اکنون ذخیره قطعی معادن خراسان شمالی بیش از یک میلیارد و ۵۸ میلیون تن است و استخراج اسمی از این معادن، ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تن برآورد شده، این در حالی است که تنها حدود ۵ میلیون و ۸۰۰ هزار تن آن استخراج می‌شود.

جدا از اینکه نیمی از معادن خراسان شمالی غیرفعال هستند، نیم دیگر آن نیز سودآوری چندانی برای استان ندارند، زیرا می‌توان گفت تقریبا همه مواد استخراج شده به‌صورت خام به سایر استان‌های کشور ارسال می‌شود و به این ترتیب خراسان شمالی نمی‌تواند ارزش افزوده‌ای از حوزه معادن به‌دست آورد.

فرآوری و رسیدن به ارزش افزوده نیازمند طی شدن گام‌هایی است که نخستین آن فعال شدن دوباره همه معادن است. برای رسیدن به این مهم یکی از کلیدی‌ترین مسائل را می‌توان نقشه‌برداری هوایی معادن استان دانست؛ اقدامی که از سال ۹۶ آغاز و تا سال ۹۷ به پایان رسید اما اطلاعات و گزارش آن تاکنون منتشر نشده و به این ترتیب سرمایه‌گذاران حوزه معادن معطل مسئولان دولتی شده‌اند.

برای تشریح دقیق‌تر باید دانست سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از سال ۹۶ ژئوفیزیک هوایی پهنه جنوبی خراسان شمالی را با استفاده از بالگرد در ۷ هزار کیلومتر مربع از مساحت این استان آغاز کرد و به انجام رساند، اما تاکنون امکان آزاد‌سازی و واگذاری محدوده‌های معدنی به متقاضیان فراهم نشده است.

علی‌اصغر رضازاده، معاون امور صنایع و معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی در این باره به مهر گفت: ۴۵ میلیارد ریال از منابع سفر رهبر معظم انقلاب هزینه شده؛ همچنین نتایج اولیه این مطالعات ارائه شده اما هنوز پهنه آزاد نشده تا امکان ثبت آن فراهم شود. وی افزود: در سال‌های اخیر با وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه آزاد‌سازی پهنه مکاتبه کرده‌ایم اما هنوز خبری از آزادسازی نیست.

ترغیب سرمایه‌گذاری در معادن خراسان شمالی

یکی دیگر از مواردی که می‌تواند باعث سودآوری مجموعه‌های مختلف شود، جذب سرمایه‌گذاری است؛ مسئله‌ای که در خراسان شمالی به مرز بحران رسیده است، زیرا جذب سرمایه‌گذار در این استان بسیار محدود و ناچیز است.

حوزه معدن باتوجه به گستردگی کار و هزینه‌های بالا یقینا نیازمند ورود بخش خصوصی است زیرا دولت نمی‌تواند در این حوزه کارآیی داشته باشد. یکی از اقدامات مثبتی که طی ماه‌های گذشته برای جذب سریع‌تر سرمایه‌گذار در خراسان شمالی انجام شده، صدور مجوز آنی است؛ طرحی که برای نخستین بار در این استان اجرایی شده و فعلا نمونه دیگری ندارد؛ از همین رو قضاوت درباره آن هنوز میسر نیست.

در این طرح که سامانه‌ای برای انتقال مجوزهای سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران تعبیه شده، ۸۶ مجوز بی‌نام ثبت شده که ۲۷ طرح آن در حوزه صنعت و معدن است.

محمدعلی شجاعی، استاندار خراسان شمالی در جلسه بهره‌برداری از این طرح گفت: ظرفیت معادن استان در قالب تعریف طرح‌های سرمایه‌گذاری با هزار و ۹۲۰ میلیارد ریال اعتبار در این سامانه به نمایش گذاشته شده است.

هرچند نتیجه این طرح مشخص نیست اما احصای محل‌های سرمایه‌گذاری و معرفی آن به سرمایه‌گذاران را می‌توان گامی مثبت برای جذب سرمایه به استان ارزیابی کرد.

سید علی میرکریمی، مدیرکل دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری خراسان شمالی نیز اظهار کرد: ۱۶ معدن خراسان شمالی آماده واگذاری به بخش خصوصی است. وی افزود: عمده این معادن در حوزه سنگ تزئینی، مرمریت و بتنی است که تمامی فرآیند واگذاری آنها به بخش خصوصی انجام شده است. میرکریمی گفت: با بهره‌برداری از این معادن می‌توان برای بیش از ۲۰۰ نفر اشتغال ایجاد کرد.

