هرچه به ماه ‌ های پایانی سال نزدیک می ‌ شویم، تحقق درآمدهای مالیاتی به یکی از مباحث چالش ‌ برانگیر بودجه ۱۴۰۱ تبدیل می ‌ شود که باتوجه به آثار کرونا و مسائل روز اقتصاد، فعالان خرد و کلان اقتصاد را با مشکلات بسیاری مواجه کرده، این در حالی است که به ‌ گفته بسیاری از فعالان اقتصادی جای مالیات بر عایدی سرمایه تاکنون در میان پایه ‌ های مالیاتی خالی بوده است. طرح اخذ مالیات از عایدی سرمایه حدود ۲ سال در مجلس شورای اسلامی معطل ماند و سرانجام کلیات آن به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید. در همین راستا مرکز پژوهش ‌ های مجلس شورای اسلامی گزارشی از کارکردها و مؤلفه ‌ های مهم در طرح مالیات بر عایدی سرمایه منتشر کرد تا برپایه این مطالعه کمیسیون اقتصادی نسبت به تصویب کلیات طرح اقدام کند. مدافعان این طرح معتقدند با قانونی شدن آن جلوی گریز سرمایه ‌ ها به بازارهای سوداگری گرفته خواهد شد. براساس کلیات مصوب طرح مالیات بر عایدی سرمایه، فردی که طلا، ارز، مسکن و خودرو خریداری و سپس اقدام به فروش آن کند باید از درآمد حاصل از فروش مبلغی را به ‌ عنوان مالیات به دولت پرداخت کند؛ از همین رو ظاهرا دولت حساب ویژه ‌ ای برای کسب درآمد از محل این پایه جدید مالیاتی باز کرده است. گمانه ‌ زنی ‌ ها حاکی از آن است که در بودجه ۱۴۰۲ رقمی مربوط به مالیات عایدی سرمایه در نظر گرفته خواهد شد. صمت در گفت ‌ وگو با کارشناسان نقش دریافت مالیات از عایدی سرمایه را در جلوگیری از فرار سرمایه ‌ ها به سمت بازارهای دلالی بررسی کرده است.

مالیات بر عایدی، فقط از ثروتمندان گرفته می ‌ شود

محمدعلی رحیمی، کارشناس امور مالیاتی درباره تاثیر دریافت مالیات از عایدی سرمایه در جلوگیری از فرار مالیاتی به صمت گفت: مالیات بر عایدی سرمایه نوعی مالیات است که بر سود ناشی از انتقال اموال غیرمولد اعمال می ‌ شود و در بین عموم مردم با عنوان مالیات ثروتمندان نیز شناخته می ‌ شود.

وی با اشاره به اینکه در ایران به ‌ دلیل ناقص بودن قوانین مربوط به مالیات ‌ ستانی هنوز راه ‌ های فرار مالیاتی و دور زدن قانون باز است، افزود: تجربه اجرای پایه ‌ های جدید مالیاتی نظیر دریافت مالیات از خانه ‌ ها و خودروهای لوکس و خانه ‌ های خالی نیز تاکنون با شکست مواجه شده است؛ بنابراین باید برای جلوگیری از فرار مالیاتی قوانین کاربردی ‌ تری تدوین شود.

این کارشناس امور مالیاتی ادامه داد: پس از تصویب کلیات طرح مالیات بر عایدی سرمایه، کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در حال بررسی جزئیات این طرح است که بسیاری امیدوارند با اجرای آن راه فرار سرمایه ‌ ها به بازار سوداگری بسته شود.

رحیمی توضیح داد: برپایه مطالعاتی که نتایج آن ازسوی مرکز پژوهش ‌ ها به کمیسیون اقتصادی ارجاع شده با قانونی شدن طرح دریافت مالیات از عایدی سرمایه و اجرای آن جلو گریز بسیاری از سرمایه ‌ ها به بازارهای سوداگری گرفته می ‌ شود.

