اشتغالزایی حاصل کارآفرینی است
جمله معروفی هست که می‌گوید مهندسان یا راهی خواهند یافت یا راهی خواهند ساخت! اما به‌نظر می‌رسد که این تعریف برای کارآفرین مناسب‌تر است، زیرا جایی که حتی مهندسان هم تسلیم می‌شوند و سپر می‌اندازند، کارآفرینان پیش می‌روند و راهی باز می‌کنند.
کارآفرینان به مدد نوآوری و خلاقیت، مرزهای ممکن را جابه‌جا می‌کنند و با استفاده از داشته‌ها راهی می‌یابند که به تولید محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا منتهی شود.
در حوزه معدن، زمینه کارآفرینی به‌شکلی گسترده و متنوع مهیا است. در هر حوزه‌ای، از کنترل از راه دور و مانیتورینگ معدنکاری گرفته تا مدیریت باطله‌ها، آموزش از راه دور، هوشمندسازی زیرساخت‌ها، فرآیند کنترل پیشرفته در فرآوری موادمعدنی، تولید هوشمند در معادن، برنامه‌ریزی دقیق، کارآ و مطمئن در نقشه‌های زمین‌شناسی و موارد دیگری از این دست جای کار زیاد است و علاقه‌مند و نوآور هم بی‌شمار.
صمت به مناسبت بزرگداشت روز کارآفرینی، با آرش ابراهیم‌آبادی به‌گفت‌وگو نشست. وی که تا مقطع دکتری رشته مهندسی معدن تحصیل کرده و در حال حاضر در دانشگاه تدریس می‌کند، با ما درباره کارآفرینی تخصصی در حوزه معدن سخن گفت.
کارآفرین کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
در علم اقتصاد، عوامل تولید به ۴بخش تقسیم می‌شود؛ زمین، نیروی انسانی و کار، سرمایه و کارآفرینی.
از تلفیق این ۴عامل است که می‌توانیم کالا و خدمات تولید کنیم. زمین شامل هر منبع و منشأ طبیعی است که برای تولید کالا و خدمات به‌کار گرفته می‌شود، یعنی هر چیزی که به‌نوعی به زمین مربوط می‌شود و از منابع زمینی به‌دست می‌آید، مثل موادمعدنی خام.
در برخی موارد، منابع تجدیدپذیر هستند مانند جنگل، درختان و گاه منابع تجدیدناپذیر هستند مانند نفت، گاز و موادمعدنی که موضوع گفت‌وگوی ما است.
درباره نیروی انسانی و کار باید گفت افرادی که در فرآیند تولید کالا و خدمات نقش ایفا می‌کنند؛ به‌عنوان مثال مهندس معدن که فرآیند طراحی و برنامه‌ریزی تولید و استخراج مواد معدن را انجام می‌دهد. اگر برای چنین فردی دستمزد در نظر گرفته شود، این فرد عضوی از نیروی انسانی در فرآیند تولید کالا و خدمات به‌شمار می‌رود. سرمایه به هرگونه ماشین‌آلات، ابزار و سازه‌هایی که برای تولید کالا و خدمات به‌کار می‌رود، اطلاق می‌شود،برای مثال در بخش معدن و صنایع‌معدنی، ساختمان‌ها، ماشین‌آلات، کامیون‌ها یا دامپتراک‌ها، چکش‌ها، چال‌زن‌ها، نوار نقاله، تجهیزات رایانه‌ای و امثال آن را دارایی‌های سرمایه‌ای می‌نامند و در نهایت کارآفرینی، موضوع اصلی صحبت ما، مفهومی است که این 3 عامل فوق‌الذکر را با هم ادغام می‌کند.
پس کارآفرین کسی است که 3 عامل زمین، نیروی‌انسانی و سرمایه را به‌منظور حصول سود بیشتر با راه و روشی خلاقانه و نوآورانه با هم تلفیق کند. چنین فردی می‌تواند ایده‌های خلاقانه و نوآورانه خود را به یک کسب‌وکار اقتصادی تبدیل کند. چنین فردی علاوه بر تعهد باید از توانایی سازماندهی و اداره مخاطرات فعالیت اقتصادی برخوردار، شم فرصت‌طلبی داشته باشد و امکانات موجود در بازار را تشخیص بدهد و آنها را تبدیل به فرصت کند،بنابراین کارآفرین فردی ریسک‌پذیرو خلاق است که با دید نوآورانه خود می‌تواند محصول و بازار را به‌خوبی بشناسد،البته بهتر است در زمینه‌های دیگر هم دانش کافی داشته باشد، به‌عنوان مثال با مدیریت کارآفرینی، استراتژی‌های رشد، تامین مالی ریسک‌پذیر و مدیریت جریان نقدینگی، دانش تحلیل بازار و موضوعاتی از این دست هم آشنا باشد.
