جلوه‌گری زنانه در دنیای نوآوری
کارآفرینی و ایجاد کسب‌وکار در نگاه نخست نیازمند سرمایه و دانش کافی است اما تجربه نشان داده در برخی موارد می‌توان با سرمایه اندک و مهارت پایه‌ای کسب‌وکاری راه‌اندازی کرد و در آن موفق شد.
ساخت مصنوعات طلا و جواهر در کشور ما جزو آن دسته از مشاغلی است که می توان با مهارت متوسط آینده خوشی را برای شاغلان آن پیش بینی کرد؛ البته به شرط اینکه از فناوری و طراحی مناسب بهره گرفته باشد. برخی از کارشناسان معتقدند گام نخست در شکوفایی کسب وکارهای حوزه هنر-صنعت جواهرات از دانشگاه ها برداشته می شود و مادامی که این هنر-صنعت در دانشگاه های نسل سوم و چهارم شناخته نشود، نمی توان از ظرفیت های تاریخی و اصیل این حوزه بهره برد.
صمت در این گزارش به بررسی پیش نیازهای توسعه هنر-صنعت جواهرات در دنیای کسب وکارها پرداخت.
از جلوه گری گذشتگان تا کارآفرینی امروز
زرگری یکی از پیشه های اصیل ایرانی است که امروز در کارگاه های ساخت طلا و جواهر با فناوری های جدید و آموزش های نوین دنبال می شود. هنوز هم در بازارهای قدیمی برخی از شهرهای یزد می توان حجره هایی را یافت که به شکل سنتی به این شغل می پردازند. این حرفه در برهه های تاریخی گوناگون سبک های متفاوتی را در فضای هنری کشور به وجود آورد؛ به همین دلیل جواهرات ایرانی همواره یکی از سوغاتی های زبانزد گردشگران جهان به ویژه کشورهای غربی بوده است. براساس تحقیقات موسسه جی ای ای از ابتدای شناسایی یک سنگ تا زمان فروش 200 شغل ایجاد می شود.
همچنین برای ساخت پایه نگهداره سنگ زینتی، ۸۰ شغل به این عدد اضافه می شود؛ بنابراین این هنر-صنعت قادر به ایجاد ۲۸۰ شغل
است.
تعریف دقیقی از هنر-صنعت جواهرات نداریم
جواد آقاجانی، رئیس دانشکده هنر و عضو گروه طراحی و ساخت طلا و جواهر دانشگاه علم و هنر یزد، با اشاره به مشخص نبودن جایگاه هنر-صنعت زیورآلات در نظام آموزش عالی کشور در گفت وگو با صمت گفت: تاکنون هدف گذاری مشخصی در زمینه هنر-صنعت جواهرسازی در دانشگاه ها و مراکز آموزش آکادمیک کشور انجام نشده است. باتوجه به آموزش محور بودن دانشگاه های نسل اول،تدریس مباحث محور اصلی آموزش بود، اما نسل دوم دانشگاه ها پژوهش محور هستند. نسل سوم دانشگاه ها نیز در راستای توسعه کارآفرینی شکل گرفته اند که هدف آن تولید کارآفرین و تقویت آنها است. وی افزود: نسل چهارم دانشگاه ها هم برمبنای توسعه صنعتی و ارتباط تنگاتنگ نهادهای آموزش عالی با فضاهای صنعتی کشور در حال شکل گیری است. متاسفانه باوجود اهمیت این دانشگاه ها در کارآفرینی و اشتغال در صنایع کشور، هنوز موردتایید شورای عالی آموزش نیستند. وی با اشاره به اهمیت توسعه هنر-صنعت زیورآلات در فضای آکادمیک کشور گفت: از حدود 5 سال پیش رشته ای با عنوان هنر-صنعت جواهرات در مقطع کاردانی در برخی از دانشگاه ها ایجاد شد، اما هنوز هم این رشته جایگاه دقیق و ثابتی در نظام آموزش عالی کشور ندارد. در حقیقت هنوز نمی دانیم محصول نهایی این رشته که زیورآلات است باید به عنوان یک کالای صنعتی معرفی شود یا یک کالای هنری.
خلاقیت یا ثروت
آقاجانی درباره اهمیت اهداف تولید و ساخت زیورآلات ازسوی فعالان این حرفه گفت: ابتدا باید هدف از تولید و ساخت جواهرات مشخص شود؛ اینکه آیا سازندگان خواهان نمایش خلاقیت خود در آثارشان هستند یا به چشم یک محصول صنعتی به آن نگاه می کنند و خواهان افزایش تولید و کسب بازار هستند. در صورت مشخص شدن هدف اصلی از ساخت و تولید زیورآلات می توان زیرشاخه های دقیق تری تعریف کرد. در حال حاضر هنوز نمی دانیم جایگاه این رشته در عرصه هنر است یا در صنعت. اگر خواهان صنعتی شدن هنر زیورآلات هستیم باید سرفصل های مربوط به توسعه صنعتی برای آن تعریف شود. این کارشناس با اشاره به اینکه ایران ششمین کشور در استفاده از طلا و جواهر است، گفت: باتوجه به مصرف بالای مردم از ادوات زینتی و جواهرات، این موضوع اهمیت دارد که بتوانیم بخشی از بازار بزرگ طلا و جواهرات دنیا را در دست بگیریم. بی شک یکی از راه های توسعه بازار جواهرات در ایران، استانداردسازی فضای آموزش در این عرصه است.
