وی گفت: بسیاری از شرکت‌های ما باتوجه به توان فنی و تجاربی که طی این سال‌ها کسب کرده‌اند، به‌دنبال فعالیت در نقاط مختلف دنیا بودند و براساس این نیاز، موضوع معدنکاری فراسرزمینی چند سال پیش از طرف انجمن سنگ‌آهن مطرح شد.

وی دلیل دیگر را تلاش برای افزایش درآمد ناخالص ملی دانست و افزود: از لحاظ اقتصاد ملی هم سرمایه‌گذاری هر کشوری در هر نقطه‌ای از جهان و کسب درآمد، جزو تولید ناخالص ملی محسوب می‌شود.

عسگرزاده درباره فواید و مزایای تشکیل کارگروه معدنکاری فراسرزمینی هم گفت: عمده فعالیت این کارگروه در ۵ محور خلاصه می‌شود که عبارت است از:

هماهنگی در ورود به بازارهای بین‌المللی و پرهیز از رقابت مخرب، هماهنگی در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران در سایر کشورها، استفاده از تجارب قبلی و بررسی مشکلات به‌وجودآمده و روش حل آنها و تعریف فرآیند برنده-برنده بین ایران و سایر کشورها و در نهایت تامین نیازهای اصلی مواد معدنی کشور.

اما واکنش فعالان معدنی به این خبر چه بود؟ صمت برای پاسخ به این سوال پای صحبت 2 تن از آنها نشست که از طیف موافق و مخالف انتخاب شده بودند.

جای ما کجاست؟

حبیب‌الله ترشیزیان، رئیس نظام‌مهندسی معدن خراسان‌رضوی از موافقان فعالیت معدنکاری فراسرزمینی است. او درباره پیش‌نیازهای ورود به این عرصه گفت: بستگی دارد بخواهیم در کدام سرزمین فعالیت کنیم و کار فنی و علمی انجام دهیم. اگر منظور کشورهای توسعه‌یافته است، که از اساس جایی برای کار وجود ندارد و ما باید نزد آنها آموزش ببینیم. اگر منظورمان کشورهای توسعه‌نیافته‌تر از خودمان ـ مثل افغانستان ـ است، زمینه فعالیت زیادی وجود دارد.

چون این کشور شرایط بسیار ویژه و ظرفیت بسیار بالایی در بحث معدن دارد. علاوه بر این به‌خاطر جنگ‌هایی که حدود نیم قرن گذشته در این کشور رخ داده، کار جدی روی موضوع معدن انجام نگرفته است. البته روس‌ها و امریکایی‌ها اکتشافاتی انجام داده‌اند، اما در زمینه بهره‌برداری معادن این کشور بکر است، بنابراین ورود به حوزه سرمایه‌گذاری در افغانستان یکی از ظرفیت‌های خوب برای ما ایرانی‌ها است.

جایی برای مهندسان

وی در پاسخ به این سوال که باتوجه به مشکلاتی که در زمینه معدنکاری درون‌سرزمینی داریم، از اساس مجالی برای فعالیت در آن سوی مرزها وجود دارد یا خیر، گفت: منظور من استفاده از ظرفیت‌های مهندسی کشورمان است، زیرا ظرفیت عظیمی از نیروی انسانی متخصص و باانگیزه داریم که می‌توانند در فرصت‌های شغلی فراسرزمینی، به‌ویژه در زمینه اکتشاف فعال شوند و ما می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم.

ترشیزیان ادامه داد: در مرحله بعد اگر نیروهای توانمند ما معادنی را شناسایی کردند، آن‌وقت باید ظرفیت بخش خصوصی را پای کار بیاوریم تا با سرمایه خودشان در کشورهای دیگر معدنکاری را آغاز کنند. از اتفاق شاید شرایط معدنکاری در آن کشورها راحت‌تر و ساده‌تر از کشور خودمان باشد؛ به‌عنوان‌مثال در آن کشورها بخش ماشین‌آلات این همه بند و تبصره قانونی وجود نداشته باشد که دست و پای معدنکاران را ببندد و آنها را مجبور کند با ماشین‌های مستهلک و از رده خارج‌شده کار کنند.

فرار سرمایه به کشور همسایه

وی درباره امکان فرار سرمایه بخش معدن از کشور گفت: به‌نظر می‌آید برای جلوگیری از این اتفاق، دولت باید ورود و چارچوب‌هایی را تعریف کند. شاید یکی از پیش‌شرط‌ها این باشد که درصدی از مواد اولیه موردنیاز کشور از این محل تامین شود.

به‌‎عنوان‌مثال باتوجه به ظرفیت‌های سنگ‌آهن کشور پیش‌بینی می‌شود بین ۱۰ تا ۱۵ سال ذخیره سنگ‌آهن داشته باشیم، بنابراین برای توسعه فولاد، به‌طورقطع کمبود سنگ‌آهن خواهیم داشت و باید به فکر واردات سنگ‌آهن باشیم،پس اگر دولت از معدنکاری بخش خصوصی در کشورهای دیگر حمایت کند، می‌تواند در ازای آن، معدنکاران را ملزم کند بخشی از تولیدات خود را به کشور منتقل  کنند.

