در کل گردشگری و توریسم به‌طورمشخص از حوزه‌هایی هستند که ظرفیت بالایی برای پیشرفت در کشورمان را دارند. از همین‌رو، دیجیتالیزه کردن گردشگری در کشور به‌نظر با سرعت بالایی در حال گسترش است و این می‌تواند نویدبخش آینده‌ای مملو از فرصت‌های طلایی برای دست‌اندرکاران صنعت توریسم و گردشگری باشد. می‌توان گفت گردشگری هوشمند یک گام متمایز در تحول فناوری اطلاعات و ارتباطات در گردشگری است. شاید بتوان گفت فناوری و رشد گردشگری هوشمندانه در کشور می‌تواند بی‌مهری چندین‌ساله برخی از مسئولان تاثیرگذار در این صنعت را جبران کند و تا حدی نسبت به آورده‌های هوشمدسازی گردشگری در اقتصاد امیدوار بود. یکی از الزامات توسعه گردشگری هوشمند در هر کشوری، هوشمندسازی شهرها است. در واقع، گردشگری هوشمند برپایه شهرهای هوشمند توسعه می‌یابد. شهر هوشمند شهری است که بتواند همه خدمات موردنیاز گردشگر را از اطلاعات پردازش‌شده تا خدمات به‌روز به‌سرعت در دسترس او قرار دهد. در واقع، مقصد و شهری که زیرساخت‌های هوشمند آن تکمیل ‌شده است، می‌تواند ادعای گردشگری هوشمند داشته باشد. صمت در این گزارش به اهمیت ایجاد زیربنای اساسی شهر هوشمند در راستای تحقق گردشگری هوشمند پرداخته است.

زندگی بهتر با شهر هوشمند

امین فرجی، رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در گفت‌وگو با صمت درباره الزامات هوشمندسازی شهرها در ایران گفت: شهر هوشمند مفهومی کلان است که به‌عنوان یک ابزار در مسیر توسعه‌یافتگی شناخته می‌شود. در واقع، توجه به ساخت و توسعه شهرهای هوشمند مقدمه‌ای برای بهتر زندگی کردن است، چراکه به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان می‌انجامد. گفتنی است، شهرهای هوشمند با ابزارهای مبتنی بر فناوری معنای حقیقی پیدا می‌کنند و به‌طورخاص نمی‌توان بهره‌گیری از فناوری‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا را نمود واقعی شهر هوشمند بدانیم. در حقیقت، این مدیریت هوشمند است که به مفهوم شهر هوشمند واقعیت می‌بخشد. مدیریت هوشمند منجر به تصمیم‌گیری درست می‌شود و می‌توان آینده قابل‌تصوری را برای شهر پیش‌بینی کرد.

وی افزود: مدیریت هوشمند موجب می‌شود که مردم با مشکلات کمتری مواجه شوند و در بستری عادلانه‌تر به منابع دسترسی پیدا کنند. در عمل حضور مردم در عرصه شهری با مدیریت فارغ از تلاطم‌ها و آلودگی‌های محیطی است. در اصل می‌توان گفت این مفهوم همان مفهوم شهر هوشمند است که زمینه اصلی توسعه گردشگری هوشمند به‌حساب می‌آید.

به‌گفته فرجی، در شهر هوشمند می‌توان ۴ عنصر زیست، جابه‌جایی، تفریح و گردشگری و کار را به بهترین شکل ممکن پیاده‌سازی کرد.

آینده روشن هوش‌مصنوعی در ایران

وی بااشاره به آینده کاربرد هوش‌مصنوعی در مدیریت شهری افزود: کاربرد هوش‌مصنوعی در مراحل ابتدایی و ساده آن، دادن ظرفیت و قابلیت به ماشین‌ها و ابزارهایی است که بتوانند مانند یک انسان استنباط و استنتاج کنند. آینده کاربرد هوش‌مصنوعی در کشور روشن است، چراکه باتوجه به ظرفیت‌های موجود از جمله مراکز استارت‌آپی و نوآوری و پارک‌های علم و فناوری روزبه‌روز به کاربرد هوش‌مصنوعی در ارکان شهری افزوده می‌شود. حال اینکه کدام بخش پذیرای هوش‌مصنوعی خواهد بود، می‌توان آن بخش‌هایی از نظام اداری کشور را نام برد که فعالیت‌های خود را به فضاهای پلتفرمی گره زده‌اند.

فرجی گفت: آن دسته از کسب‌وکارهایی که روش‌های سنتی را کنار گذاشته‌ و محدودیت مکانی را از بین برده‌اند، بهتر می‌توانند در این عرصه موفق باشند نمونه چنین روندی پلتفرم‌هایی که در صنعت گردشگری چند سالی است راه افتاده‌اند و به معرفی چند بعدی مکان‌ها می‌پردازند. همچنین، کاربرد واقعیت‌افزوده و واقعیت‌مجازی در صنعت گردشگری نمونه دیگری از گردشگری هوشمند در جهان امروز است.

