فضای سبز در شهرها به‌عنوان ریه‌های تنفسی شهرنشینان به‌شمار می‌آید و به‌همین دلیل، فقدان آن به‌معنی نبود سلامت و تندرستی در شهرها محسوب می‌شود. گفتنی است، در شهرها گذران اوقات فراغت برای کسب تعادل روحی نه‌تنها امری واجب است، بلکه فقدان آن حتی روی توانایی‌های کاری افراد نیز تاثیر منفی می‌گذارد، به‌همین علت امروزه یکی از اصول مهم در مبلمان شهری، ایجاد انبوه فضای سبز در کلانشهرها به‌ویژه در مکان‌های پررفت‌وآمد است. واضح است که فضای سبز به‌ویژه در شکل جنگلی، می‌تواند در کاهش آلودگی‌های شیمیایی هوا بسیار تاثیرگذار باشد. به‌همین‌دلیل، علاوه بر توسعه فضای سبز یکی از مهم‌ترین مطالبات شهروندان از سازمان پارک‌ها، حفظ و صیانت از پارک‌های جنگلی در سطح شهر است که تاثیر فراوانی در کاهش آلودگی هوا دارند.

به‌استناد اصل ۱۲۳ قانون اساسی، پیوست قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. براساس این قانون، توسعه فضای سبز باید از سوی شهرداری‌ها با همکاری وزارت نیرو برای بهره‌گیری از منابع آبی انجام شود. این وزارتخانه وظیفه بازچرخانی و تصفیه پساب شهرها را برعهده دارد. گفتنی است، روش‌های نوین آبیاری در کنار کاشت گیاهانی که به آب کمتری نیاز دارند، می‌تواند یک رویکرد سازگارانه با محیط به‌حساب بیاید که خوب است مجریان این قانون، توجه ویژه‌تری به این امر داشته باشند. در راستای اجرای قانون هوای پاک، شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر باید سالانه ۱۵مترمربع افزایش فضای سبز داشته باشند. متولی اجرای این قانون، سازمان شهرداری و دهیاری کل کشور و شهرداری‌ها است، همچنین وزارت نیرو هم وظیفه تامین آب یا تصفیه پساب برای آبیاری فضای سبز شهری را برعهده دارد. در کل کشور، ۱۸۶ شهر مشمول این قانون شده‌اند که باید پروژه‌های ایجاد فضای سبز در آنها عملیاتی شود. گفتنی است، از این تعداد نزدیک به ۱۰۰ شهر، آن میزان از فضای سبزی را که در قانون هوای پاک گفته شده، دارند، اما غلظت آلاینده‌ها به‌قدری زیاد است که فضای سبز بیشتری موردنیاز است تا بتوان قانون هوای پاک را به‌اجرا درآورد. یکی دیگر از چالش‌های اصلی در مسیر اجرای قانون هوای پاک، نبود آب کافی و سالم در بیشتر استان‌های مرکزی و جنوبی است؛ از آنجایی که در بند ایجاد فضای سبز قانون هوای پاک، استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده درج شده است، متاسفانه بسیاری از استان‌ها از دسترسی به پساب تصفیه‌شده محروم هستند که به‌طورمعمول آبیاری فضاهای سبز با استفاده از پساب‌های صنعتی تصفیه‌نشده است و کیفیت بسیار پایینی هم دارند.

در بیشتر شهرهای صنعتی، فناوری تصفیه پساب برای آبیاری وجود ندارد. به‌همین علت، در بیشتر استان‌های جنوبی و مرکزی نمی‌توان از اجرای قانون هوای پاک در راستای ایجاد فضای سبز حرف زد. در واقع، وزارت نیرو پساب تصفیه‌نشده را در اختیار سازمان‌های اجرایی برای توسعه فضای سبز می‌گذارد، در حالی که بیشتر مواقع شرایط تصفیه پساب موجود نیست. شاید در نگاه اول این سوال پیش ‌آید که کلانشهرهای زیادی از جمله تهران، باوجود بزرگراه‌های سرسبز و پارک‌های زیادی که دارند، چگونه شرایط در این شهرها برای تصفیه هوا فراهم نیست؟

کارشناسان زیادی بر این باور هستند که در گذشته فضای سبز تهران را باغ‌ها و درختان کهنسال تشکیل می‌دادند که نقش مهمی در کاهش آلایندگی هوا داشتند، اما اکنون این فضاها به گل، درختچه و چمن تبدیل شده‌اند که کارکرد مقابله با آلودگی هوا و کاهش آن را ندارند. بنابراین باید به این امر توجه داشته باشیم که قانون هوای پاک با رویکرد کاهش آلودگی هوا به‌تصویب رسیده است و فضای سبز باید کارکرد لازم را در جذب آلاینده‌ها داشته باشد و در کل، هر نوع گیاهی شاید برای شهرها لازم باشد، اما کارکرد حقیقی برای تصفیه هوا را ندارد. به‌عبارت دیگر، فضای سبز باید از بازچرخش ذرات جلوگیری کند و درختان و گیاهان کاشته‌شده قابلیت تصفیه هوا را داشته باشند. متاسفانه بسیاری از باغات قدیمی در کلانشهرها که حکم ریه‌های شهر را داشتند و درصد زیادی از هوا را تصفیه می‌کردند، امروزه تبدیل به سازه‌های بزرگ عمرانی و مجتمع‌های ساختمانی شده‌اند. امروز معضل کلانشهرهایی نظیر تهران، علاوه بر وجود حجم زیادی از غلظت آلاینده‌های جوی، شکل‌گیری فرآیند بازچرخشی است که به‌دلیل نبود فضای سبز استاندارد در مراکز آلوده اتفاق می‌افتد. آمایش سرزمین در شهری نظیر تهران معنایی ندارد و بارگذاری فضای سبز باید منطبق بر ظرفیت تهویه شهرها انجام بگیرد.

به‌عبارت روشن‌تر، باید متناسب با غلظت آلاینده‌ها اقدام به ایجاد فضای سبز کرد. از طرفی هم، پروژه‌های عمرانی باید در راستای این قانون به مرحله عملیاتی برسند، نه آنکه در نهایت به ضرر محیط‌زیست تمام شوند. تا زمانی که کارخانه‌ها مازوت می‌سوزانند و پسماندها به‌طور غیراستاندارد رهاسازی می‌شوند، هر اقدامی درباره تصفیه هوای شهر تهران از سوی دولت خنثی می‌شود و هر عملی را در توسعه فضای سبز کم‌اثر یا بی‌اثر می‌کند.