حفاری‌های اکتشافی را می‌توان یکی از بخش‌های مهم و پرهزینه معدنکاری معرفی کرد؛ از این رو گسترش فعالیت‌های حفاری معدنی را می‌توان اقدام و برنامه‌ای مثبت در جهت توسعه این بخش دانست، اما بخش معدن کشور بنا به دلایل مختلفی، در زیرساخت‌ها و همچنین تجهیزات فنی برای انجام فعالیت‌های توسعه‌‌ای ضعف دارد و توجه به بسترهای لازم برای تحقق حفاری‌های گسترده تا چند سال آتی، از جمله مسائل مهم است. صمت در این گزارش درباره برنامه توسعه‌ حفاری ایمیدرو، بسترهای لازم برای تحقق اهداف و همچنین نیازها و خلأهای اکتشافی کشور به گفت‌وگو پرداخته است. با صمت همراه باشید.

توسعه و ارتقای بانک اطلاعاتی

طبق اعلام ایمیدرو، این سازمان حمایت از پیمانکاران حفاری و تهیه فهرست بهای پیمانکاران را در دستور کار خود دارد. از دیگر برنامه‌های این سازمان در حوزه اکتشاف می‌توان به توسعه و ارتقای بانک اطلاعاتی مکان‌محور ( GIS ) براساس استانداردهای جهانی، اکتشاف ذخایر پنهان و عمیق با استفاده از روش‌های نوین و آموزش نیروی انسانی موردنیاز اشاره کرد. اکتشاف و فرآوری عناصر کمیاب و نادر خاکی با فناوری‌های ویژه، کمک به تجهیز و بروزرسانی ناوگان حفاری با کمک صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی، برنامه‌ریزی برای حمایت و ارتقای سطح علمی و فنی مشاوران حوزه اکتشاف و اجرای عملیات تکمیلی اکتشاف در کلیه معادن موجود برای بالا بردن تناژ ذخایر از دیگر برنامه‌های ایمیدرو است. همچنین جلب مشارکت بخش خصوصی در فعالیت‌های اکتشافی، رویکردی است که این سازمان در برنامه‌های حوزه اکتشاف، گنجانده است.

خطر اتمام ذخایر سطحی

آیدین زینال‌زاده، کارشناس حوزه اکتشاف و فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت به تشریح اهمیت و ضرورت حرکت به سمت اکتشاف در سطوح عمیق پرداخت و گفت: حفاری بخش اصلی و پرهزینه اکتشاف تمام مواد معدنی است؛ تا حدی که در برخی مواقع هزینه عملیات حفاری اکتشافی برابر یا حتی بیش از مجموع هزینه سایر عملیات اکتشاف می‌شود. وقتی صحبت از هزینه سنگین عملیات اکتشاف به میان می‌آید، خواه‌نا‌خواه، عملیات پرریسک خواهد شد. در کشورهایی مانند کانادا (به‌دلیل وجود لایه‌های یخ‌زده پرموفر) و استرالیا (به‌دلیل ضخامت زیاد آبرفت) سالانه حدود ۷ میلیون متر حفاری اکتشافی انجام می‌شود.

در کشور ما به‌دلیل آنکه ذخایر معدنی رخنمون سطحی دارند، اکتشاف و بهره‌برداری از ذخایر معدنی به‌صورت سطحی انجام می‌شود، اما اگر امروز نگاهی به وضعیت معادن و معدنکاری و اکتشاف مواد بیندازیم، خواهیم دید که اکتشاف و بهره‌برداری از ذخایر سطحی به حد بحرانی رسیده و با کاهش این ذخایر مواجه شده‌ایم؛ بنابراین لزوم اکتشاف مواد معدنی موجود در اعماق در این برهه زمانی به‌خوبی احساس می‌شود. این کارشناس معدن ادامه داد: از آنجایی که اکتشاف معادن بزرگ ما به‌طور میانگین به بیش از ۵۰ سال گذشته بازمی‌گردد، خطر اتمام ذخیره در شرایط فعلی بسیاری از معادن کلیدی و مهم کشور را تهدید می‌کند. از طرفی باید توجه کرد قوانین زیست‌محیطی و چارچوب‌های مربوط به منابع طبیعی، گسترش سطحی عرصه‌های اکتشافی و بهره‌برداری کشور را بسیار محدود کرده است.

راهکارهای پیش‌رو

زینال‌زاده در ادامه صحبت‌های خود به راهکارهایی که ایمیدرو می‌تواند از آنها برای تحقق‌بخشی به اهداف خود درباره حفاری‌های اکتشافی بهره ‌گیرد، اشاره کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، به‌دلیل خطر اتمام ذخایر سطحی در کشور، فعالان اکتشافی و معدنی باید به فکر اکتشاف تفصیلی و تکمیلی و ژرف باشند، اما اکتشاف ژرف به این معدنی نیست که تنها حفاری‌های اکتشافی عمیق انجام دهیم. حفاری در اعماق زیاد، نیازمند کاهش ریسک با انجام مطالعات اکتشافی صحیح بوده که به‌طور معمول آخرین گام آن بهره‌گیری از ژئوفیزیک است.