چقدر توانایی و مهارت نوآوری برای کارآفرینان ضروری است؟
برای موفقیت در کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری از مهم‌ترین شاخص‌ها به‌شمار می‌روند. کارآفرین باید بداند که چطور می‌تواند در کسب‌وکارش با همتایان خود رقابت، چه میزان ریسکی را تحمل و در نهایت چگونه می‌تواند یک محصول جدید را به بازار معرفی کند. با داشتن این خصیصه فرد می‌تواند از همه فرصت‌های موجود استفاده برد. به‌طورخلاصه، زمانی ایده‌های کارآفرینانه به ذهن یک فرد خطور می‌کند که خلاقیت داشته باشد و همین خلاقیت و نوآوری باعث می‌شود که ایده‌های کارآفرینانه در ذهن یک فرد جرقه بزند و از طرف دیگر، ایجاد روش‌های جدید در زمینه کسب‌وکار و کارآفرینی، نوآوری را تقویت می‌کند. به‌عبارت دیگر، این 2 مقوله بر هم هم‌افزایی دارند.
کارآفرینی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد؛ کارآفرینی اجتماعی که به نیازهای جامعه و حل مسائل و مشکلات آن می‌پردازد،برای مثال مباحث مربوط به نابرابری اجتماعی، مسائل محیط‌زیستی، توسعه اقتصادی منصفانه و مسائلی از این دست را موردتوجه قرار می‌دهد، البته در این مورد، سودآوری اصل مهمی نیست، بلکه تامین منفعت کل اجتماع اهمیت دارد.
نوع دیگر، کارآفرینی استارت‌آپی و شرکت‌های دانش‌بنیان است که اساس آن بر ایده‌های خلاقانه و نوآورانه بنا شده که بتواند بیشترین میزان سود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای مجموعه فراهم آورد.
نوع دیگر، کارآفرینی کوچک‌مقیاس است و حتی می‌تواند در مقیاس یک فرد یا یک خانواده باشد و به سرمایه‌گذاری اولیه اندکی نیاز دارد و می‌توان آن را با دریافت وامی کوچک راه‌اندازی کرد.
نوع دیگر، کارآفرینی شرکت‌های بزرگ است که در طول زمان رشد می‌کند و تا انتهای فعالیت شرکت ادامه دارد. تمرکز این مدل بر سودآوری مستمر و حداکثری با رویکرد نوآورانه است. کارآفرینی در شرکت‌های بزرگ معدنی به‌طورمعمول در این دسته قرار می‌گیرند.
نوع دیگر کارآفرینی هم در زمینه تربیت نیروی متخصص و اپراتور ماهر است، یعنی استارت‌آپ‌ها یا شرکت‌هایی داشته باشیم که در زمینه‌های خاص، نیروی متخصص یا اپراتور ماهر آموزش دهد.
آخرین نوع کارآفرینی که ارتباط مستقیمی با حوزه موردبحث ما دارد، کارآفرینی نوآورانه است، همان‌طور که از نامش دریافت می‌شود، خلاقیت در آن نقش مهمی دارد. در این نوع کارآفرینی، یک محصول یا ایده به‌طورکامل جدید به بازار معرفی و عرضه می‌شود. این شرکت‌ها با رویکرد مسئله‌محور، کالاها و خدمات جدیدی را به‌منظور ارتقای سطح زندگی مشتریان ارائه می‌دهند و دیدی جهانی دارند و می‌توانند جامعه را با ایجاد سبک‌ها و روش‌های جدید تغییر بدهند و در این نوع کارآفرینی، مهارت نوآوری از ارکان اساسی است.
کارآفرینی در حوزه معدن چه معنایی دارد و آیا مترادف با اشتغالزایی است؟
برای پاسخ به این سوال باید در ابتدا توضیح مختصری درباره معدن و چرخه معدنکاری ارائه داد. فعالیت معدن در ابتدا با معدنکاوی یا فرآیند پی‌جویی و اکتشاف ماده معدنی و ارزیابی و تخمین ذخیره شروع می‌شود. در مرحله بعد، معدنکاری و استخراج موادمعدنی مطرح می‌شود، مرحله بعد فرآوری موادمعدنی است و در نهایت مرحله بستن و بازسازی معدن مطرح می‌شود. در هریک از این مراحل، اگر روش‌های فناورانه و نوآورانه‌ای به‌کار گرفته شود، می‌تواند به حوزه کارآفرینی راه یابد.
