نهضت فرآوری و بهره‌وری در معادن کشور از ۲ مهر ۹۶ آغاز به‌کار کرد و در ۲۴ بهمن‌ همان سال، تفاهمنامه طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس منعقد شد. 

فعال‌سازی معادن کشور، افزایش تولید و اشتغال به‌‌ویژه در مناطق محروم با محوریت توسعه و حمایت از اکتشاف و بهره‌برداری از ظرفیت معادن غیرفعال و قابل‌توسعه در کشور با استفاده از سرمایه بخش خصوصی، شناسایی فرصت‌های کوچک معدنی برای سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف کشور، استفاده از فناوری‌های جدید برای فرآوری مواد معادن با ذخایر دارای عیار پایین‌تر، استفاده بهینه و بکارگیری ظرفیت‌ها و توانایی‌های علمی و اجرایی موجود و تاکید بر تامین نیاز داخلی و صادرات محصول مازاد بر نیاز داخل، اهداف این طرح را تشکیل می‌دهد. 

از ابتدای اجرای طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس تا پایان شهریور سال گذشته ۶۷۰ معدن کوچک احیا‌ شده و به چرخه تولید بازگشته است؛ به‌عبارت دیگر از ابتدای آغاز طرح تا پایان شهریور ۱۴۰۰، شناسایی، پایش و اولویت‌بندی ۷۰۰۰ معدن، محدوده معدنی (اعم از پروانه اکتشاف و گواهی کشف) و محدوده‌های مزایده‌ای براساس مزیت نسبی هر استان انجام شده و از این تعداد روی هزار و ۷۱۳ معدن اقدام کلینیکی صورت گرفته و راه‌حل ارائه شده است. 

در ادامه ۶۷۰ معدن احیا شد و توسعه یافت و در همین راستا حمایت و توسعه ۱۵ واحد فرآوری در سطح کشور نیز در دستور کار قرار گرفت و اجرایی شد.

شناسایی ۸۰ معدن برای فعال‌سازی

رئیس هیات عامل ایمیدرو بر اولویت‌بندی فعال‌سازی معادن کوچک براساس اجرای پروژه‌های زیرساخت، تاکید کرد. به گزارش روابط عمومی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، رئیس هیات عامل ایمیدرو در نشست بررسی عملکرد سال گذشته و برنامه‌های سال ۱۴۰۱ طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس افزود: باید طرح‌هایی را در اولویت قرار داد که با انجام اقداماتی، تعداد زیادی معدن فعال و احیا شوند. وجیه‌اله جعفری خاطرنشان کرد: به‌تناسب طرح‌های زیربنایی انجام شده، ضروری است اثربخشی آنها بر فعال‌سازی معادن اندازه‌گیری شود. وی تصریح کرد: در سال گذشته ۴۵۳ معدن در طرح احیا و فعال‌سازی معادن متوسط و کوچک‌مقیاس فعال شدند که اشتغالزایی برای ۳۵۰۰ نفر را به همراه داشتند، این در حالی است که از ابتدای طرح تاکنون ۸۵۲ معدن احیا و ۱۳ هزار ۸۰۰ شغل ایجاد شده که این امر منجر به رشد استخراج ۳۳ میلیون تنی خواهد شد.

رئیس هیات عامل ایمیدرو اظهار کرد: باتوجه به پایش کامل اطلاعات معادن راکد و نیمه‌تعطیل سراسر کشور و شناسایی ۸۵۰ معدن به‌منظور احیا و فعال‌سازی در سال جاری، ارائه ۳۰ بسته پیشنهادی سرمایه‌گذاری در ۱۹ استان در دستور کار قرار دارد. وی یادآور شد: همزمان با سیر تکمیل و اطمینان از صحت اطلاعات باید بسته‌های فعال‌سازی را تدوین کرد و هر ماه حداقل یک بسته را برای جذب سرمایه‌گذار به فراخوان گذاشت. جعفری بر لزوم تقویت رابطه بین سازمان صنعت، معدن و تجارت استان‌ها و طرح احیا به‌منظور کسب اطلاعات دقیق‌تر و نظارت بر فعال‌سازی معادن تاکید کرد.

