علم بهتر است یا ثروت؟
با آغاز ماه مهر و شروع مدارس، خانواده‌ها در تکاپوی انتخاب یک مدرسه مناسب برای فرزندان خود هستند.
امروزه اهمیت و ضرورت کسب علم و فناوری و نقش آن در ارتقای موقعیت فرد و افزایش اقتدار کشورها در جامعه جهانی بر کسی پوشیده نیست، اما لازمه گسترش دانش و فناوری، وجود امکانات و شرایطی است که گاه از توان افراد خارج بوده و تامین عادلانه آن مداخله دولت ها را می طلبد، از این رو کشورهای مختلف به فراخور شرایط به وضع مقرراتی پرداخته اند تا زمینه ها و تجهیزات لازم آموزش را فراهم کنند.
با آغاز ماه مهر و شروع مدارس، خانواده ها در تکاپوی انتخاب یک مدرسه مناسب برای فرزندان خود هستند. شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه، بیشتر خانواده ها را مجبور می کند تا فرزندان خود را در مدارس دولتی ثبت نام کنند که نسبت به سایر مدارس، هزینه کمتری دارند، البته گزارش هایی از مدارس دولتی به گوش می رسد که برای ثبت نام، از خانواده ها مبالغی را دریافت می کنند. این در حالی است که برخی معتقدند در مدارس دولتی، خیلی از امکانات آموزشی و خارج از برنامه مدارس غیرانتفاعی وجود ندارد، به همین دلیل گفته می شود کسانی که در این مدارس تحصیل می کنند، نمی توانند با سایرین رقابت کنند. این سوال پیش می آید که چرا امکانات آموزشی در تمامی مدارس یکسان نیست؟ یک ضرب المثل معروف شاید در این جا کاربرد داشته باشد که «هرچقدر پول بدی، همون اندازه آش می خوری».
صمت در این گزارش به بررسی نرخ شهریه در مدارس دولتی و غیردولتی، همچنین کیفیت آموزش و امکاناتی که در مدارس غیرانتفاعی برای دریافت مبالغ بیشتر وجود دارد، پرداخته است.
هزینه آموزش در قانون اساسی
مدارس دولتی، مدارسی هستند که هزینه های آن توسط دولت تامین می شود و دانش آموزان تنها مبلغی را که پرداخت می کنند، هزینه کتاب است، اما در بسیاری از مدارس دولتی دیده شده که در ازای ثبت نام، مبلغی را دریافت می کنند، در حالی که در اصل سوم قانون اساسی آمده است: «آموزش و پرورش موظف است، آموزش را برای دانش آموزان تا دوره متوسطه رایگان کند». در متن این قانون آمده است: «از آنجا که برقراری عدالت اجتماعی و به تبع آن گسترش عادلانه علم و دانش، از مهم ترین اهداف انقلاب و مطالبه ای اجتماعی بود، اصل سوم قانون اساسی دولت را موظف دانست که همه امکانات خود را در مورد آموزش و پرورش رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعلیم آموزش عالی به کار برد. اصل سی ام قانون نیز به صراحت اعلام نمود، دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خود کفایی کشور به صورت رایگان گسترش دهد. مضمون این اصل در ماده ۱۰۴ منشور حقوق شهروندی نیز تکرار گردیده است».
دست غیردولتی ها برای شهریه نجومی باز است
شواهد حاکی بر آن است که هزینه آموزش در کشور، نه تنها رایگان نیست، بلکه در بسیاری از مدارس، بسیار سرسام آور است. با ظهور مدارس غیردولتی (غیرانتفاعی) هزینه تحصیل بسیار بالا رفته و شهریه های چند ۱۰ میلیونی مدارس غیرانتفاعی گاه از حداکثر شهریه مصوب درج شده در «سایت مشارکت ها» متعلق به سازمان مدارس دولتی بسیار بیشتر است، این میزان اختلاف در مواردی آنقدر چشمگیر است که جای سوال و تعجب
دارد.
برخی والدین معتقدند شاید امکاناتی که این مدارس در اختیار دانش آموزان قرار می دهند، اهمیتی در راستای تعلیم و تربیت نداشته باشد، اما یکی از روش هایی است که بتوانند پول زیادی به جیب بزنند. ساخت سینما، باشگاه بدنسازی یا استخر، در بیشتر مدارس غیرانتفاعی، سبب شده تا مبلغ شهریه تا حد سرسام آوری بالا رود.
حتی اگر در نظام آموزشی ایران، شهریه مدارس را بپذیریم، مسئولان بر نظام مند بودن رعایت سقف و کف این شهریه تاکید دارند.
چنانچه رئیس سازمان مدارس و مراکز غیردولتی وزارت آموزش وپرورش، با تایید میزان قانونی افزایش شهریه مدارس غیردولتی، سقف و کف شهریه دریافتی مصوب در 3 دوره ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم را اعلام کرد. به گفته محمودزاده امسال «درصد افزایش» برای شهریه مدارس اعلام نکردیم، بلکه شهریه هر مدرسه متناسب با عملکردش افزایش پیدا کرده است، به طبع اگر عملکرد مدرسه ای در ایجاد زمینه های سخت افزاری، امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی مناسب باشد، مشمول افزایش بیشتری شده است.
