روایتی از فرجام تلخ فعالان مجازی
بسیاری از فعالان در بدنه شبکه فناوری و اطلاعات کشور و مسئولان امر معتقدند آمدن کسب‌وکارهای مجازی از پلتفرم‌های خارجی نظیر واتس‌اپ و اینستاگرام به پلتفرم‌های ایرانی و داخلی خوب است و باید به این سمت برویم و مانند دیگر کشورها در حوزه فروش آنلاین و پلتفرم‌های مجازی حرفی برای گفتن داشته باشیم.
بسیاری از فعالان در بدنه شبکه فناوری و اطلاعات کشور و مسئولان امر معتقدند آمدن کسب وکارهای مجازی از پلتفرم های خارجی نظیر واتس اپ و اینستاگرام به پلتفرم های ایرانی و داخلی خوب است و باید به این سمت برویم و مانند دیگر کشورها در حوزه فروش آنلاین و پلتفرم های مجازی حرفی برای گفتن داشته باشیم. این هدف و آرزوی قشنگ برای کدام ایرانی مطلوب نیست، بی شک همه ما دوست داریم در زمینه های حساس و موردنیاز خودکفا باشیم تا آسیبی به مشاغل مربوطه وارد نشود؛ اما آیا در صورت استفاده حداکثری از پلتفرم های داخلی توسط صاحبان کسب وکارهای مجازی، زیرساخت کافی به لحاظ امنیت اطلاعات برای کاربران فراهم است؟ یا اگر فراهم نیست، مسئولان بازه زمانی مشخصی را به مردم وعده داده اند که فراهم کنند؟ گرچه برخی از این وعده ها بیشتر شبیه رمان های غیرواقعی و تخیلی دهه ۷۰ شمسی است و نمی توان حساب خاصی روی آن باز کرد. صمت در پرونده امروز به بررسی دلایل کم اعتمادی صاحبان کسب وکارهای مجازی به پلتفرم های داخلی پرداخته است.
مقایسه پزشکی با امنیت سایبری؟
در حالی که بیشتر کارشناسان بر این باور هستند که هنوز امنیت سایبری برای بسیاری از دولتمردان آنگونه که باید موردتوجه قرار نگرفته است و به عنوان یک مولفه مهم در نظر گرفته نمی شود. همچنین تاکنون هیچ دولتی اقدامی برای جلب اعتماد عمومی در استفاده از اپلیکیشن های داخلی نکرده است. این موارد بسترسازی برای جلب اعتماد به پلتفرم های داخلی را با مشکل مواجه می کند.
یک فعال حوزه کار به نام ناصر چمنی با طرح این پرسش که تا چه زمانی باید وابسته اینستاگرام و واتس اپ و تلگرام باشیم گفته بود: «چرا ما نباید در حوزه پلتفرم های داخلی جایگاهی نداشته باشیم، در حالی که در بسیاری از موضوعات علمی، پزشکی و دانش بنیان سرآمد هستیم؟ آنچه مسلم است، باید زیرساخت ها را فراهم کنیم و سرعت اینترنت را در داخل برای صاحبان مشاغل اینترنتی بهبود ببخشیم. صاحبان کسب وکارها دوست دارند، بازار کار خود را در جایی توسعه بدهند که علاوه بر امنیت با قطع مکرر اینترنت مواجه نشود و اگر یقین حاصل کنند که پلتفرم های داخلی چنین شرایط و مزیت هایی را دارند، به جای آنکه از سر ناچاری به پلتفرم خارجی روی آورند، بازار کار خود را در داخل دنبال خواهند کرد».
شاید بد نباشد نمونه این افراد و کسانی که چنین تفکری از توسعه امنیت سایبری در کشور دارند، بدانند که اگر کشور در علومی نظیر پزشکی پیشرفت و توسعه داشته، به تاریخ پرافتخار پزشکی ایران از سده های گذشته برمی گردد.
