ظاهراً کمبود سرمایه، پایین بودن دانش فنی، نبود فناوری ‌ های لازم و قوانین و مقررات دست ‌ وپاگیر از عوامل موفق نبودن در این حوزه هستند، اما مسئله مهمی که باید به آن توجه کرد، کمبود اطلاعات پایه با مقیاس مناسب است.

برای جبران این عقب ماندگی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی طرح مطالعاتی جدیدی را آغاز کرد که از مهر ماه سال ۱۴۰۰ در خراسان جنوبی کلید خورد و مهر ماه سال ۱۴۰۱ خروجی آن منتشر شده است. با این مقدمه، درحال ‌ حاضر چشم ‌ انداز بخش اکتشاف چیست؟

افزایش دقت مقیاس

رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی از افزایش ۴ برابری دقت در تغییر مقیاس کاری این سازمان با هدف شناسایی بهتر شواهد اکتشافی موجود در سطح زمین خبر داد.

علیرضا شهیدی گفت: سازمان زمین شناسی شاخص ‌ های خود را با شروع دولت سیزدهم تغییر داده و دقت مقیاس ‌ ها را برای شناسایی بهتر از شواهد موجود در سطح زمین ۴ برابر بیشتر کرده است. وی ادامه داد: در این زمینه استان خراسان جنوبی را به عنوان نمونه آزمایشی انتخاب کردیم و در این استان حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع برداشت ‌ های اطلاعات پایه خود را در سه لایه، شامل لایه زمین شناسی، ژئوشیمی و زمین شناسی اقتصادی انجام دادیم.

وی باور دارد که انجام این طرح خروجی ‌ های بسیار خوبی به دنبال داشت که نمونه آن کاهش زمان برداشت اطلاعات پایه در طرح ‌ ها از سه سال به یک سال است.

به گفته شهیدی؛ با اجرای این طرح ۴۷۰ محدوده معدنی مشخص و به عنوان مثال محدوده نیکل برای نخستین بار در شرق ایران شناسایی شد.

مرجع برگزاری مزایده ‌ های معدنی

شهیدی از واگذاری مزایده ‌ های اکتشافی به سازمان ایمیدرو خبر داد و گفت: بر اساس تفاهم از این پس همه مزایده ‌ ها از سوی این سازمان انجام می ‌ شود. رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به آغاز اکتشافات جدید معدنی در سه استان قم، مرکزی و اصفهان از اول آذرماه افزود: در ادامه این طرح، مشخص کردیم که اکتشافات معدنی را در مناطقی مانند خراسان جنوبی و کردستان که از نظر وجود ذخایر معدنی اولویت دارند، انجام دهیم و پس از آن استان آذربایجان غربی در اولویت اکتشافات جدید معدنی خواهد بود.

شهیدی گفت: سازمان زمین شناسی از لایه ژئوفیزیک هوابرد در کنار اکتشاف در سطح هم بهره می ‌ برد که هدف ما از این نوع اکتشاف، کشف ذخایر پنهانی است که هیچ آثار و ردی از آنها در سطح زمین وجود ندارد.

چالش کمبود نیروی انسانی

شهیدی معضل اصلی سازمان زمین ‌ شناسی را کمبود نیروی متخصص عنوان کرد و آن را از تبعات اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و کوچک ‌ کردن سازمان ‌ های دولتی دانست. وی افزود: در برنامه توسعه ششم، حدود صد نفر از نیروهای متخصص باسابقه از سازمان خارج شدند و جایگزینی نداشتند.

شهیدی تاکید کرد: سازمان زمین ‌ شناسی یک سیستم تخصصی حاکمیتی است و نباید مانند سایر سازمان ‌ های دولتی با آن برخورد شود؛ این سیاست اشتباهی است که تمام سازمان ‌ های دولتی را با یک مقیاس کوچک کنیم.

معاون وزیر صمت بیان کرد: ورودی و خروجی دانشگاه ‌ ها در رشته زمین ‌ شناسی به ترتیب حدود ۵۰ و ۴۵ درصد کاهش پیدا کرده است و ما در بخش خصوصی نیز با چالش نیروی متخصص مواجه هستیم.

