اقدامات متناسب با اهداف نیست
حمیدرضا یعقوبی‌آوینی کارشناس حوزه لجستیک
برخی کارشناسان حمل ونقل معتقدند ترانزیت، برون داد یک زنجیره عوامل کلان در حوزه سیاست خارجی، تجاری، اقتصادی و... است و وقتی ارتباطات بین المللی قوی در کنار زیرساخت های مناسب، سیاست ها، قوانین و مقررات هماهنگ شده و حضور در موافقتنامه های بین المللی موردنیاز حوزه حمل ونقل وجود نداشته باشد، ترانزیت امکان پذیر نیست و این دیدگاه که ترانزیت می تواند جایگزین نفت شود، به یک خودفریبی بزرگ تبدیل شود، چراکه این موارد از اقدامات اجرایی و اولیه در راه اندازی عملیاتی کریدورهای بین المللی و تبدیل شدن ایران به حلقه اتصال میان غرب و شرق است. مگر میزان سرمایه گذاری در صنعت حمل ونقل در برابر صنعت نفت در کشورمان چقدر است؟! ترانزیت یک مبحث فرابخشی است و سازمان های متعددی درگیر آن هستند. کریدور شمال به جنوب از مسیر ایران به نسبت بقیه مسیرها، هم به لحاظ هزینه حمل و هم به لحاظ زمان، حدود ۴۰ درصد صرفه جویی دارد، اما اینکه چرا این مسیر هنوز فعال نشده؛ به دلیل تحریم ها، برخی سیاست های گمرکی و زیرساخت های کم و نامناسبی است که در این مسیر وجود دارد. نکته قابل توجه این است که در نقاط اتصال به این کریدور، به لحاظ ریلی مشکلی وجود دارد و در مسیر رشت به آستارا و رشت به بندر انزلی که نقطه اصلی اتصال این کریدور است، هنوز اتصال ریلی انجام نشده و در آنجا حمل ترکیبی انجام می شود و در بخش جنوبی نیز خطوط ریلی بندر چابهار به زاهدان و همچنین در بنادر شمالی زیرساخت کشتی های روـ رو، هنوز کامل نشده است. چرخ های اقتصاد مانند زنجیره یک چرخ دنده به یکدیگر متصل هستند و هر نقصی در این زنجیره سبب توقف چرخ کل اقتصاد کشور می شود؛ بنابراین برای استفاده از ظرفیت کریدورها به منظور ایجاد و توسعه فرصت های شغلی و درآمدزایی، باید به دنبال مدیریت یکپارچه ترانزیت باشیم و پروژه های مرتبط با توسعه ترانزیت به همراه زمان بندی مشخص و تعیین مجری طرح ها به ویژه در مسیرهای ریلی، اولویت بندی شوند.
با این همه باتوجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیک ایران، متولیان حوزه حمل ونقل دهه ها است، برای ایفای نقش فعال در حمل ونقل بین المللی و منطقه ای برنامه ریزی کرده اند، اما اقدامات انجام شده با ضرورت توسعه ترانزیت تناسب نداشته و اهداف موردنظر در این زمینه محقق نشده است. اینک، دولت سیزدهم به توسعه روابط تجاری خود با کشورهای همسایه برای توسعه ترانزیت به عنوان یکی از مزیت های اصلی کشور در رقابت با کشورهای منطقه به عنوان تبدیل شدن به حلقه اتصال حیاتی میان آسیا و اروپا و بهره گیری از آثار و پیامدهای مثبت آن به ویژه در بخش های درآمدزایی و اشتغالزایی برای کشور، توجه و اهتمام جدی دارد. این روزها از زبان دولتمردان شنیده می شود که حوزه ترانزیت به عنوان یک عامل پیشرونده و تکمیل کننده در اقتصاد کشور عمل می کند و اگر ظرفیت های ترانزیتی کشور به شکل مناسبی فعال و عملیاتی شوند، بخش حمل ونقل ترانزیتی، توانایی تامین درآمد سالانه چند ده میلیارد دلاری و همچنین توانایی ایجاد یک میلیون فرصت شغلی در ایران را دارد و می تواند به جایگزینی مناسب برای درآمدهای نفتی تبدیل شود.
ترانزیت هر کانتینر، معادل یک بشکه نفت برای کشور درآمد به همراه خواهد داشت، چراکه مسائل اخیر بین المللی و بسته شدن مسیرها و برخی کریدورهای ترانزیت زمینی به دلیل تحریم ها و تهدیدهای بین المللی بین روسیه و کشورهای اروپایی، فرصتی استثنایی پیش روی ایران قرار داده است. از امتیازات ویژه ایران، بهره مندی از بنادر بزرگ در خلیج فارس و دریای عمان با دسترسی به آب های آزاد اقیانوس هند و دریای خزر در شمال در کنار شبکه های حمل ونقل جاده ای و ریلی است که تا کشورهای همسایه و حتی اروپا امتداد دارد و از جمله عواملی است که به کوتاه شدن مسیر انتقال کالا و کم شدن هزینه ها به ویژه میان شرق آسیا و اروپا کمک می کند. در حال حاضر، ۳ کریدور بین المللی از خاک ایران عبور می کند؛ کریدور شمال ـ جنوب،2 کشور هند و روسیه را به هم متصل می کند، کریدور تراسیکا که همچون پلی میان کشورهای آسیای میانه و قاره اروپا عمل کرده و راه باستانی ابریشم که شرق آسیا به دریای مدیترانه و قفقاز را به هم متصل می کند. باتوجه به امضای قراردادهای همکاری راهبردی ایران با چین و روسیه در سال گذشته، تلاش هایی از سوی متولیان برای احیای موقعیت راهبردی ایران در خطوط ترانزیتی که کشورهای شرق آسیا را به قاره اروپا پیوند می دهند و همچنین تسهیل تجارت با چین و روسیه در ماه های گذشته شروع شده که سرآغاز آن را می توان به حرکت قطار حمل ونقل کانتینری در مسیر ترانزیتی ریلی قزاقستان، ترکیه و اروپا از طریق خاک ایران و همچنین راه اندازی قطار باری بین المللی از چین به سمت ایران به منظور احیای دوباره کریدورهای حمل ونقل بین المللی اشاره کرد.
تکمیل مسیرهای ریلی، اصلاح فرسودگی زیرساخت ها و بروزرسانی ناوگان ریلی، از مهم ترین اولویت ها برای توسعه ترانزیت کشور است. همچنین، تعریف خطوط جداگانه ترانزیت در پایانه های بندری و ایجاد مسیر سبز گمرکی، امضای پیمان های دوجانبه گمرکی و ایجاد تسهیلات بین المللی گمرکی، بیمه محموله های ترانزیتی، توسعه ناوگان حمل ونقل جاده ای و... از جمله راهکارهای پیشنهادی کوتاه مدت برای جهش ترانزیت به شمار می آیند که با رشد روابط با کشورهای چین، روسیه و هند و ترغیب این کشورها به سرمایه گذاری در ایران به منظور توسعه ترانزیت انجام می شود.
این نکته نیز قابل توجه است که نبود ثبات و امنیت در برخی کشورهای همسایه و جنگ های منطقه، چالش هایی بزرگ در برابر شکوفایی بخش ترانزیت در ایران است.