پس با این شرح، کارآفرینی در حوزه معدن می‌تواند مشابه یک فعالیت استارت‌آپی باشد. به‌عبارت دیگر، باتوجه به اینکه معدنکاری جزو قدیمی‌ترین فعالیت‌های بشری است، می‌توان با روش‌های خلاقانه و مدرن، تمام ابعاد آن را در قالب استارت‌آپی مدرن تعریف کرد.
کارآفرینی در حوزه معدن، فعالیتی گسترده و کلی‌تر است و اشتغالزایی در زیرمجموعه آن قرار می‌گیرد. پس این 2 عبارت با هم مترادف نیستند، بلکه اشتغالزایی یکی از دستاوردها و نتایج کارآفرینی است. اگر بخواهیم کارآفرینی را در حوزه معدن تعریف کنیم، باید آن را به چند بخش تقسیم کنیم. نخستین بخش، الهام‌پذیری است. به‌عبارت دیگر، در این مرحله باید کارآفرین جست‌وجوی ذهنی داشته باشد تا در جایی که دیگران از آن غافلند، سود را تشخیص دهد، پس باید ایده‌ای نوآورانه داشته باشد و رگه‌های سود را در آن تشخیص دهد،برای مثال این ایده می‌تواند کشف یک ذخیره جدید در ادامه فعالیت‌های معدنی گذشته باشد. مواردی وجود دارد که فردی یک معدن متروکه را با سرمایه اندکی در اختیار می‌گیرد و بعد مشخص می‌شود که ذخیره دیگری را در آنجا یافته است و به این ترتیب سود سرشاری به‌دست می‌آورد.
مورد بعدی یادگیری یا فراگیری مهارت‌های پی‌جویی و ایجاد هدف‌های بعدی برای کارهای اکتشافی است. اگر فردی بتواند مهارت‌های خود را در این زمینه ارتقا بدهد و بداند که کجاها باید کارهای اکتشافی بعدی را انجام دهد، خود نوعی فعالیت کارآفرینانه است و اگر بشود این دانش را به دیگران انتقال داد، می‌تواند فعالیت بسیار ارزنده‌ای باشد. یک کارآفرین معدن باید درباره محل شروع فعالیت خود تصمیم‌گیری کند و این مهارت به‌شرط داشتن دانش و تجربه حاصل می‌شود، اگر این توانایی‌ها و مهارت‌ها آموزش داده شود، می‌تواند ارزش کارآفرینی بالایی داشته باشد.
فعالیت معدنی در مرحله شروع به‌کار یا استارت‌آپ هم می‌تواند وارد حوزه کارآفرینی شود. به‌عبارت دیگر، حفاری اکتشافی یکی از مهم‌ترین مراحل کارآفرینی معدنی است و تایید یافته‌های اولیه اکتشافی با انجام عملیات حفاری گام مهمی در این زمینه است، البته این مرحله هم بسیار هزینه‌بر است و هم ریسک بالایی دارد، اما در نهایت همین عملیات است که کانی‌زایی اقتصادی را مشخص می‌کند و به‌نوعی آزمون نهایی برای تایید ایده‌ها و پیش‌بینی‌ها است، به‌عبارت دیگر، برای کارآفرینی باید ایده و پیش‌بینی داشت و می‌توان با کارهای اکتشافی ایده‌ها و پیش‌بینی‌ها را محک زد.
موضوع دیگر، بررسی فنی و اقتصادی است که می‌تواند وارد حوزه کارآفرینی شود، یعنی با ایجاد ارتباط میان یافته‌ها و داده‌های جمع‌آوری‌شده، اقتصادی بودن طرح‌های معدنی موردمطالعه قرار گیرد که به آن مطالعات پیش‌امکان‌سنجی گفته می‌شود تا در ادامه کار به طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای معدن برسد.
به‌طورخلاصه در تمام مراحل فعالیت معدن از اکتشاف گرفته تا استخراج و فرآوری ذوب و پالایش، پیاده‌سازی روش‌های نوین و مانند آن، می‌توان کارآفرینی کرد و از آنجایی که افراد زیادی می‌توانند در هریک از این مراحل مشغول کار شوند، از منظر اشتغالزایی هم حائزاهمیت است.