شاید تاکنون نام کتاب قانون ابن سینا را هم نشنیده اند، در غیر این صورت، هیچ گاه علم فضای مجازی و امنیت سایبری را با پیشرفت های پزشکی کشور مقایسه نمی کردند.
تحریم در پاسخ به تحریم
سجاد عابدی در گفت وگو با صمت درباره دلایل استفاده نکردن صاحبان کسب وکارهای مجازی از پلتفرم های داخلی گفت: چند سالی می شود موضوع استفاده از پلتفرم ها و پیام رسان های داخلی در کشور از سوی مسئولان امر مطرح شده و اکنون با فیلتر شدن واتس اپ و اینستاگرام چنین بحث هایی، رونق تازه گرفت.
در حقیقت، در جریان حذف اپ های خارجی از مارکت های داخلی، اپ های داخلی هم از اصلی ترین مارکت های خارجی نظیر گوگل پلی و اپ استور حذف شدند. این حذف شدن ها حاکی از آن است که پیام رسان های پرمخاطب نظیر واتس اپ و اینستاگرام برای همیشه فیلتر خواهند شد، اما مردم اطمینان کافی از حفظ اطلاعات شخصی شان در پلتفرم های داخلی ندارند و این بی اعتمادی فرآیندی نبوده که اکنون به آن رسیده باشیم، در واقع از زمانی که بحث استفاده از پلتفرم های بومی مطرح شد، مردم ابراز بی اعتمادی کردند. حال اینکه این بی اعتمادی از کجا نشأت می گیرد، به دلایل گوناگونی برمی گردد.
وی افزود: فیلترینگ در ابتدای امر برای حمایت از اپ های داخلی ایجاد شد، اما با مرور زمان مشخص شد علاوه بر بی اعتادی، نبود زیرساخت های کافی و نداشتن کارآیی مناسب از دیگر دلایلی است که کاربران ایرانی را از استفاده پیام رسان های داخلی منصرف می کند.
ضعیف بودن زیرساخت های پلتفرم های داخلی برای مخاطبان امری محسوس و آزاردهنده است. برای مثال، در پیام رسان هایی نظیر ایتا یا روبیکا، پیام های صوتی و تصویری به درستی ارسال نمی شوند و باگ های زیادی به لحاظ امنیتی دارند.
نبود امنیت اطلاعاتی
عابدی گفت: ضعف اصلی در سرویس دهی پیام رسان های داخلی، باز بودن منبع اطلاعاتی آنان است یا به عبارت دیگر این اصلاعات«اپن سورس» هستند، به همین دلیل از امنیت بالایی برخوردار نیستند.
باز بودن منبع اطلاعاتی این پیام رسان ها، باعث شده است هر اطلاعاتی که در آن ذخیره می شود، قابل دسترس باشد. همچنین برای کدهای پلتفرم های داخلی از نمونه خارجی استفاده شده و این خود دلیل دیگری برای بی اعتمادی کابران است. اگر جامعه ایران را بخش بندی کنیم، بیشتر اقشار مردم از جمله دانشگاهیان از پلتفرم های داخلی استفاده نمی کنند، شاید این پلتفرم ها تنها مورداستفاده درصد بسیار پایینی از کابران قرارگیرندکه به فراخور الزامات شغلی مجبور به استفاده از این پلتفرم ها هستند.
به گفته عابدی، بیش از ۹۰ درصد مردم به پلتفرم های ایرانی اعتماد ندارد و از آنجایی که مخاطبان از تامین امنیت حریم خصوصی شان مطمئن نیستند، ترجیح می دهند هزینه هایی را به صورت ماهانه یا سالانه برای فیلترشکن ها پرداخت کنند تا دوباره به فضای واتس اپ و اینستاگرام برگردند. نمونه این روند، ۲ تا ۳ سال پیش نیز با فیلتر تلگرام و معرفی گپ تجربه شد،همزمان با فیلتر تلگرام، پلتفرم گپ راهی بازار شد، اما هیچ استقبالی از آن نشد و مردم تلاش کردند با فیلترشکن، دوباره از فضای تلگرام استفاده کنند.
