جادههایی که امن نشدند
احمد رحیمی-کارشناس حوزه ترافیک
در گذشته، مسائل مرتبط با تصادفات جادهای، از رانندگی نامناسب و خطرناک تا وجود جادههای خطرناک و خودروهای ناامن، بارها موردبحث قرار گرفته است. همچنین، در برنامههای توسعه کشور، کاهش تلفات حوادث رانندگی نیز مطرح شده است. در برنامه هفتم توسعه، پلیس راهنمایی و رانندگی پیشنهاد داده است که تلفات حوادث رانندگی را به نسبت ۵۰ درصد کاهش دهد. اگر این برنامه با موفقیت اجرا شود، تعداد جانباختگان حوادث رانندگی در طی ۵ سال آینده باید کمتر از ۸ هزار نفر باشد. به این ترتیب، هر سال ۱۰ درصد از تلفات حوادث باید کاهش یابد. با این حال، در برنامه هفتم توسعه، این هدفها و اقدامات مرتبط با کاهش تصادفات جادهای بهطورکامل در نظر گرفته نشده است. دولت در لایحه مربوطه «شاخص ۵ درصد برای هر سال، بهطورکلی ۲۵ درصد در طول ۵ سال» را در برنامه هفتم تعیین کرده است. این تصمیم دولت، حتی کمتر از هدفگذاری «کاهش ۳۱ درصدی جانباختگان تصادفات» در برنامه ششم توسعه است و نشان میدهد که توجه کمتری به کاهش تصادفات جادهای در برنامه پنجساله هفتم وجود دارد. البته، باید توجه داشت که پیشبینیها و ارقام مطرحشده در برنامههای توسعه همواره بهدقت برآورده نمیشوند.
مانند برنامه ششم توسعه که هدف آن کاهش ۳۱ درصدی تصادفات جادهای بهازای هر ۱۰هزار وسیله نقلیه بود و همچنین، سالانه ۱۰درصد از تلفات ناشی از تصادفات کاسته میشد، اما براساس آمارهای پلیس و پزشکی قانونی، طی ۵ سال اجرای این برنامه، کاهش قربانیان هرگز بهدست نیامد. دلیل این امر این است که تعمیر و نوسازی ناوگان و تجهیزات پلیس راهور، همچنین، توجه کافی به رفع نقاط خطرناک در جادهها و ارتقای ایمنی خودروهای داخلی انجام نشده، بههمیندلیل، تعداد قربانیان این حوادث بهطورمجدد از ۶۰ نفر در روز، مانند آمارهای ۱۵ سال پیش، افزایش یافته است. اما فقط خودروها نیستند که منجر به تصادفات فوتی، جرحی و شکلگیری آمارهای هولناک جادهای و شهری میشوند، از جاده و انسان نیز نمیتوان غافل شد که اولی حکایت مفصل خودش را دارد و به موضوع نخنمای بودجه گره خورده است و دومی نیاز جدی به آموزش و فرهنگسازی دارد. بیتردید یکی از مهمترین عناصر در کاهش حوادث جادهای، بهبود کیفیت جاده است. مطابق اسناد منتشرشده در معاونت آموزش، تحقیقات و فناوری وزارت راه و شهرسازی، راه و محیط اطراف ۵۰ درصد در ارتقای ایمنی جاده تاثیرگذار است. سازمانهای مسئول باید با در نظرگیری اولویت با این دشمن خاموش اجتماعی برخورد کنند. ایمن بودن جادهها در کاهش جانباختگان تاثیرگذار هستند. جاده باید بخشنده باشد و نباید با کوچکترین خطای انسانی، رانندگان بلافاصله جان خود را از دست بدهند؛ اما جادهها و خودروها ایمنی لازم را نداشته و استاندارد نیستند.
در نخستین برخورد میان خودروها در جادههای بینشهری، بلافاصله دچار آتشسوزی میشوند و شمار جانباختگان در این شرایط بسیار بیشتر از برخورد اولیه است. صاحبنظران میگویند: «وقتی شرایط اقتصادی قابلقبول نیست، بهجای اینکه آزادراه در کشور توسعه یابد، راههایی با درجه ایمنی پایینتر مانند جادههای دوخطه بیشتر افزایش مییابند. از طرف دیگر، بخش خصوصی و سرمایهگذاران هم تمایلی ندارند با شرایط موجود در ساخت آزادراهها مشارکت کنند. در حالی که در بسیاری از کشورها بخش خصوصی بسیاری از جادهها را توسعه داده است. در نهایت وقتی آزادراه کم باشد، جادههایی که تعریفشده، سطح کیفی پایینی دارند.» حوادث رانندگی در ایران، یکی از چالشهای اساسی در حوزه راهداری و حملونقل کشور است. این حوادث سبب مرگ و زخمی شدن بسیاری از افراد میشوند و نهتنها زندگی افراد را تحتتاثیر قرار میدهند، بلکه بار سنگینی بر اقتصاد و جامعه نیز میاندازند. متاسفانه، عدمرعایت قوانین توسط رانندگان، از جمله سرعت بیش از حد مجاز، عبور از چراغهای قرمز، اجتناب از استفاده از کمربند ایمنی، استفاده از تلفنهمراه در هنگام رانندگی و سایر تخلفات مشابه، باعث افزایش خطرات رانندگی و حوادث میشوند. بیتوجهی به ایمنی و توانمندیهای فنی خودروها نیز یکی از دلایل اصلی حوادث رانندگی در ایران است. خودروهای قدیمی و فناوریهای کمرنگ در این خودروها، عملکرد و پاسخگویی آنها را بهشدت کاهش میدهد. همچنین، نقصهای فنی در خودروها مانند ترمز ناکارآمد، لاستیکهای فرسوده، نورپردازی نامناسب و سیستمهای الکترونیک ناکارآمد نیز عامل افزایش حوادث رانندگی است. ساختار و شرایط بحرانی جادهها و زیرساختهای راهی نیز میتوانند به افزایش حوادث رانندگی در ایران کمک کنند. عدمطراحی مناسب جادهها، عدمشناسایی و اصلاح نقاط خطرناک، نصب نامناسب علائم راهنمایی و رانندگی، نورپردازی نامناسب و عدمایجاد تسهیلات ایمنی مانند راهروهای اضطراری و با اندازهگیری سرعت مناسب، به افزایش حوادث رانندگی شدت میبخشد.