با پیشرفت فناوری و افزایش کاربرد ماشین در تولید نیز مخاطرات و احتمال بروز حوادث در این‌گونه محیط‌ها فزونی می‌گیرد. ایمنی علمی است که در پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می‌شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام برمی‌دارد. ایمنی امروزه در جهان به‌خصوص در کشورهای صنعتی جای پای واقعی خود را پیداکرده است و به‌عنوان امری ضروری ایفای نقش می‌کنند. صمت در این گزارش به بررسی راهکارهای افزایش ایمنی در صنایع پرداخته است.

نگرش مدیران موفق به ایمنی

امروزه مدیران صنایع دریافته‌اند که برای ارتقای بهره‌وری و حتی برای انتقال و توسعه فناوری مهم‌ترین رویکرد  توجه به ایمنی است و حتی بسیاری از مدیران کشورهای پیشرفته ایمنی را به‌صورت یک سرمایه‌گذاری با سود برگشتی زیاد چه ازنظر اقتصادی و چه ازنظر انسانی می‌بینند و به چشم یک روند سودآور به آن نگاه می‌کنند. از از آنجایی که حوادث هزینه زیادی را برای مدیران به بار می‌آورد، توجه به ایمنی امری گریزناپذیر است. هزینه‌هایی که به‌روشنی دیده می‌شوند شامل خسارات وارده به تجهیزات و محصول، بیکاری در زمان تغییرات، زمان بررسی، هزینه آموزشی جانشین‌ها و غیره است. ازاین‌جهت است که مدیران کارخانه‌ها برای جلوگیری از هدر رفتن سرمایه در اندیشه ایجاد برنامه و سیستم‌های ایمنی در کارخانه‌های خود راه‌کارهایی را در نظر میگیرند. بنا به ماده ۹۳ قانون کار به‌منظور پیشگیری حوادث ناشی از کار و تأمین ایمنی بیشتر و نظارت بر حفاظت و بهداشت کارگران معمولاً تشکیلاتی برای ایمنی و حفاظت به نام کمیته حفاظت در کارگاه‌ها به وجود می‌آید. این کمیته‌ها انواع مختلفی داشته و متشکل از اشخاص متفاوت از کارگر ساده تا مسئولان قسمت‌ها، نماینده کارفرما است. کار اصلی این کمیته‌ها بازرسی از محیط‌های کار، بررسی حوادث اتفاق افتاده و پیش‌بینی حوادث و جلوگیری از آنها است. در ایران طبق مفاد آیین‌نامه حفاظت کارگاهی که به تصویب شورای‌عالی حفاظت فنی وزارت کار رسیده است؛ کارگاه‌هایی که بیش از ۲۵ کارگر دارند، کارفرما موظف است کمیته‌ای بنام حفاظت با عضویت خود و نماینده‌اش تشکیل دهد. گفتنی است این کمیته باید شامل اعضایی چون، مدیر فنی، مهندس یا متخصص حفاظت، در صورت وجود مرکز بهداشت کار پزشک مرکز، یکی از استادکاران و نماینده کارگران باشد. این کمیته بایستی لااقل ماهی یک‌بار تشکیل جلسه داده و رونوشت صورت‌جلسه نیز بایستی به وزارت بهداشت و وزارت کار کند.

بی‌توجهی به بازرسی‌ها با وجود ابزارهای قانونی

همایون توفیقی، مدیر ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در گفت‌وگو با بازار گفت: سازمان صنایع کوچک به‌عنوان یک سازمان توسعه‌ای مطابق ماده ۱۰ قانون مدنی با واحدهای صنعتی فقط یک قرارداد دارد و با توجه به آن به تأمین زیرساخت‌های لازم برای استقرار صنایع می‌پردازد.

به گفته این مقام مسئول، پس از استقرار صنایع در شهرک‌های صنعتی، اما سایر دستگاه‌های مسوول که در قانون وظایفی برای آنها تعریف‌شده، نقش کمرنگی ایفا می‌کنند. سازمان صنایع کوچک در راستای مسوولیت‌های اجتماعی خود طرح ممیزی (بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست) واحدهای کوچک و متوسط مستقر در شهرک‌های صنعتی را در سال ۹۵ تعریف کرد.

