سامانه یکپارچه؛ یک بام و دو هوا
معمولا هر هفته درباره بازار خودرو یک خبر جدید به گوش می‌رسد که گاه غافلگیرکننده است و گاهی شبهه‌برانگیز. پنجشنبه گذشته نیز خبر خودرویی از طریق کانال‌های تلگرامی بازنشر شد، مبنی بر اینکه سامانه یکپارچه فروش خودرو به ناگهان حذف شده است.
حذف سامانه یکپارچه فروش خودرو برای نخستین‌بار با واکنش شورای رقابت همراه شد. کمتر از ۲۴ ساعت از انتشار خبرهایی درباره حذف سامانه یکپارچه، مدیرکل روابط عمومی مرکز ملی با اعلام اینکه هرگونه تغییر در رفتار بازار خودرو منوط به مصوبه شورا یا تغییر در دستورالعمل مصوبه ۵۴۳ این شوراست، تایید کرد که سامانه یکپارچه به‌کار خود ادامه خواهد داد. موضوع را از وزارت صمت و شورای رقابت هم جویا شدیم و در نهایت، مشخص شد این خبر سوءتفاهمی بیش نبوده است و حالا خبر از اجرای مرحله سوم عرضه در سامانه یکپارچه به گوش می‌رسد. به بهانه این اخبار ضدونقیض، صمت در این گزارش با مسیح فرزانه، تحلیلگر بازار و صنعت خودرو درباره سامانه یکپارچه مزایا و معایب آن، گفت‌وگویی اختصاصی داشته است که در ادامه می‌خوانید.
ابتدا درباره راه‌اندازی سامانه یکپارچه و هدف از اجرای آن، توضیحاتی را ارائه بفرمایید؟ چگونه شد که دولت تصمیم به راه‌اندازی این سامانه گرفت؟
زمانی که فاطمی‌امین، سکاندار وزارت صنعت، معدن و تجارت بود این تصمیم برای نخستین‌بار گرفته شد. در همان ابتدای طرح ایجاد سامانه یکپارچه عرضه خودرو، تعداد زیادی از کارشناسان و تحلیلگران حوزه خودرو به‌شدت با اجرای آن مخالفت کردند. من نیز از جمله کسانی بودم که با راه‌اندازی این سامانه مخالف بودم. به باور کسانی که این سامانه را طرح‌ریزی و اجرا کردند، این سامانه می‌تواند خودرو را به‌دست مصرف‌کننده واقعی برساند و به‌نوعی دست سوداگران و واسطه‌هایی را که به‌دنبال کسب سود ناشی از تفاوت نرخ خودرو در بازار و کارخانه هستند، از این بازار کوتاه کند. توجه به مصرف‌کننده واقعی موضوعی است که بسیار موردتاکید وزارتخانه و کارشناسان بود و به‌طبع هر برنامه‌ای در این راستا با موافقت آنها مواجه می‌شد و به نظر عامه‌پسند بود.براساس مولفه‌های اقتصاد کلان، هر کالای محدودی را در سایت یا سامانه‌ای تجمیع کنید، در عمل منجر به عدم‌شفافیت خواهید شد که ایجاد رانت و در نهایت نارضایتی مصرف‌کننده را به‌دنبال خواهد داشت. زمانی که اقدام به تجمیع یک کالا مانند خودرو در یک سامانه یا سایت مشخص می‌کنید، قطع چالش‌های گفته‌شده را به‌دنبال خواهد داشت. درباره خودرو در این مدت اولا تمام برندهای خودرویی موجود در این سامانه عرضه نشد.