جای خالی ایده های خلاقانه
عماد ارغندی، از دیگر کارشناسان عرصه زیورآلات و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب درباره اهمیت ایده پردازی در هنر-صنعت زیورآلات به صمت گفت: از آنجایی که طلا، جواهر و در کل زیورآلات، جزو کالا به شمار می روند و از طرفی هم همپوشانی های قابل توجهی با رشته طراحی صنعتی دارند، هر سال افراد بسیاری برای فعالیت جذب این هنر-صنعت می شوند. در واقع چه بپذیریم و چه نپذیریم طلا و جواهر کالا است و به همین دلیل باید تولید آن در یک فرآیند صنعتی قرار بگیرد؛ اما باتوجه به رویکردی که فضاهای آموزشی و دانشگاهی کشور دارند، جای خالی خلاقیت و ایده های جدید در این هنر-صنعت به شدت احساس می شود. در این عرصه همواره افرادی بودند که هم در بستر سنتی و هم در فضای مدرن به فعالیت بپردازند، اما کمتر شاهد توسعه فضاهای ایده پردازانه بودیم و نوآوری تا حدی مورد غفلت واقع شده است. ارغندی گفت: ساخت و تولید طلا و جواهر در ایران هم از نگاه کارآفرینان و هم از دیدگاه آموزشی موردتوجه قرار گرفته و بنا بر آمارهای منتشرشده گردش طلا در ایران به 300 تن در سال می رسد و ایران در زمره معدود کشورهایی است که گنجینه هایی فاخر از طلا و جواهرات را در اختیار دارد. با موزه های ارزشمند زیادی که داریم می توان پی به این گزاره برد.
زنان تبلور صنعت جواهرات
این استاد دانشگاه افزود: با در نظر گرفتن تمام موارد یادشده باید گفت، طراحی در هنر-صنعت جواهرات جزو آن دسته از مولفه هایی است که می تواند با هدف توسعه کارآفرینی و افزایش دادوستد و بازارسازی، بیش از پیش گشترش یابد. به گفته ارغندی، امروزه طلا و جواهر در ارتباط تنگاتنگی با فناوری های جدید قرار گرفته است؛ به گونه ای که تا حدی از حوزه صنایع دستی بیرون آمده و روندی متفاوت تری در تولید پیدا کرده و صنعتی تر شده است. اما برای بازارسازی باید مشخص شود در شرایط فعلی این هنر-صنعت در کدام بخش از هرم خواسته و نیازهای مردم قرار دارد. این مدرس دانشگاه گفت: به اعتقاد من، طراح و متخصص کالاهای زینتی نظیر جواهرات باید از جنبه های مختلف به طراحی این کالا نگاه کند؛ در حالی که اغلب فعالان و سازندگان در ساخت، به ظاهر این کالا توجه دارند و کمتر به هنر و رویکرد زیبایی شناسی آن می پردازند.
سخن پایانی
امروزه بسیاری از هنرمندان ایرانی در تلاشند پیوندی بین روندهای مدرن امروزی و ریشه های تاریخی کشور برقرار کنند. این تقابل بین سنت و مدرنیته گاهی منجر به نمایان شدن دوباره نقوش، ایده ها یا الگوهای قدیمی در یک طرح جدید می شود. یکی از نمونه ها، نحوه استفاده طراحان از نقش کاشی های زیبای آبی دوران صفویه در طراحی جواهرات است. در واقع ظرافت این هنر ایرانی از بناهای تاریخی و مساجد به گوشواره و گردنبند منتقل شده است. حال با توجه به ظرفیت های بالای هنرمندان ایرانی در طراحی، می توان با توان کارآفرینان و شرکت های دانش بنیان، فعالان حوزه طلا و جواهر را که چند سالی از کشورمان به ترکیه کوچ کرده اند به کشور بازگرداند. به گفته برخی از فعالان این عرصه، هنر-صنعت طلا و جواهر، دارای ظرفیت بسیار خوبی برای اشتغالزایی بانوان است و در حال حاضر نیز از هر ۱۰ نفر شاغل در کارگاه های تولید طلا و جواهر ۴ نفر آنها زن هستند. بسیاری از کارشناسان معتقدند دولت و اتحادیه های طلا و جواهر باید با اعتمادسازی صاحبان کارگاه ها را مجاب به طراحی های خلاقانه کنند. به علاوه اینکه کشور در زمینه دستگاه و ماشین آلات ساخت و تولید طلا و جواهر در موقعیت مناسبی قرار دارد و اگر فعالان این حوزه موردحمایت دولت قرار گیرند می توان با بازارسازی و بازاریابی، ارزآوری بسیار بالایی از این هنر-صنعت داشت.
