کشاورزی محور اقتصاد استان کرمان است، از مجموع جمعیت کرمان حدود 2 میلیون نفر به ‌ صورت مستقیم و غیرمستقیم در زمینه کشاورزی فعالیت دارند. طی 4 دهه اخیر، سرمایه ‌ گذاری گسترده ‌ ای برای افزایش زیرساخت ‌ های کشاورزی در استان انجام شده و در حالی که کرمان با خشکسالی مواجه است، اما ۹۴ درصد از آب استان در این بخش استفاده می ‌ شود. وقتی نگاهی به لیست محصولات صادراتی کرمان که اصولا غیرنفتی هستند،بیندازیم، در رأس آنها پسته و مغزپسته قرار دارد و سومین کالا نیز خرما و در مراحل بعد خشکبار جای گرفته است.

کرمان رتبه نخست تولید پسته، رتبه دوم تولید خرما وگردو همچنین رتبه سوم تولید مرکبات را در اختیار دارد، اما درباره تولید محصولات جالیزی در جنوب کرمان سالانه ۵ میلیون تن محصول تولید می ‌ شود که در بسیاری از محصولات قابلیت صادراتی وجود دارد و اصولا کشت ‌ ها در راستای صادرات انجام می ‌ شود که البته طی سال ‌ های اخیر مشکلاتی در زمینه صادرات ایجاد شده است.

جنوب استان کرمان در تولید ۸ محصول جالیزی و گلخانه ‌ ای، رتبه نخست کشور را دارد و در زمینه تامین نیاز بازار کشور و صادرات حرف اول را می ‌ زند،اما گاه سیاست ‌ های اشتباه اقتصادی، تعرفه ‌ های بالای صادراتی یا ممنوعیت صادرات موجب شده، محصولات کشاورزی از جمله تولیدات جنوب کرمان در زمین ‌ های کشاورزی امحا شود، اما روزنه ‌ ای برای صادرات وجود نداشته باشد، این مسئله 2 سال قبل در زمینه تولید پیاز به ‌ سادگی قابل ‌ مشاهده بود، به ‌ طوری که پیازهای کشاورزان دپو شد و بوی مشمئزکننده پیازها مردم را به ‌ ستوه آورد، اما این محصول صادر نشد.

از جمله این اقدامات می ‌ توان به جلوگیری از صادرات خرما در بم اشاره کرد که در سال ‌ های گذشته باعث شد کشاورزان نتوانند به تعهدات بین ‌ المللی خود عمل کنند.

از سوی دیگر، تحریم ‌ ها نیز راه صادرات را برای محصولی مانند پسته بسیار ناهموار کرده و از سوی دیگر تغییرات اقلیمی 3 سال قبل باعث شد، کرمان محصول پسته ‌ ای برای صادرات نداشته باشد و بازارهای جهانی در کوتاه ‌ مدت به ‌ دست رقبا بیفتد، اما در قبال تمام این تهدیدها نمی ‌ توان پشتوانه ‌ ای برای کشاورزان دید و تنها اقدام مثبت توسعه کشاورزی قراردادی برای کشاورزان جنوب کرمان در سال گذشته و در دولت سیزدهم بوده است.

پسته کرمان، رتبه اول تولید جهان

کرمان، رفسنجان، سیرجان، شهربابک، انار، زرند و راور جزو قطب ‌ های اصلی تولید پسته در ایران محسوب می ‌ شوند و در واقع طبق آمار موجود، کرمان بیشترین باغ ‌ های پسته جهان را در خود جای داده است و باوجود تحریم ‌ ها، همچنان بازارهای خاوردور در دست ایران است و مشکلاتی که اتحادیه اروپا درباره تحریم و استانداردهای ساختگی آفلاتوکسین ایجاد کرده، هنوز پسته کرمان مشتری ‌ های بالقوه ‌ ای در جهان دارد.

