محیط‌زیست، اولویت توسعه پایدار
امروزه در دنیا فعالان محیط‌زیست و سبزهایی که اعتقاد به تاثیر نظام پارلمانی بر محیط‌زیست دارند و آن را عرصه‌ای برای سیاست‌گذاری‌های توسعه پایدار می‌دانند با ایجاد تشکل و حزب به آن ورود کرده‌اند تا سیاست‌ها را به نفع جنبش خود تغییر دهند. محمدرضا محبوب‌فر، عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: امروز در بسیاری از پارلمان‌های کشورهای پیشرفته، اولویت اول و آخر در هر تصمیم‌گیری محیط‌زیست است و برای پاسداری از منابع طبیعی ضوابط و مقررات سخت‌گیرانه‌ای وضع می‌شود، چراکه می‌دانند بدون جلوگیری از تخریب محیط‌زیست و احیای آن، امنیت غذایی، اقتصاد پایدار و توسعه غیرممکن است.
به همین دلیل در بسیاری از کشورهای جهان و حتی در کشورهای خاورمیانه مانند امارات، مصر، عربستان و ترکیه تشکل‌های محیط‌زیستی پیشرو هستند و احزاب سبز را تشکیل می‌دهند یا از آنها حمایت میکنند. این کارشناس توسعه پایدار معتقد است در حال‌حاضر محیط‌زیست ایران نیاز به توجه اقدامات فوری دارد که باید سریعا نسبت به آن اقداماتی در سطح کلان و خرد در دستور کار قرار گیرد و مجلس هم بر آن نظارت کند. این درحالی است که در برخی موارد وظایف قانون‌گذاری و نظارتی در حوزه محیط‌زیست آنطور که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
به‌طور کلی نقش و تاثیر مجلس شورای اسلامی در عرصه محیط‌زیست چگونه است؟
نگاهی به نقش و وظایف مجلس شورای اسلامی در قانون اساسی، اساسنامه مجلس و در نظامنامه و تعهدات هر یک از نمایندگان مجلس حاکی از آن است که مجلس شورای اسلامی نه‌تنها وظیفه قانون‌گذاری در همه امور کشور از جمله محیط‌زیست را دارد، بلکه در رأس این امور است. مجلس نقش جدی در روند توسعه محیط‌زیست و توسعه پایدار دارد اما در ایران، نقش مجلس در قانون‌گذاری برای حفاظت محیط‌زیست و نیل به توسعه پایدار کمرنگ شده و حتی بعضی مواقع خلاف جهت توسعه پایدار حرکت می‌کند. گاهی مواردی پیش می‌آید که در مجلس مطرح می‌شود که بررسی و تصویب آن تمرکز بر مسايل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در اولویت قرار گرفته و توجه کمتری به حوزه محیط‌زیست می‌شود. این اتفاق بسیار نگران‌کننده است و ممکن است پیامدهای سختی به همراه داشته باشد. تجربه نیز نشان داده که در برخی از ادوار مجلس حفاظت از محیط‌زیست اولویت اصلی در تصمیم‌گیری‌های کلان نبوده است. این در حالی است که کشورهای جهان مسیری برخلاف مسیر ما انتخاب کرده‌اند و حتی در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته بسیاری از تصمیمات با اولویت تمرکز بر محیط زیست اتخاذ و اجرایی می‌شود.
عملکرد نمایندگان کنونی مجلس شورای اسلامی را در حوزه محیط‌زیست چگونه ارزیابی می‌کنید و تاثیر تصمیمات آنها را در این حوزه چطور می‌بینید؟
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اصل نمایندگان مردم در خانه ملت هستند که با اتخاذ تصمیمات کلان و ملی برای همه مردم تصمیم‌گیری میکنند و این تصمیمات بر زیست همه تاثیر می‌گذارد. حال در این میان، اگر شفاف‌سازی قوه مقننه در اولویت نباشد، نمی‌توانیم بفهمیم کدام‌یک از آنها رأی به تخریب محیط‌زیست می‌دهند و چه قوانینی را مصوب میکنند. شاید با اجرای طرح شفاف‌سازی قوه مقننه، این مسئله حل شده و نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با دقت و حساسیت بیشتری با قوانین محیط زیستی برخورد کنند. در نگاه کلی حوزه محیط‌زیست نسبت به سایر موارد در بررسی‌های نمایندگان خانه ملت مغفول مانده و نیاز به توجه بیشتر و اقدامات فوری دارد. گاهی طرح‌های اقتصادی بدون در نظر گرفتن شرایط اکولوژیکی و بدون هیچ توجیه محیط‌زیستی به اجرا درمی‌آیند. با توجه به طرح‌ها و پیشنهادات مطرح در مجلس می‌توان گفت در صورت تداوم این روند، محیط‌زیست کشور روزهای خوبی پیشرو نداشته باشد. گاهی برخی از مسئولان و مجلسی‌ها دست در دست یکدیگر بدون هیچ‌توجهی به مبانی توسعه پایدار، طرح‌های ضدمحیط‌زیستی ارائه داده و اجرا میکنند.