توفیقی خاطرنشان کرد: در همه استان‌ها کمیته سه‌جانبه‌ای متشکل از نمایندگان وزارت صنعت، شبکه بهداشت و درمان و وزارت کار شکل‌گرفته تا با استفاده از اهرم‌ها و بازوهای قانونی آنها، در موضوع بازرسی کار عملکرد بهتری داشته باشند. در این زمینه، وزارت کار از محدودیت نیروی انسانی و ناتوانی در پوشش همه نقاط کشور به این منظور خبر می‌دهد، درحالی‌که موضوع بازرسی کار بسیار مهم است و این افراد در حکم ضابطان قضایی دیده شده‌اند.

مدیر ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران تصریح کرد: موضوع بازرسی کار در قانون به‌صراحت بر عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گذاشته شده است و باید بازرسی‌های مداوم منجر به بهبود مستمر شود، درحالی‌که باوجود برخورداری از ابزارهای قانونی و قضایی مغفول مانده است.

توفیقی، خواستار کمک و مساعدت دستگاه‌های دارای ابزارهای بازدارنده برای موضوع عدم انطباق‌ها در شهرک‌های صنعتی شد و گفت: سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران نمی‌تواند فقط در قالب قراردادی که با بنگاه‌های کوچک و متوسط دارد، به این امور ورود کند. در این راستا تا کنون۳۰ هزار واحد از مجموع بیش از ۴۵ هزار واحد صنعتی حاضر در شهرک‌های صنعتی سراسر کشور ممیزی شدند.

وی ادامه داد: طی ممیزی انجام شده، درمجموع ۱۹ ایراد و اشکال به این واحد صنعتی وارد و در تاریخ ۲۳ دی سال ۱۳۹۸ به آن ابلاغ شد، اما تا پیش از بروز آتش‌سوزی، مسوولان شرکت فقط ۲ مورد آن را رفع کرده بودند.

مدیر ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران یادآور شد: ازجمله این ایرادها، رعایت نشدن استاندارد مخازن و فاصله لوازم از یکدیگر بود که ماده به‌شدت اشتعال‌زای «انیدرید فتالیک» مورد استفاده در تولید PVC در آنها نگهداری می‌شد و در آن روز، حادثه آتش‌سوزی را رقم زد.

توفیقی خاطرنشان کرد: رعایت حریم‌های آتش‌نشانی بین واحدها بسیار حائز اهمیت و در زمان حریق راهگشای عملیات اطفاء است که پس از صدور گواهی پایان کار در بعضی موارد توسط واحدهای صنعتی اشغال و علاوه بر ایجاد چالش در اطفاء واحد حادثه‌دیده، امکان سرایت به واحدهای مجاور را نیز افزایش می‌دهد.

فرهنگ‌سازی پدافند غیرعامل در نواحی صنعتی

چندی پیش در سومین همایش پدافند غیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، مباحثی درباره ایمنی در نواحی صنعتی برگزار شد.

محسن ساسانی جانشین رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور با اشاره به اهمیت آموزش در راستای افزایش ایمنی مراکز و نهادهای صنعتی بیان کرد: آموزش، سازمان‌دهی و فرهنگ‌سازی پدافند غیرعامل در شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور به‌خوبی پیش رفته است که اقدامات عملیاتی نیز در این راستا باید شکل بگیرد. در این راستا مراکز فرماندهی عملیات باید تشکیل شود تا خلاهای موجود برطرف گردد.

وی با بیان اینکه در قبال جان مردم مسئول هستیم، افزود: ملاحظات ایمنی و امنیتی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی با این دید باید مدنظر قرار بگیرد، هرچند اقدامات مناسبی نیز انجام شده است.

وی گفت: امروز فقط با تهدید روبه‌رو نیستیم، بلکه با تهاجم در همه عرصه‌ها و حوزه‌ها اعم از اقتصادی و سایبری مواجهیم. در پدافند غیرعامل بحث‌های مدیریتی جاری کشور حائز اهمیت است و نسبت به این موضوعات باید جدی و حساس بود که این نکته از ضروریات است.

وی با بیان اینکه احتمالات و شایدها دیگر کنار رفته است، گفت: با تهاجمی روبه‌رو هستیم که در برخی مکان‌ها موفق و برخی مواقع ناموفق بوده است، وقتی می‌گوییم مراکز پرخطر شیمیایی داریم پس حتماً حوادثی در این مراکز اتفاق افتاده است، پس باید همواره هوشمندی را سرلوحه کار خود قرار دهیم.