اما نبود حمایت از کشاورزان، خشکسالی و به ‌ ویژه تغییرات اقلیمی، سرمازدگی، گرمازدگی و سیل، خسارت ‌ های بی ‌ سابقه ‌ ای را طی ۵ سال اخیر به کشاورزان وارد کرده است.

3 سال گذشته، ۹۵ درصد از محصول پسته کرمان به ‌ طورکامل به ‌ دلیل سرمازدگی از بین رفت و امسال نیز سیلاب باغ ‌ های پسته، انار و رفسنجان را با فاجعه مواجه کرده و تولید پسته را به ‌ شدت کاهش داده و تعداد زیادی از کشاورزان را ورشکست کرده است.

با این وجود، در سال ‌ های عادی، پسته کرمان ۱ . ۶ میلیارد ارزآوری سالانه برای کشور داشته است. نبود تحقیقات علمی و باپشتوانه در کرمان موجب شده در زمینه ‌ های مختلف اقلیمی، پسته آسیب ‌ پذیر باشد و در عمل پسته با چالش ‌ های جدی مواجه شود.

خرمای کرمان، گرفتار گرمازدگی و دلالان

نخلستان ‌ های گسترده خرما در جنوب و شرق کرمان در رأس مساحت زیرکشت نخلستان ‌ های کشور قرار دارد و گوی سبقت را از خوزستان و بوشهر ربوده است، اما کشت نشدن گونه ‌ ای پربازده موجب این شده که کرمان بعد از بوشهر، دومین تولیدکننده خرمای کشور باشد، اما بدون شک مرغوب ‌ ترین خرمای ایران در بم با نام خرمای مضافتی تولید می ‌ شود.

این خرما هرچند مشتری ‌ های خوبی در کشورهای مختلف دارد، اما برندسازی این محصول بسیار ضعیف بوده و در عمل بازدهی خرما در کرمان پایین است و از سوی دیگر برندسازی در بازارهای بین ‌ المللی انجام نشده و باوجود اینکه خرما در کشورهای افریقایی بسیار بی ‌ کیفیت است، اما به ‌ دلیل بازاریابی و برندسازی، گوی سبقت را از خرمای کرمان گرفته است.

هم ‌ اکنون سالانه بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون دلار ارزآوری خرما بوده و این ظرفیت در صورت سهولت قوانین صادراتی و حمایت از کشاورزان و اصلاح ارقام خرما در استان قابل ‌ ارتقا است.

خشکیدگی خوشه ‌ های خرما هر سال خسارت ‌ های زیادی را به کشاورزان می ‌ رساند و از مهم ‌ ترین چالش ‌ های خرما می ‌ توان به گرمای بیش از حد هوا و کاهش رطوبت محیط اشاره کرد، ضمن اینکه خرمای باقیمانده نیز به ‌ دلیل فقر کشاورزان در چنگال دلالان گرفتار و در نهایت فله ‌ ای صادر می شود.

کرمان، دومین استان تولیدکننده گردو

عجیب است اما کرمان دومین استان در زمینه تولید گردو است، شهرستان ‌ های بافت و رابر، تولیدکننده عمده گردو در استان محسوب شده و سالانه بیش از ۱۶ هزار تن گردو در کرمان تولید می ‌ شود، در حال ‌ حاضر ۱۷ هزار و ۱۰۰ هکتار باغ گردو در استان وجود دارد، اما مشخص نیست مسئولان اقتصادی کرمان چرا تاکنون روی برندسازی این محصول کاری انجام نداده ‌ اند.

خوشه اقتصادی گردو نیز نتوانست کمک قابل ‌ توجهی به کشاورزان کند، چون در عمل حمایتی از سوی مسئولان دیده نمی ‌ شود. این محصول در غرب و شمال استان تولید و یکی از اصلی ‌ ترین تولیدات خشکباری صادراتی کرمان است و چیزی در حدود ۴۰ میلیون دلار صادرات سالانه دارد، اما حتی در کشور نیز مردم گردوی کرمان را نمی ‌ شناسند و حتی برخی کشاورزان گردو را فله ‌ ای به استان ‌ های مجاور انتقال داده و به نام گردوی همدان به ‌ فروش می ‌ رسانند.