در مرحله بازاریابی و عرضه محصول نهایی به بازار هم می‌توان به ایده‌های نوآورانه اندیشید، زیرا یکی از مراحل مهم فعالیت‌های معدنی و نقطه پایانی کارآفرینی معدنی است.
استفاده از فناوری‌های نوین در بخش فرآوری، افزایش راندمان، بازیابی مواد معدنی و در نهایت عرضه محصولات باعیار و کیفیت بهتر می‌تواند فروش مواد معدنی را بالا ببرد و این خود می‌تواند زمینه‌ای برای کارآفرینی در حوزه معدن فراهم کند و برند شرکت معدنی را در بازار ارتقا دهد.
چگونه می‌توان از ظرفیت‌های کارآفرینی برای حل مشکلات معدن استفاده کرد؟
هر رویکرد کارآفرینی سودآوری که به نیازهای جامعه بپردازد، براساس شاخص‌های توسعه پایدار باشد و در نهایت منجر به تولید محصولات بهتر شود، می‌تواند به حل مشکلات معدنکاری کمک کند، پس می‌توان گفت هر نوع فعالیت خلاقانه، نوآورانه و دانش‌بنیان که بتواند در هریک از زمینه‌های معدنکاری، از پی‌جویی و اکتشاف گرفته تا بازاریابی و فروش راه‌حل مناسبی ارائه دهد، قدمی در راه‌حل مشکلات حوزه معدن است.
چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان کارآفرینی در حوزه معدن با دیگر حوزه‌ها وجود دارد؟
اصول و مبانی کارآفرینی در همه زمینه‌های صنعتی با هم مشابهت دارند، به‌عنوان مثال تحقق رشد اقتصادی و ارتقای اقتصاد بازار از طریق تولید محصولات یا ارائه خدمات جدید، اشتغالزایی و ایجاد فرصت‌های کاری متفاوت، تبدیل افراد و کارکنان ساده به پرسنل آموزش‌دیده و ماهر و معرفی این افراد به صنایع بزرگ‌تر و تخصصی‌تر، پیشرفت بهره‌وری و اثربخشی تولید از طریق بهره‌گیری از تکنیک‌ها و فناوری‌های نوین.
از دیگر شباهت‌ها، رشد خلاقیت و فناوری است که در این زمینه می‌توانیم به پیاده‌سازی و اجرای روش‌های تحقیق و توسعه ( R&D )، در تولید محصول، حل مسائل و مشکلاتی که تا امروز لاینحل مانده‌اند و بهبود کیفیت فعالیت افراد اشاره کنیم.
تغییرات اجتماعی شباهت دیگری است که می‌توانیم در این زمینه به تغییر و بهبود روش‌های سنتی و مرسوم فعلی و جایگزینی شیوه‌های قدیمی با فناوری‌های مدرن اشاره کرد؛ارتقای شیوه زندگی و رفاه اجتماعی که همه اینها حاصل فعالیت‌های نوآورانه است.
ایجاد رشته و گرایش‌های دانشگاهی جدید و پیشرفت نقش آن در تصمیم‌گیری‌های کلان و ارائه راهکارهای خلاقانه برای مشکلات مبتلابه حوزه موردنظر، تحقیق در زمینه توسعه اقتصادی و در نهایت تلاش برای بهبود شرایط کسب‌وکار از شباهت‌های کارآفرینی در حوزه‌های گوناگون است، اما یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها بحث Capital Cost یا هزینه سرمایه‌گذاری اولیه بالا است، یعنی معدنکاری یک هزینه سرمایه‌ای اولیه بسیار بالا را می‌طلبد.
یکی از علل کمبود سرمایه‌گذاری در این زمینه همین عامل است. یکی دیگر از تفاوت‌ها ریسک بالا است. در فعالیت‌های کارآفرینانه درجاتی از ریسک را باید پذیرفت، اما درباره فعالیت‌های معدنی، ریسک بسیار بالا است و از طرف دیگر عدم‌قطعیت زیادی در فرآیند معدنکاری وجود دارد، به‌عنوان مثال عدم‌قطعیت در عیارسنجی، قیمت، اطلاعات زمین‌شناسی و امثال آن، که همه ارتباط نزدیکی با ریسک پذیری دارند، و به همین دلیل است که کارآفرینی در حوزه معدن با دیگر حوزه‌ها تفاوت دارد.