به‌گفته این فعال معدنی سرمایه‌گذار برای برقراری ارتباط با کشور مقصد، مباحث حقوقی و تضمین‌های بین‌المللی نیازمند حمایت دولتی است تا ترغیب شود و پا در این مسیر بگذارد.

نیاز به سرمایه خارجی

ترشیزیان سخنان خود را بااشاره به شرایط معادن کشور ادامه داد و گفت: ما هنوز در زمینه کار اکتشافی، حتی بهره‌بردای از معادن ضعف‌های فراوانی داریم و نیازمند آن هستیم که سرمایه‌گذار خارجی جذب کنیم اما از طرف دیگر، معدنکاری در کشورهای دیگر هم باید تشویق شود.

وی در توضیح این مطلب گفت: باید شرایط کشور را منطقی موردتحلیل قرار دهیم. ایران بیش از ۲۰ سال است که تحت شدیدترین تحریم‌هایی قرار گرفته که تا به‌حال بر کشوری اعمال شده است. در این شرایط نه اجازه دسترسی به فناوری‌های جدید داریم و نه ماشین‌آلات به‌روز وارد می‌شود، بودجه و درآمدهای کشور هم با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، پس به‌تنهایی نمی‌توانیم کار بزرگی انجام دهیم. به‌همین‌دلیل باید از سرمایه‌گذاری مثل چین دعوت کنیم که بیاید تا با خود فناوری و سرمایه بیاورد و حوزه معدن کشورمان را تقویت کند.

وی ادامه داد: اما اگر بخش خصوصی ما بتواند برای مثال در کشوری مانند زیمبابوه روی تولید لیتیوم کار کند، محدودیت‌ها و تحریم‌هایی که اینجا با آنها دست‌به گریبان هستیم، در آنجا موضوعیتی ندارد و به‌نظر من شاید یکی از راه‌های دور زدن تحریم‌ها باشد و امکاناتی فراهم آورد که ما از سرمایه‌مان در جای دیگری استفاده کنیم و سودش به داخل کشور برگردانده شود.

قوانین هوشمند

رئیس نظام‌مهندسی معدن خراسان‌رضوی گفت: این فرآیند مثبت و در راستای رشد صنایع معدنی است. به‌شرط آنکه برایش قوانین هوشمندانه و دقیقی وضع شود و آن قانون اجرا شود، در غیر این صورت فرار سرمایه پیش خواهد آمد،برای مثال اگر در قانون پیش‌بینی شود که درصدی از ماده معدنی تولیدشده را به داخل کشور وارد کند، خیال صنایع داخلی برای تامین ماده اولیه موردنیاز راحت می‌شود و در زمینه فلزات استراتژیک مانند لیتیوم، اورانیوم و عناصر نادر خاکی معادن بزرگی نداریم و اینها باید تامین شوند.

اگر در خارج از کشور بتوان آن را تولید کرد و نیاز صنایع را از این طریق تامین کنیم، بسیار به‌نفع کشور خواهد بود و این الزاماتی است که به‌طورحتم باید در معدنکاری فراسرزمینی موردتوجه قرار گیرد.

غنیمتی برای پیشرفت

ترشیزیان درباره الزاماتی که در دیگر کشورها وجود دارد از کشور چین مثال زد و گفت: این کشور دارای بزرگ‌ترین ذخایر معدنی به‌ویژه در زمینه عناصر نادر خاکی است ـ که در صنایع های‌تک هم مورداستفاده قرار می‌گیرد ـ اما در عین حال بیشترین سرمایه‌گذاری در بخش معدنکاری فراسرزمینی را هم انجام می‌دهد.

 وی افزود: به‌تازگی گزارشی دیدم که چین بیشتر سهام معادن بزرگ لیتیوم کشور زیمبابوه - که ذخایر غنی لیتیوم دارد ـ را خریده است. سفیر ما در زیمبابوه هم در نامه‌ای به وزارت صنعت، معدن و تجارت خواسته بود بخش خصوصی کشور برای سرمایه‌گذاری در معادن لیتیوم ترغیب شوند چون فلزی استراتژیک است و در کمتر جایی از نقاط دنیا پیدا شده است.

کشوری که بازار این قبیل مواد استراتژیک را در دست داشته باشد، در معادلات بین‌المللی حرفی برای گفتن خواهد داشت.

ترشیزیان سخنان خود را با ذکر این نکته پایان داد: هرچند رقابت با کشورهای بزرگ این حوزه مثل چین و امریکا بسیار سخت است، اما بهتر است به این سمت‌وسو حرکت کنیم و اگر این ظرفیت در کشورهایی که رابطه سیاسی خوبی با ما دارند، وجود داشته باشد، باید این فرصت را در راستای پیشرفت کشور غنیمت بدانیم.

