در سال‌های اخیر افزایش گردش مالی رمزارزها در کشور و از سوی دیگر تنگناهای ارزی، این ذهنیت را برای مسئولان ارشد اقتصادی ایجاد کرد که شاید بتوان با استفاده از این ارزها، محدودیت‌های ناشی از تحریم را به حداقل رساند؛ از همین رو سال گذشته علیرضا پیمان‌پاک، رئیس وقت سازمان توسعه تجارت اعلام کرد: دولت می‌خواهد در تجارت بین‌الملل از سامانه‌های مبتنی بر بلاک‌چین که موردتایید وزارت صمت و بانک مرکزی است، استفاده و این‌گونه تجارت بین‌المللی را مدیریت کند. پرداختن به این موضوع باعث شد دولت مبادرت به تدوین آیین‌نامه استخراج رمزارزها کند. البته بعد از تدوین این آیین‌نامه هم تجار و بازرگانان نتوانستند از این محل فعالیت تجاری خود را پیش ببرند، زیرا در این آیین‌نامه مسائلی مانند تبادل مالی و نحوه استفاده از رمزارزها همچنان محل اختلاف باقی ماند؛ به همین منظور احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت خبر از تدوین لایحه رمزارزها با هدف رفع چالش‌های آن را رسانه‌ای کرد. اینجا این پرسش مطرح است که آیا مشکل استفاده از رمزارزها در تبادلات تجاری بین‌المللی به فقدان قانون و نبود لایحه بازمی‌گردد یا فرآیند کار با این ارزها پیچیده است؟ کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی سهم رمزارزها در تجارت جهانی را ناچیز می‌دانند و بر این باورند که باتوجه به پیچیدگی تجارت با رمزارزها، بعید است بخش خصوصی با اعتقاد به نگاه سنتی در تجارت، به این شیوه تجارت تن بدهد؛ همچنین برخی معتقدند به‌نظر می‌رسد هدف حذف سوئیفت در پس پرده رونق تجارت با رمزارزها نهفته باشد.

زمان دقیق تدوین لایحه رمزارز مشخص نیست

احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت در آخرین اظهارات رمزارزها را موضوع پرمناقشه‌ای دانست و گفت: اصل موضوع تجارت با رمزارزها و توسعه مبادلات با این ابزار برای رئیس‌جمهوری مهم بود و در همین راستا سال گذشته نامه‌ای به معاون اقتصادی برای پیگیری موضوع ابلاغ شد. در نهایت نیز پیگیری‌ها موجب شد در شهریور سال گذشته آیین‌نامه رمزارزها به تصویب دولت برسد.

خاندوزی در نشست با خبرنگاران در تشریح آیین‌نامه رمز‌ارزها بیان کرد: در این آیین‌نامه هم مجوزها و هم شرایط استخراج رمزارزها موردتوجه قرار گرفته بود، اما مسائلی مانند تبادل مالی و نحوه استفاده از رمزارزها همچنان محل اختلاف بین دستگاه‌ها باقی ماند، به همین منظور لایحه‌ای در دولت در حال تدوین است.

خاندوزی درباره زمان نهایی شدن این لایحه، تصریح کرد: نمی‌توانم زمان دقیقی برای نهایی شدن این لایحه اعلام کنم، اما امیدواریم هرچند زودتر این لایحه به نتیجه برسد.

پشتوانه رمزریال مشخص شود

محمدرضا مودودی، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت در گفت‌وگو با صمت، ضمن اشاره به تلاش‌های دولت برای تصویب لایحه رمزارزها، گفت: نخست باید مشخص شود که بنا به ایجاد رمزارز در قالب رمز ایرانی است یا قرار است رمزارزهای بین‌المللی را در ایران فعال کنیم. این دو مقوله جدا از یکدیگر هستند و باید جداگانه به آنها پرداخت شود. رمزارزهای رایج در دنیا، در اختیار بخش تولید و تجارت است و محدودیتی برای استفاده از آنها وجود دارد.

وی با اشاره به دلایل عدم موفقیت رمزارزها در تجارت بین‌المللی، گفت: ذهنیت دور زدن تحریم‌ها با رمزارزها اشتباه است، زیرا زیرساخت‌های نرم‌افزاری در دنیا نیز در اختیار کسانی است که ایران را تحریم کرده‌اند؛ بنابراین در این قالب، راحت‌تر از پول فیزیکی، می‌توانند گردش مالی ایران را رصد کنند. اگر قرار باشد رمزارز ریال را تعریف کنیم باید در گام نخست مشخص کنیم که پشتوانه آن چیست و اگر ساختار این ارز داخلی باشد، بعید به‌نظر می‌رسد که برای کشورهای دیگر جذاب باشد و ریسک آن را بپذیرند، چراکه افت‌وخیزها زیادی در این بازار وجود دارد و آسیب‌های آن می‌تواند مرگبار تلقی شود.