آمارها چه می گویند؟
این کارشناس با اشاره به آمار کابران این پلتفرم ها گفت: در حقیقت استفاده از فیلترشکن و «وی.پی.ان» برای دور زدن هر نوع تحریم و محدودیتی رایج است؛ وقتی یک پلتفرم فیلتر می شود، به نوعی تحریم انجام گرفته است. براساس گزارش ها، ۷۱ درصد ایرانی ها از پلتفرم واتس اپ و ۵۱ درصد از اینستاگرام و ۴۰ درصد از تلگرام استفاده می کنند و میلیون ها ایرانی به سرویس های مختلف گوگل وابسته هستند. جالب است، بدانید اینستاگرام به تنهایی بانی راه اندازی بیش از ۳۰۰ هزار کسب وکار آنلاین در ایران است.
همچنین باوجود گذشت حدود ۳ سال از فلترینگ تلگرام، امروز درصد کاربران آن چندین برابر پیام رسان های مشابه داخلی است، برای مثال روبیکا تنها 7درصد دنبال کننده دارد، این آمار درمورد پیام رسان های سروش، بله ب و وای گپ نیز صادق است.
عابدی درباره اینکه استفاده از فیلترشکن ها، باری اضافه بر هزینه های اینترنت کاربران است، گفت: در هفته نخست فیلترینگ، نزدیک به ۳ هزار میلیارد تومان ضرر مالی به کسب وکارهای مجازی وارد شد. باید واقع گرایانه به موضوع نگاه کنیم تا راه حل درست را در پیش بگیریم. با توجه به دامنه کابری اینستاگرام در حوزه کسب وکار و خریدو فروش؛ کدام پلتفرم داخلی می تواند از همان میزان کاربر و این حجم از تبادل اطلاعات پشتیبانی کند.
آینده مبهم کسب وکارهای مجازی
وی ادامه داد: بااینهمه به نظر می رسد با فیلترینگ های گسترده چند ماه گذشته، مردم ترجیح می دهند از پلتفرم های خارجی استفاده کنند. اما تجربه های اعمال محدودیت و فیلترینگ نشان داده ادامه این روند راه به جایی نمی برد و جز هدررفت منابع مالی نتیجه دیگری نخواهدداشت. حتی اگر آمارسازی یا تبلیغاتی برای استفاده از پیام رسان ها یا پلتفرم های داخلی انجام گیرد، با استفاده از این فضا در اولویت انتخاب کاربران نخواهد بود.
وی ضمن پیش بینی ادامه این روند گفت: باتوجه به دسترسی آزاد به اطلاعات در جهان، پیش بینی اینکه فیلترینگ قرار است تا کجا ادامه پیدا کند، امری دشوار است. از طرفی هم، احتمال بازگشت به شرایط چند ماه گذشته بسیار ضعیف است. باتوجه به روند فکری و شواهد موجود به نظر می رسد کسب وکارها با همان سطح از رونق به گذشته برنمی گردند. در حقیقت، آینده کسب وکارهای اینترنتی در ابهام بوده و شاید استفاده از پلتفرم های داخلی نیز نتواند رونق گذشته را به بازار کسب وکاری مجازی بازگرداند.