وی در ادامه توضیح داد: از جزئیات طرح چنان برمی ‌ آید که بیش از ۹۵ درصد مردم از پرداخت این مالیات معاف هستند و تنها گروه ۵ درصدی سوداگران باید نسبت به پرداخت این مالیات اقدام کنند.

این کارشناس امور مالیاتی با اشاره به اینکه تنها افراد محدودی مشمول قانون اخذ مالیات از عایدی سرمایه می ‌ شوند، گفت: کسانی که تاکنون نه فعالیت ‌ های ‌ شان ثبت شده و نه بابت درآمدهای نجومی خود مالیات پرداخت کرده ‌ اند، باید از سال آینده برای پرداخت مالیات عایدی سرمایه ‌ های ‌ شان آماده باشند.

شیوه غلط مالیات ‌ ستانی

رحیمی ضمن انتقاد از شیوه مالیات ‌ ستانی در ایران اظهار کرد: ثبات مالی یک کشور آینه تمام ‌ نمای وضعیت حاکم بر اقتصاد آن است.

وی خاطرنشان کرد: در حال ‌ حاضر وضعیت اقتصادی کشور به ‌ دلیل اعمال تحریم ‌ ها، شرایط پساکرونا و درگیری روسیه و اوکراین در منطقه ثبات ندارد. علاوه بر این کشور هنوز درگیر تورم است و دولت صرفا در راستای افزایش درآمد و تامین کسری بودجه، هر سال مبالغی بر سهم مالیات در بودجه می ‌ افزاید.

دولت زمینه ‌ ساز اخفای درآمد

رحیمی با تاکید بر اینکه افزایش بدون مطالعه پایه مالیاتی به ‌ منظور جبران کسری بودجه به اقتصاد کشور آسیب می ‌ زند، گفت: نبود برنامه ‌ های بلندمدت و فقدان قابلیت اتکا به توانایی ‌ های اقتصادی، موجب شده کشور همواره در فرازونشیب ‌ ها و تحلیل ‌ های اقتصادی بدون تکیه ‌ گاه، گام بردارد. همین مسئله معضلاتی را در وصول درآمدهای مالیاتی به ‌ وجود آورده است.

وی از جمله مشکلات افزایش بدون مطالعه پایه مالیاتی را اخفای درآمد و فرار مالیاتی دانست و اظهار کرد: تحلیل نادرست شرایط اقتصادی کشور به فرار مالیاتی دامن خواهد زد.

وی با تاکید بر اینکه اکنون فشار وصول نشدن مالیات بر درآمد فراریان مالیاتی متوجه قشر ضعیف و متوسط جامعه است، گفت: فارغ از بحث فرار مالیاتی و اخفای فعالیت ‌ های اقتصادی دهک ‌ های بالای جامعه، موضوع فرارهای مالیاتی بزرگ نیز بخشی از چالش مهم سیستم مالیاتی کشور است.

رحیمی خاطرنشان کرد: طبق گزارش ‌ های رسیده از سیستم مالیاتی فرارهای مالیاتی بزرگ ایران سهمی بالغ بر ۴۰ درصد از کل درآمدهای مالیاتی را به خود اختصاص داده که فشار جبران آن عموما بر دوش اقشار آسیب ‌ پذیر کشور است.

این کارشناس مسائل مالیاتی بیان کرد: آزادی عمل در فرار مالیاتی آن هم به میزان ۴۰ درصد از کل درآمدهای مالیاتی نشان ‌ دهنده این موضوع است که فرآیند وصول مالیات در ایران مشکل دارد. متاسفانه هر سال این رقم بزرگ ‌ تر می ‌ شود که نتیجه ضعف نظارت بر روند مالیات ‌ ستانی است.