این موضوع مهمی درباره عملکرد این سامانه بود که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. موضوع دوم به باز و بسته شدن مقطعی این سامانه برمی‌گردد که برای بازار و صنعت خودرو ما آسیب‌زننده بود و هر بار که شاهد باز و بسته شدن این سامانه بودیم، در ادامه نوسانات قیمتی خودرو در بازار اتفاق می‌افتاد. این نوسانات قیمتی بیشتر روند صعودی داشت. بازار متلاطم، آسیب‌زننده است. واقعیت این است که در هیچ‌کجای دنیا، خودرو نه دستوری قیمت‌گذاری می‌شود و نه به‌صورت تجمیعی عرضه. در یکی دو سال گذشته روش‌هایی که در کشور برای عرضه و قیمت‌گذاری خودرو در پیش گرفته شده، اغلب روش‌های خلق‌الساعه بوده‌اند که نتیجه منفی برخی از آنها برای بازار و صنعت خودرو، کاملا مشخص بود. سامانه هم نه منجر به رضایت مصرف‌کننده واقعی شد و نه بازار را بسامان رساند. به هر حال، در سال‌هایی که بازار و صنعت خودرو ما متاثر از نابسامانی‌های اقتصاد کلان دچار وضعیت دشواری شده، شاهد تصمیمات درستی درباره آن نبودیم. موضوع مهم‌تر اینکه در این مسیر به نظرات کارشناسی اهمیتی داده نشده و طرح‌ها، سایت‌ها و پیشنهادات مختلف به نام ساماندهی بازار و صنعت خودرو و به بهانه دفاع از مصرف‌کننده واقعی، به‌صورت ناگهانی و بدون مطالعات کافی اجرا شده است. البته دود این رویکرد اشتباه هم به چشم مصرف‌کننده واقعی خودرو می‌رود و خواهد رفت. در این میان، هزینه سرباری هم به صنعت خودرو کشور تحمیل می‌شود که آن هم از جیب مصرف‌کننده پرداخت خواهد شد.
چرا در نهایت دولت مصمم به راه‌اندازی این سامانه شد؟ آیا راهکار دیگری برای حل این مشکلات نبود و دولت ناگزیر به انتخاب این مسیر بود؟
نه‌تنها در این دولت، بلکه در دولت‌های گذشته نیز توجهی به نگاه کارشناسانه درباره صنعت خودرو نمی‌شد. در این شرایط، شاهد اجرای طرح‌هایی با عناوین مختلف در این صنعت بودیم که افرادی در وزارت صنعت، معدن و تجارت و دیگر سازمان‌ها و نهادهایی که به‌نوعی متولی این بخش بودند، آنها را اجرایی می‌کردند.در ادامه، کارشناسان بعد از اجرا براساس تحلیل‌هایی که دارند، به بررسی و تجزیه‌وتحلیل طرح اقدام و نواقص و نقاط ضعف یا قوت یا نیازمند اصلاح آنها را مشخص کرده‌اند. مشکل اینجاست که قبل از اجرای طرح، نظر کارشناسان و تحلیلگران درباره طرح‌ها خواسته شود که متاسفانه چنین رویکردی در سازمان‌ها و نهادهای ما که به‌نوعی متولی صنعت خودرو هستند و درباره این صنعت و بازار آن تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی می‌کنند، وجود ندارد. به‌نوعی می‌توان گفت جای نگاه کارشناسان در تصمیمات مربوط به صنعت خودرو خالی است. در این شرایط اقتصادی خاص، نه‌تنها در صنعت خودرو، بلکه در بخش‌های دیگر نیز، روش‌هایی را که هیچ کجای دنیا تجربه نشده است، اجرایی می‌کنند. با این تصور که با این روش‌های ابداعی و بدون مطالعه کارشناسانه می‌توانند به صنعت خودرو و اقتصاد ما که در تحریم است و تحریم‌ها به‌معنای واقعی دست و پای آن را بسته، کمک کنند.
اصلا روش دیگری بود که با بکارگیری آن بتوان این بازار آشفته را سامان داد؟ چرا راهکارهای دیگر را امتحان نکردیم؟
به‌نظرمن، بهترین روش همان بود که پیش‌تر دنبال می‌شد. آن زمان خودروسازها براساس طرح‌هایی که تعریف می‌کردند و متناسب با نیاز بازار، محصولات‌شان را به بازار عرضه و پیش‌فروش‌هایی را تعریف می‌کردند. البته پیش‌فروش خودرو در یکی دو سال اخیر هم به‌صورت محدود و تنها یکی دو بار از سوی برخی خودروسازها انجام شد.همان‌طور که می‌دانید، در این مدت حتی خودرو در بورس هم عرضه شد. بورس فضایی نیست که بتوان در آن خودرو را عرضه کرد. این رویکرد نیز در هیچ‌جای دنیا انجام نشده است. این فضا مناسب عرضه خودرو نیست. در بورس‌های مطرح دنیا که شاخص‌های تاثیرگذاری بر اقتصاد دارند، خودرو فروخته نمی‌شود، اما برندهای خودرویی در این بورس‌ها حضور دارند که ارزش سهام آنها تعیین و خریدوفروش می‌شود. برند تویوتا در بورس می‌تواند حضور داشته باشد، اما خودرو تویوتا را در بورس خریدوفروش نمی‌کنند. بورس در همه‌جای دنیا فضایی است برای فروش کالای خرد و کوچک در مقیاس کلان.