وی همچنین افزود: برای تحقق هدف ۲ میلیون متر حفاری تا ۳ سال آینده، ایمیدرو باید تصمیماتی جدی و راهکارهایی موثر در پیش گیرد. برای افزایش حفاری‌ها باید سازمان‌های دولتی، شرکت‌های خصوصی و نیمه‌دولتی توانمند با تکیه بر دانش و کارشناسان زبده نسبت به نوسازی یا تجهیز مجموعه خود به دستگاه‌های مدرن حفاری با امکان حفاری ژرف اقدام کنند. از طرفی دانش نیروی انسانی شاغل در حوزه حفاری با سرعت و دقت بالا تغییر و ارتقا پیدا کند. علاوه‌ بر آن از ورود نیروهای متخصص بین‌المللی به کشور هراس نداشته باشیم و اجازه دهیم با ورود این افراد، نیروی انسانی جدید در حوزه حفاری تربیت شود. همچنین باید از جوانان علاقه‌مند و بدون تخصص در این زمینه استفاده کرد تا نیروی متخصص تازه‌نفس و دانش‌بنیان تربیت شود.

پاسخ به پرسش‌های اساسی

سید سهراب حسینی، عضو کمیته اکتشاف خانه معدن، عضو کمیسیون معادن اتاق بازرگانی ایران و عضو هیات‌مدیره اتحادیه حفاران غیرنفتی در گفت‌وگو با صمت بر نقش نهادهای دولتی در توسعه برنامه‌های اکتشافی بخش معدن تاکید کرد. او معتقد است از مهم‌ترین مسائلی که انتظار می‌رود در برنامه‌ریزی‌های راهبردی آتی سید رضا فاطمی‌امین به آن پرداخته شود، ایجاد حرکت موثر در چرخه صنعت و معدن و توجه به مباحث اکتشافی است.

حسینی در این باره توضیح داد: حفاری اکتشافی از آن جهت که به‌عنوان آخرین حلقه فعالیت شناسایی ذخایر معدنی و دستیابی به پاسخ صحیح برای نتایج سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ۲ میلیون در تعیین هدف متراژ حفاری، عددی زیباست اما این عدد و ارقام با اماواگرهای گوناگونی مواجه است. وی ادامه داد: این ۲ میلیون متر حفاری براساس چه مقیاسی اعلام و برای چه ماده معدنی در چه عمقی پیش‌بینی شده است؟ آیا اهمیت طبقه‌بندی مواد معدنی از لحاظ تفاوت‌های معدنکاری لحاظ شده و با چه میزان سرمایه‌گذاری قصد اکتشاف در این عمق داریم؟ اینها پرسش‌هایی است که باید با جزییات تمام در این طرح افزایش حفاری‌های اکتشافی به آن پرداخته شود.

اکتشاف یک هدف کلان است

حسینی در ادامه صحبت‌های خود، بر لزوم توجه به تفکیک مواد معدنی تاکید و آن را ضامن پیشبرد اهداف توسعه‌ای به‌صورت تخصصی معرفی کرد. او در این باره توضیح داد: هر یک از مواد معدنی در استان‌ها و مناطق مختلف باید براساس طبقه‌بندی‌های ماهیتی و جغرافیایی، استراتژی و برنامه‌ریزی منحصر به‌فردی داشته باشند. از سویی دیگر حفاری اکتشافی در کشور نیازمند زیرساخت‌های لازم و مختص خود است.

به‌نظر می‌رسد در ابتدا متولیان اجرای هدف توسعه حفاری‌های اکتشافی، باید بررسی کنند که کدام یک از مواد معدنی در اولویت اکتشاف است؛ به‌عبارتی بنا بر نیاز روز و همچنین با در نظر گرفتن خطر کاهش برخی ذخایر سطحی، به انجام حفاری‌های اکتشافی بپردازند. باید بر این نکته تاکید داشت که اکتشاف در کشور و حتی خارج از مرز‌های کشور در هر ماده معدنی، می‌تواند یک هدف کلان و مهم برای اقتصاد، صنایع و معادن کشور باشد. این فعال معدنی ادامه داد: تامین زیرساخت مناسب حفاری اکتشافی برای اکتشاف مواد معدنی استراتژیک و اولویت‌دار، باتوجه به عمق ذخایر معدنی و اکتشافات قبلی این مواد از اهمیت بالایی برخوردار است.

نسخه‌های متعددی برای برنامه‌‌ریزی و طرح استراتژیک به‌منظور هدایت بخش معدن به‌ویژه در بحث اکتشافات می‌توان ارائه کرد اما پیشنهاد بنده استفاده از ظرفیت تفکر جوان در کنار تجارب فعالان و بخش خصوصی است. همچنین تشکیل شورای ذی‌نفعان و استفاده از خبرگان بخش معدن می‌تواند کمک موثری برای دستیابی به اهداف موردنظر باشد.

سخن پایانی

بنا بر اطلاعات ارائه شده توسط فعالان معدنی و کارشناسان، ایران مشغول استفاده از ذخایر سطحی معادن خود است؛ به‌عبارت دیگر اکتشافات معدنی کشور ما، اکتشافات سطحی است و به همین دلیل از دستیابی به مواد معدنی باارزش عمیق معادن خود بازمانده‌ایم. این موضوع می‌تواند زنگ خطری برای نه‌تنها بخش معدن بلکه تمامی زنجیره‌های اقتصادی باشد.