هر کاری کنیم، کم است

اما کورش شعبانی، رئیس کمیته هماتیت خانه معدن ایران، مخالف فعالیت فرای مرزهای کشور بود و در گفت‌وگو با صمت، مبدعان این طرح را مخاطب قرار داد و گفت: برادران و دوستان عزیز؛ معدنکاری خودمان آنقدر با مشکلات ریز و درشت و متعدد روبه‌رو است و آنقدر نیاز به کار دارد که هر ایده، تفکر و سرمایه‌ای جذب آن شود، باز هم کم است.

وی ادامه داد: از نظر من به‌عنوان فعال حوزه معدن بسیاری از کارهایی که در این زمینه انجام می‌شود، جنبه نمایشی پیدا کرده است.

 ظرفیت معدنی این سرزمین بسیار بسیار بالا است. عمق اکتشافات ما هنوز به‌طورمتوسط به ۲۰ متر هم نرسیده است.

 در این لحظه ما در ۵ تا ۷ درصد این سرزمین عملیات اکتشافی انجام داده‌ایم. در همین زمان هزاران میلیارد تومان سرمایه سرگردان در دست مردم داریم که تنها تورم ایجاد می‌کند و کجا بهتر از بخش معدن برای قرار گرفتن این سرمایه‌ها پیدا می‌شود؟

رئیس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران گفت: چرا داریم سرمایه‌ها، توان تخصصی و نیروهای‌مان را تشویق می‌کنیم که از سرزمین فرار کنند؟ مگر عمق اکتشافات ما به متوسط جهانی که ۱۵۰ متر است، رسیده؟ مگر منابع معدنی این کشور تمام شده است؟ مگر این نمایش‌ها برای ما منافعی دارد.

دست‌تان درد نکند

شعبانی در ادامه سخنان خود گفت: دوستان عزیز اگر توانستید در هر کجای دنیا برای استخراج مواد معدنی که در کشور به اندازه کافی وجود ندارد ـ مثل بوکسیت، منیزیت، لیتیوم و امثال آن ـ با روشی درست کار کنید، دست‌تان درد نکند، اما لطفا درباره کانی‌ها یا فلزاتی که در سرزمین ما هنوز اکتشاف نشده است ـ مثل مس، آهن، طلا یا دیگر فلزات استراتژیک ـ ذهن ما را منحرف نکنید و اجازه دهید نیرو و توان‌مان روی اکتشافات درون‌سرزمینی متمرکز شود، چون حداقل تا ۲۰ سال آینده کار خواهیم داشت.

در خانه دیگران چه می‌کنیم

شعبانی گفت: ما برای ورود ماشین‌آلات یا دسترسی به فناوری هیچ منعی جز تحریم‌های داخلی نداریم. شاید بتوانیم بگوییم در برخی موارد خاص برای آنالیز شیمیایی عناصر حساس، تحریم وجود دارد که امکانات آن در داخل موجود است، اما برای تامین ماشین‌آلات، گرفتار منع و محدودیت‌هایی هستیم که بسیار سخت‌تر از تحریم‌های خارجی است و در حال ‌حاضر ما مانده‌ایم با یک‌سری ماشین‌آلات فرسوده که هزینه تولید را به‌شدت بالا می‌برد. عضو هیات موسس و نایب رئیس انجمن مس ایران افزود: ما باید خواستار رفع این مشکلات باشیم.

وقتی در ایران، که خانه خود ما است نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم، در خانه دیگران چه کار می‌توانیم انجام دهیم.

همه‌چیز را به گردن تحریم نیندازیم

شعبانی گفت: اینجا وقتی کسی قدم در مسیر فعالیت معدنی می‌گذارد، از ابتدا با سنگ‌اندازی روبه‌رو می‌شود تا وقتی تولید انجام شود و محصول به مرحله فروش برسد.

این فرآیند ناقص و پرمشکل، باعث شده عده‌ای فکر کنند در خارج از ایران موفق‌تر هستند. اینجا حیف است و جای کار بسیار زیاد است. باید زمینه را برای سرمایه‌گذاری خارجی در کشور خودمان مهیا کنیم. اگر به‌خاطر تحریم شرکت‌ها نمی‌آیند؛ اشخاص و افراد که می‌آیند.

 شاید ماشین‌آلات های‌تک به ما ندهند، اما بقیه دستگاه‌های موردنیاز که تحریم نیست. ما مشکلات داخلی بسیار زیاد و پیچیده‌ای داریم و بنابراین همه‌چیز را به گردن تحریم نیندازیم.

سخن پایانی

سخن مشترک موافق و مخالف فعالیت فراسرزمینی، توجه به اکتشاف بیشتر در این سرزمین و تسهیل فعالیت معدنکاران داخلی و سرمایه‌گذاری در معادن خاص فراسرزمینی است که انتظار می‌رود متولی بخش معدن باتوجه به دغدغه معدنکاران، فعالیت درون‌سرزمینی و فراسرزمینی را همزمان مدنظر قرار دهند.