سدی در برابر فرار مالیاتی

وی در پاسخ به این پرسش که آیا اجرای درست طرح مالیات بر عایدی سرمایه می ‌ تواند از فرار مالیاتی جلوگیری کند، گفت: اخذ مالیات از عایدی سرمایه امتحان خود را در دنیا پس داده است؛ بنابراین در صورتی که بتوان آن را در کشور به ‌ خوبی به اجرا آورد و بر اجرا نیز نظارت صحیح داشت، به ‌ طور قطع موفق به پیاده ‌ سازی یک مدل مالیاتی استاندارد و موثر در کشور خواهیم شد که از فرار مالیاتی جلوگیری می ‌ کند.

جذابیت، عامل انحراف

رحیمی درباره آثار مثبت اخذ مالیات از عایدی سرمایه چنین بیان کرد: مالیات بر عایدی سرمایه یک مالیات استاندارد بین ‌ المللی است که تمام کشورها از آن برای جلوگیری از سوداگری ‌ های غیرمولد استفاده می ‌ کنند و سرمایه از این طریق به طرف فعالیت ‌ های مولد اقتصادی هدایت می ‌ شود.

وی جذابیت و سوددهی بسیار بالای فعالیت ‌ های غیرمولد در مقابل فعالیت ‌ های تولیدی را یکی از تهدیدات اقتصاد کشور و موانع اصلی تولید دانست و گفت: در شرایطی که امکان انجام فعالیت ‌ های غیرمولد در بازارهایی همچون ملک، خودرو، طلا و ارز آن هم بدون پرداخت مالیات، با سود چندبرابری نسبت به فعالیت ‌ های تولیدی وجود دارد، طبیعی است که نقدینگی به سمت تولید نرود و به ‌ دنبال آن رونق تولید هم شکل نگیرد.

شکاف طبقاتی با اخذ مالیات از عایدی سرمایه کم می ‌ شود

محمدرضا یزدی ‌ زاده، کارشناس امور مالیاتی درباره تاثیر دریافت مالیات از عایدی سرمایه در جلوگیری از فرار مالیاتی به صمت گفت: مالیات بر عایدی سرمایه مالیات بر پس ‌ اندازهایی است که در قالب شکل ‌ هایی از سرمایه متبلور می ‌ شود.

در کشورهای مختلف این پایه مالیاتی براساس شرایط اقتصادی برای کاهش شکاف طبقاتی مورداستفاده قرار می ‌ گیرد.

وی افزود: در اقتصاد اخذ مالیات از عایدی سرمایه به مالیات ‌ ستانی از طبقه مرفه جامعه تعبیر می ‌ شود و جامعه هدف آن اقشار متوسط و ضعیف کشور نیستند. این کارشناس امور مالیاتی ادامه داد: مهم ‌ ترین هدفی که طرح مالیات بر عایدی سرمایه در کشورهای مختلف دنبال می ‌ کند کاهش شکاف طبقاتی است، زیرا مالیات بر درآمد توانایی کاهش شکاف طبقاتی را ندارد.

وی با اشاره به اینکه در بازارهای سوداگری بازدهی سرمایه از متوسط رشد اقتصادی بالاتر است، تصریح کرد: کسانی که از عامل سرمایه برای کسب عایدی استفاده می ‌ کنند، بازدهی سرمایه ‌ های ‌ شان از متوسط رشد اقتصادی بیشتر می ‌ شود که این امر تشدید شکاف طبقاتی را به ‌ دنبال دارد.

تورم، عامل افزایش فاصله طبقاتی

یزدی ‌ زاده متذکر شد: تورم در کشورهای مختلف جهان، افراد فقیر را فقیرتر و افراد مرفه را مرفه ‌ تر می ‌ کند، زیرا افراد سرمایه ‌ دار با تبدیل پول و کالای خود به سرمایه ‌ ای با ارزش بیشتر از تورم پیشی می ‌ گیرند؛ یعنی به ‌ نوعی عایدی بر سرمایه آنان اضافه می ‌ شود. در چنین شرایطی اگر از عایدی مالیات اخذ نشود فاصله طبقاتی فقیر و غنی روز به روز افزایش می ‌ یابد.