وی افزود: کمترین شهریه مصوب ثابت ۴ میلیون تومان و بیشترین شهریه ۳۵ میلیون تومان تعیین شد که در سامانه مشارکت ها برای هر مدرسه مشخص شده است. سقف شهریه مصوب برای دوره متوسطه دوم، ۳۴ میلیون تومان، برای دوره متوسطه اول، ۳۳ میلیون تومان و برای دوره ابتدایی ۲۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. این ارقام در حالی عنوان می شود که به گفته محمودزاده شهریه ای بالاتر از رقم اعلام شده نخواهیم داشت، هرچند به گفته این مقام مسئول، شهریه اعلامی، شهریه ثابت است که امکان افزایش دارد، البته این افزایش برای «فوق برنامه ها» باید از شورای نظارت منطقه و استان تاییدیه گرفته و مصوبه انجمن اولیا و مربیان مدرسه را نیز داشته باشد؛ هزینه هایی چون ایاب و ذهاب، تغذیه و لباس فرم جزو شهریه ثابت مدارس نیست. به گفته بسیاری از کارشناسان و اولیای دانش آموزان، تصویب چنین مصوباتی در عمل دست مدارس غیردولتی را برای دریافت شهریه های نجومی باز می گذارد.
حرف های خوش آب و رنگ پولساز
در این میان، مدارسی وجود دارند که اسم آنها بر سر زبان افتاده و به همین دلیل شهریه بیشتری دریافت می کنند. می گویند چون ما یکی از بهترین مدارس تهران هستیم، به همین سبب میزان مطالبی که آموزش داده می شود، از کیفیت بالاتری برخوردار است و قول قبولی با رتبه بالا در کنکور را به والدین می دهند. در بیشتر این مواقع، والدین فریب این حرف های خوش آب و رنگ را می خورند و مبلغ اعلامی توسط مدیر مدرسه را پرداخت می کنند. این روند در حالی در کلانشهرهای ایران رایج شده که هنوز هم چیزی به نام مدارس غیرانتفاعی در بسیاری از شهرهای کوچک وجود ندارد. شرایط مناطق محروم نیز به شکل گذشته است و حتی بسیاری از این مناطق از ساده ترین امکانات به نام «کلاس درس» نیز محروم هستند. براساس اصل سوم قانون اساسی، آموزش باید رایگان باشد و مدارس نباید هیچ مبلغی در این باره دریافت کنند،به ویژه مدارس دولتی که از اساس دولت باید تمام هزینه های آن را پرداخت کند و دانش آموز الزام پرداخت هیچ مبلغی را تحت عنوان شهریه ندارد، اما به راستی آیا دریافت هرگونه مبلغ برای ثبت نام در مدارس دولتی قانونی انجام می شود؟ این تنها یک روی سکه آموزش است؛ به دلیل پر شدن ظرفیت مدارس دولتی گاهی والدین چاره ای جز ثبت نام فرزندان در مدارس غیردولتی ندارند، در این صورت باید عطای تحصیل را به لقایش بخشید یا تن به پرداخت هزینه های سنگین داد. پرس وجوی محله ای و منطقه ای خبرنگار صمت از مدارس غیرانتفاعی تهران نتایج جالبی به همراه دارد؛ مدرسه ای معروف در اتوبان ستاری، همان مقطع پنجم و ششم ابتدایی، شهریه ای که امسال برای خانواده ها تعیین کرده است، ۳۱ میلیون تومان است. به گفته یکی از اولیا، مبلغ را در چند قسط به یک شماره حساب واریز می کنند. «پارسال شهریه مدرسه ۲۴ میلیون تومان بود و امسال ۳۱ میلیون تومان». مدارس غیرانتفاعی درجه بندی دارند؛ درباره برخی مدارس که برند شده اند و به صورت چند شعبه ای فعالیت می کنند، گفته می شود درصدی از شهریه بابت شهرت و محبوبیت برند مدرسه دریافت می شود. یکی از مدارس مشهور شمال تهران برای پیش دبستانی دوم یعنی مقطعی که بچه های 5 ساله و قبل از رسیدن به پیش دبستانی اصلی می روند، 75میلیون تومان شهریه می گیرد. این مدرسه سبک بسیار عجیب وغریبی دارد که در این چارچوب، شهریه های نجومی برای خانواده ها تعیین شده و در بسیاری از موارد با کمال میل هم پرداخت می شود.
مسئله اخذ شهریه های مازاد از دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی همواره خبرساز بوده، اما مسئولان گاه آن را کامل رد کرده اند و گاه با پذیرش وجود این تخلف، قول داده اند که با متخلفان برخورد کنند.