خام‌فروشی بلای جان معادن استان

باوجود ظرفیت‌های یادشده فرآوری حلقه مفقوده معادن خراسان شمالی محسوب می‌شود؛ از همین رو کمترین عایدی را تا این لحظه برای مردم داشته است.

رضازاده، معاون سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی با اشاره به اینکه نبود سرمایه‌گذاری در حوزه فرآوری مهم‌ترین چالش معادن استان است و این امر باعث خام‌فروشی مواد معدنی شده، گفت: در خراسان شمالی سالانه ۱۰ هزار تن سنگ مرمریت ساختمانی تولید می‌شود اما حدود ۷۰ درصد آن به سایر استان‌های کشور یا کشورهایی مانند چین و ایتالیا صادر می‌شود که این امر ارزش افزوده مواد معدنی استان را کاهش داده است. رضازاده بیان کرد: براساس آنچه بیان شد سود اصلی مواد معدنی به خریداران خارجی یا استان‌های دیگر می‌رسد.

معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی گفت: معادن باریت در راز و جرگلان و کلسیت در مانه و سملقان از جمله واحدهای معدنی غیرفعال این استان هستند. وی بیان کرد: یکی از نمونه‌های سرمایه‌گذاری موفق در استان را می‌توان واحد تولید پودر آلومینای جاجرم دانست که توانست تحولی بزرگ در اقتصاد خراسان شمالی ایجاد کند.

ظرفیتی عظیم، اما رها

۲۷ نوع ماده معدنی در خراسان شمالی یافت می‌شود اما استفاده مناسبی از عموم آنها نمی‌شود. طبق گفته مهدی سجادی، کارشناس حوزه معدن خراسان شمالی، در شهرستان گرمه معادنی وجود دارند که اکثرا به‌دلیل نوسانات ارزی تعطیل هستند، زیرا سرمایه‌گذاران قدرت خرید ماشین‌آلات موردنیاز را ندارند.

معادن کوچک و بزرگ دیگری در استان وجود دارند که نیازمند حمایت بخش خصوصی و صنایع بزرگ استان هستند. مدیرعاملان شرکت‌های بزرگ استان در این زمینه مسئول‌اند، اما به وظیفه خود عمل نمی‌کنند.

معادن خراسان شمالی جزو ظرفیت‌های اساسی این استان هستند که در صورت ورود هوشمند مسئولان می‌توانند به منبع درآمد پایدار برای مردم تبدیل شوند. مردم خراسان شمالی به‌ویژه مردم اسفراین که در نزدیکی معدن آلبلاغ ساکن هستند امید دارند وزارت صنعت، معدن و تجارت نگاه ویژه‌ای به این حوزه بیندازد تا این نعمت خدادادی در سفره مردم آشکار شود. اقدامات ویژه در ابتدا نیاز به آگاهی کامل از شرایط موجود دارد؛ از این رو ‌باید مسئولان به خراسان شمالی آمده و با شرایط موجود بیش از پیش آشنا شوند.

سخن پایانی

برای فرآوری محصولات معدنی تنها نیاز به ورود سرمایه‌گذارهای بزرگ با ارقام نجومی نیست؛ می‌توان با سرمایه‌های جزئی‌تر نیز کسب‌وکاری پربازده و سودآور در این حوزه راه انداخت.

به‌گفته فعالان معدنی با سرمایه‌های نه‌چندان بالا می‌توان کارگاه فرآوری سنگ در استان ایجاد و سنگ‌های معدنی را پس از استخراج به وسایل تزئینی مختلف تبدیل کرد. کارشناسان نیز در تایید نظر این گروه تاکید دارند تولید و فرآوری همواره سود مطمئنی را به کارآفرین می‌رساند. با رشد این نوع اقدامات می‌توان از محصولات معدنی استان به‌خوبی استفاده و از فروش خام آنها جلوگیری کرد. چرخاندن چرخ‌های اقتصاد سخت و دشوار نیست اما نیازمند فکر و خلاقیت است؛ موضوعی که تاکنون در خراسان شمالی موردتوجه قرار نگرفته است. می‌توان با حمایت مناسب از تولیدکنندگان و جوانان خلاق رشد مناسبی را در این حوزه به ارمغان آورد.