که ضرورت تشکیل یک حلقه واسط میان این دو مجموعه به‌شدت احساس می‌شود تا هم با ادارات آموزش‌وپرورش و هم با شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباط خوبی برقرار کند و اشراف کامل به وظایف هردو داشته باشد.
شهرزاد سخن‌سنج افزود: از آنجایی که در گام نخست مسئولیت توسعه فناوری آموزشی برعهده ادارات آموزش‌وپرورش است، بهتر است در قالب فراخوان‌هایی، گام‌های نخست همکاری با دانش‌بنیان‌ها برداشته شود. مدیرعامل یک شرکت خلاق در عرصه بازی و آموزش، بااشاره به اینکه محتوای موضوعی این فراخوان می‌تواند حول محور به‌اشتراک گذاشتن ایده دانش‌بنیان‌ها باشد، گفت: همچنین گروهی از افراد می‌توانند در قالب انجمن‌ها و گروه‌های جدید گرد هم آیند تا این تعامل برقرار شود. شرکت‌های دانش‌بنیان جدید هم می‌توانند مسئولیت این واسطه‌گری را برعهده بگیرند تا به‌عنوان یک نهاد واسط و بدون رانت در زمینه توسعه فناوری آموزشی فعالیت کنند. در کل بکارگیری نیروی جوان، خلاق و باسواد در امر آموزش، در فضای فعلی آموزش‌وپرورش کشور به‌شدت احساس می‌شود.
بخواهید تا بسازیم
وی افزود: حفظ بقا نخستین هدف هر شرکتی است که در زمینه تولیدات علمی و فناورانه فعالیت می‌کند، به‌عبارت دیگر کسب سود و چرخش مالی آنها در اولویت‌شان است. حال ممکن است برخی از این شرکت‌ها در خلال اولویت ذکرشده دغدغه فرهنگی هم داشته باشند که درصدد انجام برخی اهداف در زمینه توسعه فناوری آموزشی هستند.
مدیرعامل یک شرکت خلاق در عرصه بازی و آموزش افزود: این در حالی است که اگر حلقه اتصال گفته‌شده وجود داشته باشد، به‌طور قطع دانش‌بنیان‌هایی که در این عرصه فعال هستند، می‌توانند وارد این اکوسیستم شوند و در راستای افزایش کیفیت آموزش‌وپرورش گام‌های مهمی بردارند. در کل از میان شرکت‌های فعال دانش‌بنیان درصد کمی از آنها اهدافی در راستای توسعه فناوری آموزشی در فضای مدارس دارند. برای کاربردی‌تر شدن فعالیت دانش‌بنیان‌ها باید زمینه‌های فعالیت در قالب درخواست‌هایی از سوی نهادهای مربوطه تعیین و ابلاغ شود.
سخن‌سنج گفت: به‌عبارت دیگر شرکت‌ها نمی‌توانند به‌صورت مجزا و انفرادی نیازهای مدارس کشور را تشخیص بدهند، بنابراین لازم است تا از سوی نهادهایی چون وزارت آموزش‌وپرورش یا اداره‌های کل آموزش‌وپرورش در هر استان این نیازها تشخیص داده و در قالب ایده به دانش‌بنیان‌ها منتقل شود.
بکارگیری افراد توانمند در مدارس
شاید در ابتدای مسیر توسعه فناوری آموزشی استفاده از تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان فرآیندی لوکس در مدارس در نظر گرفته شود و دستمایه‌ای باشد برای برخی سودجویان در مدارس غیرانتفاعی. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا بهره‌گیری از این تولیدات هزینه‌های گزافی را در پی دارد؟
سخن‌سنج بااشاره به این امر گفت: ابتدا باید به این موضوع اشاره کنم که هزینه در آموزش‌وپرورش و تعلیم‌وتربیت به‌منزله سرمایه‌گذاری است، شاید شبیه پرورش یک نهال است که در آینده قرار است بار و میوه‌های فراوانی بدهد. در کل هر آنچه در توان باشد، چه از لحاظ مالی و چه زمانی برای آموزش‌وپرورش کودکان به‌ویژه از دبستان امری مفید است. درباره روال بکارگیری این تولیدات از سوی مدارس غیرانتفاعی هم باید گفت، درست است که آنها برای امر آموزش هزینه دریافت می‌کنند و در ازای آن خدمات بیشتر آموزشی ارائه می‌دهند اما باید بدانیم که این مدارس برای پر کردن جای خالی خدماتی که مدارس دولتی باید ارائه بدهند، تاسیس شده‌اند. به‌همین دلیل خانواده‌های امروزی ترجیح می‌دهند، هزینه‌های بیشتری پرداخت کنند تا فرزندان‌شان از امکانات بیشتر آموزشی و پرورشی بهره‌مند شوند. شاید ایراد نظام آموزشی ما است که هنوز نتوانستیم از افراد توانمند برای توسعه فناوری آموزشی بهره بگیریم و این امکانات را در مدارس عادی هم فراگیر کنیم. به‌اعتقاد من با تغییر کوچک در مدارس دولتی می‌توانیم قدرت خود را در آموزش افزایش دهیم.
سخن پایانی
باتوجه به موارد گفته‌شده امروزه بیش از هر زمان دیگری نیازمند تحول در فضای آموزش‌وپرورش هستیم تا بتوانیم نسلی باسواد و توانمند در آینده به جامعه تزریق کنیم. این هدف زمانی میسر می‌شود که در مسیر توسعه فناوری آموزش قرار بگیریم و از تجارب کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه استفاده کنیم. بی‌شک دانش‌بنیان‌ها می‌توانند بازوی مطمئنی برای نیل به این هدف باشند و شرط این تاثیرگذاری، همکاری و همیاری نهادهای دولتی و خصوصی مربوط به آموزش‌وپرورش کشور است، همچنین مهم است که تولیدات دانش‌بنیان به‌عنوان کالایی لوکس در نظر گرفته نشود تا دستمایه‌ای برای برخی سودجویان در مدارس غیرانتفاعی به‌منظور دریافت هزینه‌های گزاف نباشد، چرا که بنا به‌گفته کارشناسان در این گزارش، به‌طورکلی بکارگیری تولیدات دانش‌بنیان‌ها در مدارس، هزینه گزافی هم نمی‌خواهد.