هشدار کارشناسان

مدیرعامل شرکت سرمایه ‌ گذاری توسعه معادن و فلزات (ومعادن) راه کار اصلاح ساختار اکتشاف در کشور را برنامه ‌ ریزی برای اکتشاف سراسری مواد معدنی از جمله سنگ آهن دانست و گفت: تاکنون اقدامات عملیاتی جدی برای انجام نگرفته است. به گزارش ماین نیوز، اردشیر سعد محمدی اظهارکرد: کارشناسان بخش معدن و صنایع معدنی چندین سال است که به صورت جدی هشدار داده ‌ اند که با روند موجود اکتشافات، دیری نمی ‌ گذرد که ذخیره بعصی مواد معدنی از جمله سنگ آهن به پایان می ‌ رسد و این موضوع جدیدی نیست. وی افزود: براساس آخرین ویرایش مطالعات طرح جامع فولاد کشور، ذخیره زمین شناسی سنگ آهن پنج میلیارد تن و ذخیره قابل استخراج آن ۲ . ۹ میلیارد تن تخمین زده می ‌ شود.

ذخیره اندک سنگ آهن

سعد محمدی در ادامه سخنان خود گفت: چنانچه اهداف سند چشم ‌ انداز ۱۴۰۴ تحقق یابد و به تولید سالیانه ۵۵ میلیون تن فولاد خام برسیم، سالانه ۱۶۰ تا ۱۶۹ میلیون تن سنگ آهن نیاز است، بنابراین ذخایر موجود تا چند سال نیاز بخش تولید فولاد را در سال ‌ های پیش رو خواهد داد. وی گفت: استخراج از معادن در اعماق زمین نیز راه دیگری است که در میان مدت امکان دارد، بتوان آن را پیگیری کرد، اما این راه درحال ‌ حاضر صرفه اقتصادی ندارد، ولی در صورت افزایش قیمت ‌ ها، ممکن است توجیه اقتصادی پیدا کند.

توجه به معادن کوچک و متوسط

مدیرعامل «و معادن» در ادامه سخنان خود به ضرورت برنامه ‌ ریزی برای استخراج معادن کوچک و متوسط اشاره کرد و گفت: این اقدام راهکاری دیگر برای تأمین سنگ آهن مورد نیاز در سال ‌ های پیش رو است. سعد محمدی واردات سنگ آهن از کشورهایی مانند استرالیا را راهکار دیگری برای جبران کمبود سنگ آهن دانست اما هزینه بالای حمل را یکی از اساسی ‌ ترین مشکلات این روش معرفی کرد. وی افزود: مشکل دیگر این است که اسکله ‌ های کشور عمق کمی دارند و به این علت نمی ‌ توان از کشتی ‌ های کیپ ‌ سایز Capesize استفاده کرد. این کشتی ‌ ها بزرگترین نوع باری فله ‌ بر است که برای حمل مواد معدنی مانند سنگ ‌ آهن و زغال سنگ به کار می ‌ رود و توان که توان حمل ۱۱۰۰ تا ۲۰۰۰ dwt را دارد.

آسیب ‌ های گره زدن فولاد و واردات

سعد محمدی ادامه داد: مانع جدی دیگر بر سر راه واردات تحریم ‌ های اقتصادی است. بنابراین گره زدن صنعت فولاد کشور به واردات از اساس امری اشتباه است، زیرا در صورت تحریم، تمام زنجیره فولاد کشور با مشکل مواجه خواهد شد.

وی بار دیگر تاکید کرد: راه ‌ حل اصلی تأمین خوراک کارخانه ‌ های فولاد سازی، فعالیت جدی و تمرکز بر موضوع اکتشاف است.

سخن پایانی

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که علی ‌ رغم اقدامات انجام شده بخش اکتشاف هنوز چالش ‌ های جدی و متعددی روبه ‌ روست که اهم آنها عبارتند از:

فقدان طرح و برنامه متوازن و متناسب با ظرفیت ‌ های متنوع و گسترده کشور از سوی متولیان امر، تخصیص نیافتن منابع مالی متناسب با ظرفیت ‌ های بالقوه زمین شناسی کشور، ناهماهنگی و همکاری نکردن دستگاه ‌ های مسئول صدور مجوزهای اکتشاف، ممنوعیت صدور مجوز در بخش زیادی از پهنه ‌ های مستعد معدنی به بهانه ‌ هایی مانند تداخل با عرصه ‌ های زیست محیطی، مرتعی، جنگلی، نظامی، شهری، روستایی، نفتی و سایر تاسیسات و ابنیه صنعتی و کشاورزی و امثال آن، محدودیت ‌ ها و زمان ‌ بر بودن مقررات مربوط به آزادسازی محدوده ‌ های بدون فعالیت و بروکراسی فرآیندهای مربوطه، فقدان دسترسی کافی و ارزان به تجهیزات و ادوات فنی مورد نیاز اکتشاف و محدودیت ‌ های وارداتی مربوطه، نگاه سنتی و غیر علمی متولیان قانون ‌ گذاری و اجرایی بخش معدن به مقوله اکتشاف و کمبود منابع انسانی.