عملکرد این سامانه را تاکنون چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چه نقاط قوت و ضعفی دارد؟
در کل، با اجرای سامانه عرضه خودرو مخالف بودم و متاسفانه در این مدت، عملکرد ضعیف و پراشکالی هم داشته است. پیامدهای این رویکرد نادرست را هم در بازار خودرو شاهد هستیم. ادامه این روند یعنی ادامه پیامدهای منفی و نادرست. با ادامه یافتن فعالیت این سامانه، نارضایتی مصرف‌کنندگان و نوسانات در بازار خودرو کشور ادامه خواهد داشت. هر قدر این روند پیش برود، تاثیرات منفی بیشتری برای بازار خودرو ما خواهد گذاشت که در بلندمدت نه‌تنها به بسامان شدن بازار خودرو کشور و رسیدن خودرو به‌دست مصرف‌کننده واقعی نمی‌انجامد که اوضاع پیچیده و آشفته این بخش را پیچیده‌تر نیز خواهد کرد.
در کل، با راه‌اندازی این سامانه و در پیش گرفتن چنین رویکردهایی برای عرضه خودرو موافق هستید یا خیر؟ چرا؟
همان‌طور که اشاره کردم، به‌شدت با این رویکرد مخالف هستیم. وقتی تعدادی از یک محصول محدود را در یک سایت تجمیع می‌کنید و در ادامه در دوره‌های زمانی دلبخواهی این محصولات را به بازار عرضه می‌کنید، به‌نوعی منجر به نوسان بازار خواهید شد که عدم‌شفافیت، رانت و نارضایتی را به‌دنبال خواهد داشت. این موارد را درحال‌حاضر به‌دلیل فعالیت سامانه یکپارچه عرضه خودرو در بازار خودرو می‌بینیم و متاسفانه این اتفاقات در این بازار افتاده است.
اگر ناچاریم از این سامانه استفاده کنیم، چگونه می‌توان آسیب‌های آن را کمتر کرد و بعد به کار گرفت؟
به‌نظرمن، هرچه سریع‌تر باید درباره ادامه فعالیت این سامانه تجدیدنظر کنیم. تاکنون هم فعالیت این سامانه تاثیر منفی خود را بر بازار و صنعت خودرو ما گذاشته است و این عاقلانه نیست که یک روند آسیب‌زا را ادامه دهیم و به هر بهانه‌ای مصر به ادامه فعالیت آن باشیم. برای کمک به بازار و صنعت خودرو کشور تنها و منطقی‌ترین راهکار در، به‌کنار نهادن سامانه یکپارچه عرضه خودرو و بازگشت به روش پیشین عرضه خودرو یعنی از طریق شرکت‌های خودروساز و نمایندگی‌ها است.احتمال اینکه سامانه به‌زودی حذف شود، خیلی ضعیف است، اما اگر حذف شود؛ یعنی قیمت‌گذاری آزاد و کنار رفتن شورای رقابت. معنای دیگر این اتفاق این است که تصدی‌گری دولت بر این صنعت کاهش پیدا خواهد کرد، زیرا دولت‌ها همیشه دنبال تصدی‌گری در این صنعت بوده‌اند.