سرویس مدرسه چقدر هزینه دارد؟
سرویس مدرسه از مهم ترین نیازهای دانش آموزان است، به ویژه در مقطع دبستان. خانواده هایی که شاغل هستند و زمان کافی برای رساندن فرزندان به مدرسه ندارند، مجبور هستند از سرویس مدارس استفاده کنند. مدت زیادی تا زنگ آغاز سال تحصیلی باقی نمانده و در این فرصت کوتاه باید ساماندهی سرویس مدارس به سرانجام برسد، اما هر دانش آموز باید چه مقدار هزینه برای استفاده از سرویس پرداخت کند؟
رئیس کمیسیون عمران و حمل ونقل شورای اسلامی شهر تهران، در ارتباط با ساماندهی سرویس مدارس و اینکه چه عواملی بر نرخ آنها تاثیرگذار است، گفت: باتوجه به اینکه نرخ کرایه های حمل ونقل عمومی ۲۵ درصد زیاد شده ، نرخ کرایه سرویس مدارس هم افزایش یافته است و جدول چگونگی محاسبه تعرفه سرویس مدارس، قبل از بازگشایی از طریق رسانه های جمعی در دسترس شهروندان قرار خواهد گرفت. سیدجعفر تشکری هاشمی با استناد به آخرین مصوبه های شورای شهر با اعلام اینکه تعرفه نرخ کرایه سرویس های مدارس برمبنای چند متغیر تعیین می شود، افزود: این متغیرها به مولفه هایی چون منطقه ای که منزل و مدرسه دانش آموز در آنها قرار دارد، مسافت منزل تا مدرسه، نوع وسیله نقلیه ای که برای سرویس مورداستفاده قرار می گیرد و تعداد سرنشینان هر سرویس که در تعیین نرخ نهایی کرایه سرویس های مدارس موثر هستند، بستگی دارد. وی در ادامه افزود: تاکید شورای اسلامی شهر تهران، نظارت بیشتر و بهتر بر ایمنی و سلامت خودروهایی است که برای سرویس های مدارس، از آنها استفاده می شود و همچنین احراز صلاحیت های اخلاقی و حرفه ای رانندگانی که در این سرویس ها به کار گرفته می شوند. تشکری هاشمی ادامه داد: همراهی سازمان آموزش و پرورش با سازمان تاکسیرانی، در فرآیند انتخاب دقیق رانندگان واجد شرایط و در ادامه، نظارت کامل بر عملکرد آنها بسیار موثر است. رئیس کمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر، گفت، پیش بینی ما این است که نرخ کرایه سرویس های مدارس، در سال جدید تحصیلی بین ۳ تا ۹ میلیون تومان متغیر باشد.
هزینه بالا برای کلاس کنکور
بعد از پرداخت هزینه های بالا تا پایان دوران متوسطه، نوبت به کلاس های کنکور می رسد. فضای پررقابت کنکور و تعداد زیاد داوطلبان، باعث شده بسیاری از افراد سودجو به فکر پا گذاشتن در مشاوره تلفنی کنکور بیفتند و با دریافت هزینه های بالا، مشاوره های غیرتخصصی به دانش آموزان ارائه دهند. این مشاوران سطح دانش آموز برای شروع کلاس کنکور را بررسی می کنند.
برگزارکننده این کلاس ها، خود را دارای سابقه بالا معرفی می کنند و فیلم هایی را می سازند که رتبه برترهای کنکور از این کلاس ها استفاده کرده اند. با این ترفند، هزینه های بیشتری را دریافت می کنند. ارائه مشاوره غیرتخصصی، استفاده از اساتید غیرحرفه ای و بیان مطالب غیراصولی، برای خالی کردن جیب خانواده های نگرانی است که آینده فرزندان شان بسیار اهمیت دارد.
هر چند نمی توان همه را با یک نگاه سنجید؛ بسیاری از کلاس ها نیز هستند که آموزش اصولی و دبیران باتجربه دارند. هزینه ثبت نام در این کلاس ها برای یک دوره ۳ ماهه مبلغی بالای ۲۰ میلیون تومان است.
سخن پایانی
داستان آموزش تنها در همین مقاطع تحصیلی تمام نمی شود و با وارد شدن به دانشگاه، هزینه های چند برابری به خانواده ها یا حتی خود دانشجو تحمیل می شود، اما با پدید آمدن کرونا، شیوه ای جدید از آموزش در نظام آموزشی مطرح شد؛ کلاس هایی که به صورت مجازی برگزار شدند. با فراگیری کرونا و تعطیلی مدارس، آموزش غیرحضوری آغاز شد و مدارس حق این را داشتند که فقط شهریه ثابت را دریافت کنند. با این حال، مدارسی وجود داشتند که حتی در این ایام، اقدام به اخذ مبالغی بیشتر کردند و گویا کسی هم پاسخگو نبود. باتوجه به اینکه کشور در شرایط بحرانی قرار داشت و آموزش یک امر مهم محسوب می شد، چرا کسی به فکر آموزش رایگان در این دوره نبود؟ در قدم اول وزارت آموزش و پرورش به عنوان متولی این امر باید فکری در این باره می کرد تا آموزش در فضای مجازی کامل رایگان باشد؛ اما قدم بعد را باید مدارس برمی داشتند. حداقل کاری که از دست شان برمی آمد، این بود که در این ایام، هیچ شهریه ای از دانش آموزان دریافت نکنند.