وی ادامه داد: اقتصاد اشتراکی همان مولفه‌ای است که به بهترین شکل ممکن، فناوری‌های مبتنی به هوش‌مصنوعی را به خدمت می‌گیرد و از آن پولسازی و درآمدسازی می‌کند که گردشگری یکی از بسترهای اقتصاد اشتراکی است.

فرجی درباره توسعه گردشگری هوشمند با توان نسل زد گفت: مانند همه ادوار در تاریخ همواره زمانی که یک فناوری رشد پیدا می‌کند، گروهی همیشه بیگانه با فناوری هستند، اما همواره گروهی پیشرو وجود دارد و از فناوری‌های روز بیشتر استفاده می‌کند. این بخش از جامعه به‌ویژه نسلی که در ادبیات بین‌المللی به آن نسل زد گفته می‌شود، بخش قابل‌توجهی از زندگی خود را در بعد چهارم اینترنت یعنی هوش‌مصنوعی سپری می‌کنند.

وی بااشاره به جایگاه ایران در هوشمندسازی شهرها گفت: ایران در ابتدای کاربرد هوش‌مصنوعی در مدیریت شهری و هوشمندسازی قرار دارد و چندان پیشرو نیستیم و مسیر طولانی برای پیمودن داریم.

به‌گفته فرجی، باوجود این عقب‌ماندگی و باتوجه به اینکه نیاز به دید و نگرشی شفاف از وضعیت هوشمندسازی در شهرهای کشور داریم، سامانه‌ای در مرکز تحقیقات شهر هوشمند راه‌اندازی شده که هدف آن ارائه دید روشن از مسیر هوشمندسازی شهرها در کشور است.

وی افزود: اگر در نقطه شروع بدانیم که وضعیت فعلی کشور در بهره‌گیری از هوش‌مصنوعی و هوشمندسازی چیست، باعث می‌شود که تجویزهای درستی داشته باشیم. در گام نخست، هدف ما این است که در ابتدای مسیر به رتبه‌بندی ۵۲ شهری که بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارند، بپردازیم. در مراحل بعدی، بقیه شهرها با دسته‌بندی‌های مشخص‌شده رتبه‌بندی می‌شوند. هدف این است که از این محل بتوان مسیر تعالی را پیدا کرد.

فرجی گفت: در واقع، از آنجایی که ویژگی‌های اقتصادی ـ اجتماعی ـ فرهنگی و حتی ویژگی‌های کالبدی شهرها متفاوت است به همین دلیل نمی‌توان یک نسخه واحد برای همه شهرها در مسیر هوشمندسازی در نظر گرفت. به همین سبب ماهیت شهرها برای قدم گذاشتن در مسیر هوشمندسازی فرق می‌کند. در واقع هم از نظر محیطی و هم از نظر انسان‌هایی که در این شهرها زندگی می‌کنند، باید برای هر شهر یک برنامه مجزایی برای هوشمندی طراحی کرد.

وی ادامه داد: شناخت این فرصت و تهدیدها می‌تواند به هوشمندسازی شهرها یاری رساند و این سامانه مسیر را هموار می‌کند. حتی می‌تواند از ظرفیت شهرهای پیشرو برای منتورشیپ شهرهایی که می‌خواهند در این مسیر قدم بردارند، نهایت بهره‌برداری را بکند.

به‌عبارت‌دقیق‌تر، بعضی از شهرهای بزرگ نظیر تهران، مشهد، شیراز و تبریز و در کل، کلانشهرهایی که بالای یک میلیون جمعیت دارند، مسیر نسبتا خوبی رفتند، هرچند فعالیت‌ها بیشتر به‌صورت جزیره‌ای بوده است؛ می‌توان با ظرفیت‌های این شهرها، شهرهای دیگر را در ارتباط با سیستم‌های فناورانه آنها قرار داد و به درجه هوشمندی شهرهای کشور افزود. همین روند موجب توسعه گردشگری هوشمند می‌شود. برای مثال، خود را در قالب خریدوفروش بلیت‌های اسکان مسافران و زمان‌های بازدید با برنامه‌های مشخص در راستای آسیب کمتر به محیط نشان می‌دهد.

به‌گفته فرجی، به‌دلیل وسعت سرزمینی و تنوع اقلیمی و باتوجه به نیروی کار جوان و خلاق و تعداد بالای دانشگاه‌های کشور می‌توان به هوشمندسازی ارکان‌های شهری در قالب وسیع امیدوار بود، اما باید در مسیر درست خود قرار بگیرد.

وی افزود: این مسیر درست می‌تواند از طریق فناوری اتفاق بیفتد و تغییری که باید ایجاد کنیم، نیازمند تحولات هوشمندانه است. این تحولات هوشمندانه کمک می‌کند که شیوه برنامه‌ریزی، مدیریت، نظارت و پایش منابع در حوزه‌های مختلف تغییر کند. بیش از هر مولفه‌ای، نیازمند تعریف ایدئولوژی‌های خود از توسعه شهر هوشمند هستیم. در حقیقت، باید بدانیم که چه می‌خواهیم و چیستی و چرایی کاربرد فناوری‌ها باید مورد بازبینی قرار بگیرد.