ضرورت حذف معافیت مالیاتی

این کارشناس امور مالیاتی اضافه کرد: برای کاهش تورم از طریق دریافت مالیات بر عایدی سرمایه در ابتدا باید برخی معافیت ‌ های مالیاتی غیرضروری حذف شوند. برای این کار باید نرخ ‌ های مالیات بر عایدی سرمایه و معافیت ‌ ها به ‌ گونه ‌ ای طراحی شوند که سرمایه ‌ داران به ‌ جای بخش ‌ های متورم غیرمولد به سمت فعالیت ‌ های مولد بروند.

وی متذکر شد: در واقع نرخ ‌ های این پایه مالیاتی باتوجه به بازدهی بالاتر و ریسک کمتر این فعالیت ‌ ها باید خیلی بالاتر از نرخ ‌ های مالیات فعالیت ‌ های مولد باشد. علاوه بر این معافیت مالیاتی این بخش نیز باید به ‌ شدت محدود شود.

این کارشناس امور مالیاتی در تشریح آثار مثبت دریافت مالیات از عایدی سرمایه گفت: این پایه مالیاتی در کنار سایر ابزارهای مالیاتی می ‌ تواند از تلاطم ‌ های ویران ‌ کننده ‌ ای که گاه ‌ وبیگاه در اقتصاد تورمی کشور فوران می ‌ کند بکاهد.

عدالت ‌ گستری با مالیات

وی افزود: پایه مالیاتی جدید باعنوان مالیات بر عایدی سرمایه با هدایت سرمایه ‌ ها به سمت بازارهای مولد، سمت عرضه را تقویت و به افزایش رشد اقتصادی و کاهش تورم کمک
می ‌ کند. یزدی ‌ زاده خاطرنشان کرد: اخذ مالیات از عایدی سرمایه همچنین می ‌ تواند از طریق فشار به فعالیت ‌ های دلالی و بازتوزیع درآمد در چارچوب نظام مالیاتی و پرداخت ‌ های حمایتی، کاهش فاصله طبقاتی و گسترش عدالت را رقم بزند.

اشکالات اخذ مالیات از عایدی

وی در پاسخ به این پرسش که دریافت مالیات از عایدی سرمایه چه اشکالاتی می ‌ تواند ایجاد ‌ کند، توضیح داد: اجرای قانون مالیات بر عایدی سرمایه در کشورهای دارای اقتصاد باثبات، تاثیر خوبی دارد اما در کشوری که با تحریم و تورم درگیر است اثرات منفی به بار
می ‌ آورد. این کارشناس امور مالیاتی افزود: کشورهای مجری قانون مالیات بر عایدی سرمایه هیچ کدام با تحریم و تورم شدید مواجه نیستند، اما در کشوری مانند کشور ما این طرح ممکن است در صورت اجرای نادرست یا نظارت نامطلوب به اقتصاد آسیب بزند و باعث افزایش نرخ خودرو، طلا، ارز و... شود.

سخن پایانی

مالیات بر عایدی سرمایه از انواع مالیات ‌ های تنظیمی برای کنترل سوداگری در بازارهای غیرمولد است. همچنین اخذ مالیات از عایدی سرمایه اساسی ‌ ترین اقدام برای کاهش شکاف طبقاتی، برخورد با تورم ‌ های بخشی و هدایت سرمایه ‌ ها به سمت فعالیت ‌ های مولد است. کارشناسان مسائل مالیاتی معتقدند این پایه مالیاتی در کنار سایر ابزارهای مالیاتی می ‌ تواند از تلاطم ‌ های ویران ‌ کننده ‌ ای که گاه و بیگاه در اقتصاد تورمی کشور فوران می ‌ کند بکاهد و در نهایت با هدایت سرمایه ‌ ها به سمت بازارهای مولد، سمت عرضه را تقویت و به افزایش رشد اقتصادی و کاهش تورم کمک کند.