وجود ۳۳۰۲ واحد پرخطر در نواحی صنعتی کشور

گفتنی است، عسکری مجتهدزاده، دبیر کمیته پدافند غیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، در این همایش گفت: سه‌هزار و ۳۰۲ واحد پرخطر در سطح شهرک‌ها و نواحی صنعتی وجود دارد که ۷۶ واحد پرخطر در ۱۰ استان است.

وی افزود: امسال تفاهمنامه‌ای بین سازمان صنایع کوچک و سازمان پدافند غیرعامل منعقد شد و ساخت مخزن زمینی و هوایی آب، احداث و تکمیل شبکه روشنایی معابر و واحد آتش‌نشانی بخشی از اقدامات انجام شده در شهرک‌های صنعتی توسط پدافند غیرعامل استانی است. همچنین امسال ۴۹ مطالعه پدافند غیرعامل در شهرک‌ها و نواحی صنعتی جدید انجام شده است

دبیر کمیته پدافند غیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران بیان‌داشت: ۵۰ برنامه تصفیه‌خانه فاضلاب، زیرساخت‌های انرژی و ارتباطات و ایمنی با رعایت الزامات پدافند غیرعامل انجام شده و ۳۴ ایستگاه آتش‌نشانی هم در دستور کار است که پیشرفت خوبی در اجرا حاصل‌شده است ضمن اینکه خرید و تجهیز ۳۴ دستگاه خودرو آتش‌نشانی را هم در دستور کار است

وی ادامه داد: سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و شرکت‌های استانی تابعه آن اکنون با دارا بودن ۵۰۹ شهرک و ۳۴۰ ناحیه صنعتی و پنج منطقه ویژه اقتصادی در حال بهره‌برداری، ۸۵ شهرک و ناحیه صنعتی تخصصی، ۶ شهرک فناوری، ۴۰ مرکز خدمات فناوری و کسب‌وکار، ۲ مجتمع فناوری اطلاعات و خدمات نرم‌افزاری، ۱۰۰ هزار و ۵۸ قرارداد منعقده و بهره‌برداری از ۴۹ هزار و ۸۸۲ واحد صنعتی و سه هزار و ۲۷۰ واحد کارگاهی، زمینه اشتغال مستقیم ۹۹۸ هزار و ۵۹۵ نفر را در سراسر کشور فراهم کرده است.

سخن پایانی

با توجه به موارد یادشده مدیریت، مسئول ایمنی و بهداشت کارکنان است، در کارخانه‌هایی که به‌صورت صنعتی اداره می‌شوند، ایمنی به‌عنوان بخشی از هزینه‌ها در نظر گرفته می‌شود، اما بسیاری از مدیران در کشورهای پیشرفته ایمنی را به‌صورت یک سرمایه‌گذاری با سود برگشتی زیاد، ازنظر انسانی و اقتصادی می‌بینند. در این راستا موضوع استانداردسازی و ایجاد سازوکار علمی و تخصصی از طریق تدوین و استفاده از استانداردهای ملی برجسته‌تر می‌شود. لذا وفق برنامه‌های استراتژیک تدوین‌شده و عطف به آیین‌نامه نظام استانداردسازی در صنعت نفت، شناسایی و احصاء فهرست کلی استانداردهای موردنیاز و تدوین و ارائه آن­ها به‌صورت استاندارد ملی بر اساس آخرین ویرایش استانداردهای بین‌المللی مرتبط و به‌روزرسانی استانداردهای IPS موجود در حوزه HSE در دستور کار اداره کل بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست قرار گرفت و پس از برگزاری جلسات تخصصی، نهایتاً ۳۲ عنوان استاندارد در حوزه HSE در کمیته‌های برنامه‌ریزی سازمان ملی استاندارد مصوب شد که توسط دبیران منتخب، تدوین و در مراحل برگزاری گروه‌های نهایی، ویراستاری فنی و ساختاری و طرح در اجلاس‌های ملی سازمان ملی استاندارد است.

مدیریت کارا و مؤثر، مسئولیت‌های ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در یک سازمان با کاهش ریسک حوادث و غیبت کارکنان در اثر حوادث و بیماری و همچنین تطبیق با مقررات مربوطه برای سازمان، مزایایی را در پی دارد که درنهایت موجب کاهش هزینه‌های جاری نیز می‌شوند. مدیریت خوب بهداشت حرفه‌ای و ایمنی همچنین موجب جلوگیری از بروز بسیاری از حوادث ناشی از عدم آگاهی کارکنان نسبت به فعالیت‌های خود می‌شود.