در پارلمان‌های دیگر کشورهای جهان، چقدر بحث حفاظت از محیط‌زیست در روند توسعه موردتوجه بوده و به‌نوعی در اولویت است؟
کشورهای گوناگون جهان به این نتیجه رسیده‌اند که هژمونی کشور باید از نظر نظامی و منابع انرژی مانند نفت به سمت آب و محیط‌زیست حرکت کند. جهان با بحران تغییر اقلیم دست‌وپنجه نرم می‌کند و همین پدیده، شاخص‌های تصمیم‌گیری و اولویت‌ها را تغییر داده است. امروزه کشورهایی قدرتمند به‌شمار می‌روند که محیط‌زیست سالم‌تر و مطلوب‌تری دارند، به مدیریت مصرف، تولید و فناوری آب می‌پردازند، روند اقتصادی خود را با حفاظت از محیط‌زیست همسو میکنند و به نفع توسعه پایدار نسل فعلی و آینده، گام برمی‌دارند. جهان به اهمیت حفاظت از محیط‌زیست پی برده و بسیاری از مجامعی که از سوی سازمان ملل یا کشورهای اروپایی به انضمام ایالات متحده و کشورهای آسیایی برگزار می‌شود، اهداف و اولویت خود را محیط‌زیست و توسعه پایدار قرار داده‌اند، چراکه آسیب صنعتی‌شدن و فعالیت‌های اقتصادی خارج از توان اکولوژیکی مشخص شده است. کشورها به سمت وسویی حرکت میکنند که محیط‌زیست به‌عنوان بستر حیات و توسعه در اولویت نخست باشد. به همین دلیل است که پیمان‌نامه‌ها و توافقنامه‌‌های بسیاری در حوزه‌های گوناگون محیط‌زیستی از جمله تغییر اقلیم، مدیریت منابع آب و حفظ تنوع زیستی منعقدشده است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، اولویت اول و آخر مجالس در هر تصمیم‌گیری، محیط‌زیست است. آنها برای پاسداری از منابع طبیعی ضوابط و مقررات سخت‌گیرانه‌ای وضع میکنند، چراکه می‌دانند بدون جلوگیری از تخریب محیط‌زیست و احیای آن، تامین امنیت غذایی، اقتصاد پایدار و توسعه غیرممکن است. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای جهان و حتی در کشورهای خاورمیانه مانند امارات، مصر، عربستان و ترکیه تشکل‌های محیط‌زیستی پیشرو وجود دارند که احزاب سبز را تشکیل می‌دهند یا از احزاب سبز موجود حمایت میکنند. از سویی هم، فعالان محیط‌زیست و نمایندگان تشکل‌های محیط‌زیستی را روانه مجالس قانون‌گذاری و حتی وارد انجمن‌های شهر و روستا میکنند.
سخن پایانی
در مجموع برخی کارشناسان بر این باورند که مجلس قانون‌گذاری، عرصه مهمی برای حفاظت از محیط‌زیست و ایجاد بازدارندگی نسبت به تخریب منابع طبیعی است. آنها معتقدند با وجود نقش کلیدی مجلس در توسعه پایدار، گاهی مجلس شورای اسلامی در ایران، مسئله محیط‌زیست را در اولویت تصمیم‌گیری‌های خود قرار نداده و حتی در امر توسعه نیز مصوباتی علیه محیط‌زیست و منابع طبیعی تصویب می‌کند.