دلیل این تناقض در تصمیم‌گیری برای آزادسازی نرخ و فروش خودرو در سامانه که طی ۲ روز گذشته تایید و تکذیب شد، چیست؟
اگر نگاهی به تصمیم‌گیرها درباره صنعت خودرو در دولت‌های گوناگون بیندازید، خواهید دید که در این بخش اغلب شاهد یک‌صدایی و هماهنگی نبودیم که درحال‌حاضر این وضعیت شدیدتر شده است. حتی در موضوع واردات خودرو این نبود یک‌صدایی به‌وضوح مشخص است و بر همین اساس، در بدنه دولت عده‌ای با واردات خودرو موافق هستند و عده‌ای مخالف. این رویکرد قابل‌تعمیم به بحث آزادسازی نرخ خودرو است. حتی وزیر صمت و رئیس‌جمهوری بر آزادسازی نرخ تاکید داشتند یا اینکه وزیر صمت اعلام کرده است مسئولیت سامانه یکپارچه فروش برعهده ما نیست، یعنی وزیر قبلی و تیم او، این مسئولیت را برعهده گرفته‌اند و باید پاسخگو باشند. اخبار ضدونقیض به همان نبود یک‌صدایی در تصمیم‌گیری‌های خودرویی برمی‌گردد. آسیب این موضوع و هزینه آن هم به مصرف‌کننده تحمیل خواهد شد. در ۴۸ ساعت گذشته، اخباری که حول سامانه مطرح کرد، جدا از اینکه در نگاه اول ناراحت‌کننده است، پیامدهای آن در نرخ محصول، گریبان مصرف‌کننده واقعی را خواهد گرفت.در پایان، اگر درباره این سامانه مورد دیگری مدنظر شماست که می‌تواند کمک‌کننده باشد، بفرمایید. تا زمانی که تحریم‌ها برداشته نشود و ایران به اف‌ای‌تی‌اف نپیوندد، سوئیفتی باز نشود، امکان نقل و انتقالات مالی وجود نداشته باشد و گردش مالی ما به‌صورت‌شفاف با تمام کشورهای دنیا برقرار نشود، انتقال تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی در کشور اتفاق نیفتد، نه‌تنها در صنعت خودرو و قطعه که در هیچ صنعت و بخشی از اقتصاد توقع و انتظار هیچ اتفاق خاص و تاثیرگذاری نمی‌توانیم داشته باشیم. اگر همچنان در این شرایط باشیم و با رویکردهای کنونی پیش برویم، شرایط سخت‌تر نیز خواهد شد. در این میان، باید توجه داشته باشیم که هرقدر جلوتر می‌رویم، تشنگی ارزی بازار و کمبود ارز بیشتر نمایان می‌شود و فشار بیشتری به بخش‌های گوناگون اقتصاد وارد می‌کند.
موضوع ارز به‌طورویژه در قطعه‌سازی و تایرسازی نمود بیشتری دارد و آسیب‌های بیشتری هم به این بخش‌ها زده است. در این میان، موضوع معوقات پرداختی خودروسازها به قطعه‌سازان نیز دردسرساز است و هر روز که از آن می‌گذرد، ضرر و زیان‌های بیشتری به این صنایع وارد می‌کند. تنها راهی که پیش‌روی خودروساز در این شرایط قرار دارد، استفاده از تسهیلات بانکی است که به‌ناچار اقدام به دریافت این تسهیلات یا در مقابل، جمع‌آوری نقدینگی از بازار می‌کند. در این شرایط با دنبال کردن این راهکارهای مقطعی، مشکلات حوزه خودرو اساسی و از ریشه حل نمی‌شود. موضوع مهم دیگر به آسیب‌های ناشی از قیمت‌گذاری دستوری از سوی شورای رقابت برمی‌گردد؛ موضوعی که بارها از ضررو زیان‌های آن گفته‌شده، اما همچنان شاهد این نوع قیمت‌گذاری اشتباه هستیم که ضرر خودروسازان را بیشتر می‌کند.با تمام اینها، ۲ موضوع؛ یکی بازگشت سیستم فروش خودرو با عرضه از سوی شرکت‌های خودروساز و نمایندگی‌ها و دوم آزادسازی نرخ خودرو؛ اینکه نرخ خودرو در حاشیه بازار مشخص شود، می‌تواند کمک‌کننده باشند. این دو مورد می‌تواند تاحدودی نابسامانی‌های فعلی را که بر بازار خودرو ما حاکم شده است، کمی کاهش دهد. اینکه وزارت صمت به‌طورمستقیم مسئولیت سامانه یکپارچه عرضه خودرو را برعهده نمی‌گیرد، نشان می‌دهد شخص وزیر، این موضوع که سامانه به صنعت و بازار خودرو ما آسیب‌زده را درک کرده‌اند، پس اتفاق خوب این است که دست‌کم نسبت به تعطیلی موقت سامانه اقدام کنند. تاکید می‌کنم که حذف سامانه و بازگشت به روش پیشین فروش خودرو می‌تواند قدری بازار خودرو را بسامان کند.