نقص داده‌ها، مانع از خلق شهر هوشمند می‌شود

محمد وکیلی، فعال دانش‌بنیان در زمینه فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با صمت، خلق شهر هوشمند را منوط به دسترسی به داده‌های واقعی دانست و گفت: از آنجایی که داده، کلید اصلی کاربرد هوش در زندگی اجتماعی است، نقص در داده‌ها مانع از ایجاد و توسعه شهر هوشمند می‌شود، در واقع الگوریتم‌هایی که براساس این داده‌ها نظام هوشمندی را در یک محیط اجتماعی خلق می‌کنند، از درجه اهمیت بالایی برخوردار هستند. کار یک مجموعه دانش‌بنیان برای بکارگیری هوش و هوشمندی در ارکان جامعه تحلیل داده‌ها و سیستم‌ها است، اما واقعیت ماجرا این است تا زمانی که فقر داده در کشور ما حاکم باشد، نمی‌توانیم از عبارت هوشمندی در شهر یا شهرهای هوشمند سخن بگوییم.

وی افزود: از لحاظ تاریخی، دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد ترجیح می‌دهند داده‌های کسب‌وکار خود را نزد خود نگه دارند و تا جایی که امکان دارد اطلاعات بسیار کمی را با دیگران به‌اشتراک می‌گذارند. در حالی که یکی از عوامل کلیدی توسعه شهرهای هوشمند پایدار، اشتراک اطلاعات در این اکوسیستم پیچیده است تا با سایر داده‌های موجود در لحظه یا Real Time ترکیب و بعد تجزیه‌وتحلیل شوند.

به‌گفته وکیلی، تقویت و توسعه داده‌ها کمک شایانی به راه‌اندازی و توسعه سیستم‌های هوشمند در یک شهر می‌کند. از آنجایی که هر سیستم یکپارچه‌ای در شهرها نیاز به تحلیل داده دارد و در کشورمان در بخش‌های بزرگ جای خالی این روند احساس می‌شود، بنابراین انتظار نمی‌رود که برمبنای هوش‌مصنوعی و هوشمندی دانش‌بنیان‌ها در یک دهه آینده، گردشگری هوشمند در راستای جذب گردشگر در حد بالا توسعه یابد. این فعال دانش‌بنیان گفت: با اینکه دولت انتظار حل بعضی معضلات؛ برای مثال، قاچاق کالا توسط شرکت‌های دانش‌بنیان را دارد، اما داده کافی در اختیار دانش‌بنیان‌ها برای ارائه یک راهکار مناسب قرار نگرفته است؛ بنابراین معضل اصلی در دریافت داده یا به‌عبارت‌دیگر در اختیار قرار دادن داده و اطلاعات به شرکت‌های دانش‌بنیان است. این در حالی است که طراحی الگوریتم‌ها امری شدنی است و فعالان اکوسیستم دانش‌بنیان، مهارت کافی در خلق آن را دارند. در این شرایط، ۲ اتفاق می‌افتد؛ الگوریتم‌های طراحی‌شده رشد نمی‌کنند یا براساس داده‌های غیراستاندارد رشد می‌کنند.

وی افزود: در گردشگری هوشمند، فناوری یک زیرساخت چندگانه به‌حساب می‌آید و تنها یک سیستم اطلاعاتی مجزا نیست، بلکه فناوری‌های محاسباتی هوشمند متنوعی را شامل می‌شود که آگاهی کاملی از دنیای واقعی به گردشگران ارائه می‌دهد. به آنان کمک می‌کند تا تصمیمات هوشمندانه اتخاذ کنند که در نهایت این تصمیمات علاوه بر بهینه‌سازی فرآیندهای تجاری و عملکرد مناسب، سفر را برای آنها آسان‌تر، ارزان‌تر و رضایت‌بخش‌تر می‌کند.

سخن پایانی

به‌گفته کارشناسان، فقدان داده‌های واقعی موجب می‌شود بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانند عملکرد منطقی و موثر برای حل معضلات به‌ویژه در شهر را ارائه بدهند. مهم‌ترین گام برای ایجاد یک شهر هوشمند، جامعیت و ثبت داده در ارکان مختلف شهر است. همکاری با دانشگاه‌ها و یافتن توسعه‌دهندگان، می‌تواند گام بعدی برای ایجاد هوشمندسازی در ساختار شهر باشد. گفتنی است، توسعه گردشگری هوشمند، نیازمند حکمرانی هوشمند است البته جز حکمرانی هوشمند باید قوانین و مقررات گردشگری در ایران تکامل یابد؛ در این حوزه با ۳ موضوع مقاصد گردشگری، گردشگران و جامعه میزبان و همچنین کسب‌وکارهای گردشگری روبه‌رو هستیم که باید در هر ۳ حوزه به آموزش عمومی جامعه و پرورش تخصصی مدیران آن توجه شود.