اقدامات نیمه نخست ۱۴۰۰

مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس نیز درباره اقدامات صورت گرفته برای احیای معادن کوچک‌مقیاس گفت: گزارش ۶ ماهه طرح احیا حاکی از پایش بیش از ۴ هزار محدوده معدنی در ۲۱ استان هدف براساس آمار و اطلاعات اخذشده از وزارت صنعت، معدن و تجارت است. عظیمی بیان‌ کرد: با همکاری کارگروه استانی طرح احیا، روی بیش از ۲۵۰ معدن اقدامات کلینیکی شامل رفع موانع اداری، سرمایه‌گذاری، معارضان محلی و... انجام شد که بر این اساس در مجموع ۲۷۱ معدن (با احتساب معادن بازمانده از سال گذشته) احیا شده و توسعه یافتند و باتوجه به اظهارات کارگروه استانی سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت به چرخه تولید بازگشتند.این مسئول با بیان اینکه همه این اقدامات باوجود محدودیت‌های کرونا انجام شده، خاطرنشان‌کرد: معادن احیا‌شده و توسعه‌یافته مذکور در ۶ ماه نخست۱۴۰۰ پس از فعال‌سازی نهایی، ظرفیت افزایش اشتغال مستقیم بیش از ۲ هزار نفر و قابلیت افزایش ظرفیت تولید تا یک میلیون و ۴۲۰ هزار تن را دارا هستند. سید رضا عظیمی ضمن بیان این مطلب افزود: شناسایی، معرفی و حمایت از ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها یکی از روش‌های مهم احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس است. در سال‌های اخیر در راستای فعال‌سازی ظرفیت‌های معدنی استان‌ها، پس از دریافت پروژه‌های مهم از سازمان صنعت، معدن و تجارت استان‌ها، نسبت به پایش و بررسی، اولویت‌بندی، مطالعه و اجرای آن در قالب طرح ایجاد زیربناهای لازم در معادن بزرگ و مناطق معدنی با همکاری طرح احیا اقدام می‌شود.

تعریف ۱۷۹ پروژه زیرساختی

امیر طاهرزاده، مدیرعامل شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران نیز در این نشست اظهار کرد: تاکنون ۱۷۹ پروژه زیرساختی در ۹۲۴ معدن تعریف شده که از این میزان ۴۲۱ معدن در طرح احیای معادن کوچک قرار دارند. وی تصریح کرد: بالغ بر ۲۰ معدن در بندر خمیر استان هرمزگان از اجرای پروژه‌های زیرساختی منتفع و فعال شده‌اند.

در این نشست، مباحثی همچون انعقاد قرارداد و روند راه‌اندازی سامانه ستام و نیز مشکلات استفاده از این سامانه، تکمیل و اعتبارسنجی اطلاعات طرح و نیز نحوه ارائه بسته‌های پیشنهادی سرمایه‌گذاری مورد بررسی قرار گرفت.

سخن پایانی

طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس از اواخر سال ۹۶ اجرایی و در سال ۹۸ به‌عنوان یکی از طرح‌های اقتصاد مقاومتی مطرح شد. در سال ۹۸ برای احیا و فعال‌سازی ۱۵۰ معدن کوچک‌مقیاس برنامه‌ریزی و در نهایت ۱۴۶ معدن فعال‌ شد؛ سال گذشته نیز با اینکه احیای ۲۰۰ معدن مبنای کار قرار گرفت، در نهایت ۲۵۳ معدن فعال‌سازی و علاوه بر آن حمایت و توسعه ۱۵ واحد فرآوری نیز انجام شد.

 ازسوی دیگر کل ذخایر اثبات شده معادن ایران حدود ۶۰ میلیارد تن برآورد شده که با اجرای اولویت نخست اکتشافی کشور در گستره‌ای به مساحت ۵۰۰ هزار کیلومتر مربع، انتظار می‌رود به بیش از ۱۰۰ میلیارد تن برسد. ایران دارای ۶۸ نوع ماده از انواع مختلف مواد معدنی است. 

ذخایر اثبات‌شده سنگ‌آهن ایران ۲.۷ میلیارد تن (۰.۸درصد کل ذخایر جهان) و ذخایر سنگ معدن مس ۲.۶ میلیارد تن (۰.۴درصد از ذخایر جهانی) است. ایران همچنین دارای ۱۱ میلیون تن روی (۴ درصد ذخایر جهانی) است. 

باوجود نقش انکارناپذیر معادن کوچک‌مقیاس در بخش صنعت معدنی و کسب‌کارهای کوچک‌مقیاس (SME) تعریف مشخص و فراگیری برای این گونه معادن ارائه نشده یا هر کشوری استانداری متناسب با شرایط خود ارائه کرده و در بیشتر موارد این بخش زیرشاخه SME منظور شده است. حال آنکه نحوه فعالیت این معادن از نوع ذخیره تا روش استخراجی و فروش، کاملا متفاوت با معادن بزرگ مقیاس (LSM) است؛ بنابراین ارائه مدل جامعی در ترکیب با تعاریف SME و LSMs می‌تواند موجب تسهیل در سیاست‌گذاری، نظارت و تحلیل عملکرد آنها شود. در این بین نقش محوری وزارت صنعت، معدن و تجارت و همکاری آن در زمینه احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کشور قابل‌ملاحظه است.