این کارشناس تجارت بین‌الملل با تاکید بر لزوم همراه شدن با قواعد بین‌المللی، خاطرنشان کرد: در گام نخست باید ملزم به رعایت قوانین مربوط به FATF شویم و مشکلات خود را در زمینه سوئیفت حل‌وفصل کنیم. نمی‌توانیم به‌دنبال راه‌های دررو و بیراهه باشیم. استفاده از رمزارزها دارای یک بعد مثبت است؛ اینکه گرچه رمزارزها را به‌بهانه تحریم فعال می‌کنیم، اما این احتمال هم وجود دارد که رمزارزها به پول آتی جهان تبدیل و در دنیا جاری شوند.

مودودی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد اقدامات امروز تمرین‌هایی برای آینده هستند. اگر روزی دنیا به سمت استفاده از این ابزار برود، دیگر با این فضا غریبه نیستیم؛ اما اینکه فکر کنیم تجارت با رمزارزها بیشتر از دلار و یورو خواهد شد، بعید به‌نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت و میان‌مدت این مهم تحقق پیدا کند.

چالش تحریم ریشه‌ای حل شود

وی در پاسخ به این پرسش که آیا تدوین لایحه رمزارز با هدف قانونی کردن استفاده از رمزارزها صورت می‌گیرد؟ تصریح کرد: در ایران قوانین با پشتوانه کار کارشناسی قوی تدوین نمی‌شوند و بیشتر مبنای احساسات دارند. متاسفانه ما تلاش داریم راه‌حل کوتاه‌مدت برای مشکلات اساسی خود پیدا ‌کنیم؛ نمی‌توان با تفکر میان‌بری مشکلات زیرساختی را حل‌وفصل کرد. در گام نخست باید موضوع تحریم به‌طور ریشه‌ای حل شود؛ به‌جای اینکه بخواهیم برای دور زدن آن به هر ابزاری دیگر چنگ بزنیم. این کارشناس تجارت بین‌الملل با تاکید بر اینکه مبادلات تجاری با استفاده از رمزارز رونق نخواهد گرفت، گفت: به‌نظر می‌رسد این اخبار بیشتر برای تیتر روزنامه‌ها جالب باشد تا اینکه بخواهد تاثیر خاصی در تجارت بین‌المللی ما بگذارد. البته این احتمال وجود دارد که این ابزار پولی به ارز آینده تبدیل شود، اما تا امروز دنیا روی خوش به آن نشان نداده است. بسیاری از کشورها منابع و ذخایر ارزی مبتنی بر پول فیزیکی را می‌پذیرند و کمتر کشوری حاضر است که رمزارز را جایگزین پول فیزیکی کند. به‌گفته وی بسیاری از کشورها تمایل دارند اهرم فشار دست خودشان باشد، نه در اختیار شبکه گسترده‌ای از کاربران که فضای مجازی را مدیریت می‌کند. تا زمانی‌که تصمیم کلان در این زمینه گرفته نشود، نمی‌توان به‌طور دقیق درباره فعل‌وانفعال آن اظهارنظر کرد. مودودی در پایان بیان کرد: این تصور که تجارت خارجی ما با اتکا به رمزارزها تکان خواهد خورد اشتباه است و بی‌تردید مبادلات ارزی با این ارزها تسهیل نخواهد شد. سهم تجارت خارجی با رمزارز کوچک و در ایران هم این عدد کوچک‌تر است و فقط برای مصارف خاص می‌توان از آن استفاده کرد.

رمزارز در اکوسیستم داخلی تجارت کاربرد ندارد

سیاوش وکیلی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت، در واکنش به خبر تدوین لایحه رمزارزها ازسوی دولت، گفت: رمزارزها در اکوسیستم داخلی تجارت کاربردی ندارند و در تجارت خارجی رمزارزها به‌نوعی خلاف استانداردهای شفافیت هستند و مشمول قوانین مربوط به پولشویی می‌شوند. وی با تاکید بر اینکه نیازی به استفاده از رمزارزهای داخلی در تبادلات تجاری وجود ندارد، خاطرنشان کرد: اگر بستر استفاده از رمزارزهای داخلی در تبادلات تجاری ایجاد شود، از شفافیت نقل و انتقالات پول کاسته می‌شود و نخستین چیزی که به ذهن می‌رسد استفاده از مسیرهای نادرست برای پولشویی و سایر موضوعات است. اما از این مسئله نباید غافل شد که استفاده از رمزارزها در شرایط تحریمی می‌تواند به ایران کمک کند.

دنیا به این شیوه مراودات نیازی ندارد

این کارشناس اقتصاد بازار رمزارزها از حیث انتقال پول را بازار بزرگی ندانست و تصریح کرد: دنیا به این شیوه مراودات مالی نیازی ندارد، چراکه سیستم‌های بانکی مدرن زیادی در دنیا تعریف شده و طبیعی است که تمایلی به استفاده از رمزارزهای در معاملات شفاف وجود نداشته باشد؛ از همین ‌رو این بازار بزرگ نمی‌شود، اما همان‌گونه که اشاره کردم ایران با توجه به محدودیت‌های تحریمی می‌تواند بخشی از نیاز کارخانه‌ها و تجهیزات تحریمی را با این ابزار تهیه کند.