دلالی فیلترشکن، شغل پردرآمد این روزها
کیوان نقره کار، کارشناس فناوری اطلاعات درباره درآمدهای سالانه حاصل از فروش فیلترشکن در ایران و استقبال مردم از خرید آنها به صمت گفت: زمانی که شرایط اقتصادی نابسامان می شود، افراد سودجو از این فرصت استفاده می کنند. در شرایط نابسامان، رانت خوار، دست های پشت پرده و افرادی که صاحب نفوذ هستند، فعالیت می کنند، در نتیجه بسیاری از سودجویان از التهاب موجود میان کاربران به ویژه فعالان حوزه های اقتصادی بهره برده و اقدام به فروش فیلترشکن با اعطای خدمات مختلف می کنند. وی با تایید وجود مافیای فیلترشکن در کشور بیان کرد: هنگامی که افراد در شرایط نابسامان اقدام به یک فعالیت اقتصادی غیرمجاز می کنند، این موضوع ساماندهی شده و به دلیل وجود دست های پشت پرده ای است که از قدرت خاصی برخوردار هستند. نقره کار بااشاره به آسیب استفاده از فیلترشکن برای مصرف کننده گفت: فیلترشکن فارغ از درآمد خوبی که می تواند برای فعالان این حوزه داشته باشد، ضررهایی برای مصرف کننده دارد. بسیاری از فیلترشکن ها برخلاف آنچه ادعا می شود، کارآیی لازم را ندارند. به عنوان مثال، هزینه ای را دریافت می کنند تا خدمات ۶ ماهه ای را عرضه کنند، اما پس از گذشت ۲ ماه، ممکن است قابلیت خریداری شده، دیگر در دسترس نباشد و موضوعی است که قابلیت پیگیری قانونی ندارد، در نتیجه هزینه های مضاعفی به وجود می آورد. همچنین با نصب فیلترشکن در گوشی های تلفن همراه، امنیت تلفن همراه و شبکه به طورکامل از بین می رود. وی در ادامه با بیان اثر مخرب استفاده از فیلترشکن اظهار کرد: با استفاده از فیلترشکن راه ورود هکرها نیز به شبکه های ارتباطی باز می کنیم. زمانی که از فیلترشکن استفاده می شود، از لحاظ فنی حفره هایی را روی ابزارهای مختلف ایجاد می کنیم که دسترسی های غیرمجاز بیشتر می شود و در نتیجه شاهد حمله های هکری بیشتر هستیم. بنابراین دولت باید نگاه تخصصی تری به افزایش استفاده کاربران از فیلترشکن داشته باشد، زیرا موجب کاهش امنیت می شود. این موضوعی است که انتظار می رود شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارتباطات مورد بررسی قرارداده و نگاه همه جانبه موضوع شود. بدون شک این شرایط می تواند تاثیرات اقتصادی منفی برای کشور به همراه داشته باشد.
راهکار چیست؟
کارشناس فناوری اطلاعات بهترین راهکار رهایی از این سودجویی ها را دسترسی آزاد به فضای مجازی دانست و افزود: هرچقدر که محدودیت ها بیشتر شوند، کاربران برای رفع نیاز بیشتر و بیشتر مجبور به استفاده از فیلترشکن می شوند. فیلترینگ بستر سودجویی هر دو گروه دلالان بازار فیلترشکن و هکرها را فراهم می کند. در حقیقت فیلترینگ به صورت مستقیم هزینه ای دارد که متوجه خریدار می شود. همین ابزار به صورت غیرمستقیم بر امنیت شبکه از نظر فنی نیز تاثیر قابل ملاحظه ای خواهد داشت.
سخن پایانی
به گفته کارشناسان، سال ۱۳۹۷ برای حمایت از سازندگان پیام رسان های داخلی، 5 میلیارد تومان بودجه اختصاص داده شد.پس از آن در فاز دوم پروژه حمایت از فعالان این حوزه، ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار دیگر در قالب ارایه تسهیلات درنظر گرفته شد.
با این همه استفاده عموم مردم از پیام رسان های داخلی، تیری است در تاریکی که شاید به هدف موردنظر نرسد. برهمین اساس برخی از فعالان فضای مجازی معتقدند نمی توان آینده روشنی برای آن متصور شد.
منتقدان این عرصه مهمترین مشکل را در نبود امنیت زیرساختی و حفظ اطلاعات محرمانه کاربران می دانند. این مورد در کنار نبود اعتماد از سوی کاربران، نتیجه اعتبارات هزینه شده را پرابهام می دانند. با اینهمه همچنان بودجه های کلانی صرف راه اندازی پلتفرم های داخلی یا فیلترینگ پلتفرم های خارجی می شود.