وکیلی با اشاره به کاربرد اصطلاح رمزدارایی، ادامه داد: برخی از کارشناسان به‌جای رمزارز از اصطلاح رمزدارایی استفاده می‌کنند و با این واژه تلاش دارند این ذهنیت را تقویت کنند که این ارز ابزار انتقال پول نیست و یک نوع دارایی تلقی می‌شود. از این حیث می‌توان چنین برداشت کرد که دولت چنین نیازی را تشخیص داده و در این پلتفرم‌ها که برخی از آنها امن هم نیستند می‌خواهد امکان سوءاستفاده و هدررفت دارایی‌های مردم را به حداقل برساند؛ پس اگر رمز دارایی مبتنی بر غیرریال باشد، می‌تواند ابزار سرمایه‌داری تلقی شود و به نیاز حفظ ارزش پول مردم پاسخ بدهد.

تامین محیط امن در مبادلات رمزارز

این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر اینکه مردم نمی‌توانند شاهد آبرفت سرمایه‌های مالی خود باشند، افزود: دولت با تدوین این لایحه تلاش دارد ابزاری را فراهم کند که مراودات مالی از این دست، در محیطی امن پیش بروند. دولت به‌عنوان متولی این مسئولیت را پذیرفته و می‌خواهد تحت نظارت و در یک بستر امن امکان خرید و فروش رمزارز را برای مردم فراهم کند تا بدون دغدغه از رمز ارز استفاده کنند. وی با ذکر مثالی توضیح داد: اگر مورد معامله رمزارزی مانند اتریوم که پایه آن دلار است، باشد به‌نوعی پذیرش آن شدنی است. در این شرایط دیگر مردم به پلتفرم‌های خارجی مراجعه نخواهند کرد، چراکه در داخل ابزار ارزی، برای انتقال وجوه و حفظ ارزش دارایی وجود دارد. اما ما تعریف دقیقی از رمزریال نداریم و نمی‌دانیم به چه معناست؟ و نمی‌دانیم باوجود گردش ریال در تجارت دیگر چه ضرورتی بر وجود رمزریال وجود دارد؟ وکیلی در پاسخ به این پرسش که سال گذشته بعد از تشدید تنگناهای ارزی دولت اعلام کرد می‌تواند از محل دارایی رمزارز تجارت بین‌المللی را پیش ببرد؛ آیا رمزارزها در تجارت خارجی اعتبار دارند؟ خاطرنشان کرد: به‌طور کلاسیک این امکان وجود ندارد و دنیا به این ارز بی‌نیاز است. وقتی برای خرید و فروش کالا ال‌سی و سوئیفت وجود دارد، چه دلیلی هست که به ابزاری ناشناخته که مبدا و مقصد آن نامشخص است تکیه کرد. ما در اکوسیستمی منقطع از دنیا قرار گرفته‌ایم، به همین دلیل به این موارد وزن می‌دهیم؛ اما در یک محیط شفاف مبادلاتی و در یک اقتصاد آزاد چه نیازی به این ارز وجود دارد؟ به‌گفته این کارشناس بازار سرمایه در تجارت عادی رمزارزها جایگاهی ندارند؛ مگر اینکه دولت برنامه‌هایی برای حذف سوئیفت داشته باشد و تا زمانی که این لایحه به مرحله اجرا نرسد، نمی‌توان درباره آن اظهارنظر کرد. آنچه مسلم است رمزارز برای جامعه بزرگ طراحی و دیده نشده است. وی با اشاره به دلایل تمایل به رمزارزها در ایران، اضافه کرد: مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به رمزارزها رجوع کردند. رمزارزها براساس الگوریتم‌های پودینگی طراحی می‌شوند که هرچه جلوتر می‌رود نایابی و کمیابی آنها بیشتر خواهد شد؛ هرچند رمزارزهای جدیدی در حال طراحی است.

وکیلی در پایان با بیان اینکه دولت‌ها در بازار رمزارزها ورود نکردند، افزود: رمزارزها در معاملات قانونی چندان مورداستفاده قرار نمی‌گیرند. ممکن است که دولت بخواهد رمزارزها را در کشور به‌نوعی سامان بدهد و مردم به‌دلیل اینکه رمزارزها ماهیت بین‌المللی دارند از خرید آنها استقبال کنند؛ اما باوجود اینکه امکان افتتاح حساب ارزی وجود دارد، به‌نظر می‌رسد دولت ملزومات دیگری برای تدوین لایحه رمزارز دارد.

سخن پایانی

رمزارزها فراتر از اراده یک کشور یا چند کشور هستند که بتوان آن را مدیریت کرد. در نتیجه ریسک کار بالاست و باتوجه به تفکر سنتی و اینکه هنوز کشوری به‌صورت رسمی رمزارزها را در نظام پولی و بانکی خود تایید نکرده، استقبال از این بخش با آنچه مد نظر دولت است خیلی فاصله دارد و بخش مولد کشور ترجیح می‌دهد منابع خود را در بخش امنی سرمایه‌گذاری کند. کارشناسان اقتصادی بر این باورند که مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به بازار رمزارز متمایل شدند، اما به‌نظر می‌رسد دولت برای تدوین لایحه رمزارز اهداف دیگری چون حذف سوئیفت را دنبال می‌کند.