ایران سومین تولیدکننده گردو در جهان است و می ‌ توان با برنامه ‌ ریزی جدی و بازاریابی علمی، زمینه تصاحب بازارهای جهانی را فراهم کرد، اما این گنجینه در استان کرمان کمتر موردتوجه است. کرم خراط باغ ‌ های گردو، رابر و بافت را مورد هجوم قرار داده است و کشاورزان در نهایت، محصولات خود را پس از عبور خشکسالی و مشکلات فراوان، با نرخ اندک به دلالان می ‌ فروشند.

تولیدات صادرات ‌ محور

استاندار کرمان بااشاره به ظرفیت ‌ ها و سهم مهم کشاورزی در اقتصاد این استان گفت: موضوع تغییر الگوی کشت را که موردتاکید رئیس ‌ جمهوری نیز قرار گرفته است، در کرمان پیگیری می ‌ کنیم و ضرورت دارد در بخش تولید محصولات استراتژیک کشاورزی سرمایه ‌ گذاری کنیم.

محمدمهدی فداکار در اینباره گفت: باید تولیدات صادرات ‌ محور در دستور کار قرار گیرد و در این زمینه با توسعه کشاورزی قراردادی، از کشاورزان جنوب کرمان حمایت می ‌ شود.

وی عنوان کرد: چالش اصلی کشاورزی در کرمان خشکسالی است و همین امر دلیل مهمی در راستای مصرف بهینه از نهاده ‌ های تولید است و در این ‌ باره باید برنامه ‌ ریزی جامعی شود.

لزوم توجه به برندسازی

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در گفت ‌ وگو با مهر بیان کرد: استان کرمان مزیت ‌ های بالایی درباره تولید محصولات گوناگون کشاورزی دارد و باید با حمایت ‌ های لازم، تولید محصولات صادرات ‌ محور انجام شود.

محمدرضا پورابراهیمی افزود: متاسفانه پسته به ‌ عنوان مهم ‌ ترین محصول صادراتی کرمان با تغییرات اقلیمی گسترده زیان ‌ های متعددی دیده و تنها در بخش راور برخی کشاورزان به ‌ شدت ضرر کرده و سرمایه ‌ های خود را از دست داده ‌ اند.

وی خواستار حمایت دولت از کشاورزان شد و افزود: باید خسارت ‌ های کشاورزان از سیل و تغییرات دمایی توسط بیمه ‌ ها پرداخت شود و یک برنامه ‌ ریزی جامع درباره تولید صادرات ‌ محور انجام شود و موانع تولید در بخش کشاورزی برداشته شود. وی دلال ‌ بازی در زمینه فروش محصولات را یکی از مشکلات جدی دانست و افزود: باید در زمینه بازاریابی در کرمان کار جدی انجام شود. وی بر برندسازی محصولات تاکید کرد و گفت: اینکه محصولات کشور را به ‌ صورت فله ‌ ای و بدون مارک و برند صادر کنیم، یک کار بسیار اشتباه است و باید برای تقویت این بخش تلاش شود.

سخن پایانی

شغل اصلی مردم جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رودبار جنوب، فاریاب و قلعه گنج، کشاورزی است، هر سال در این مناطق ۵ تا ۶ میلیون تن محصولات باغی به ‌ ویژه مرکبات و محصولات جالیزی در جنوب استان تولید می ‌ شود. قرار گرفتن زمین ‌ های جنوب کرمان در نزدیکی خلیج ‌ فارس موجب شرجی شدن هوا و شرایط مناسب برای کشاورزی و منابع آبی مطلوب نیز سبب توسعه کشاورزی شده ‌ اند و طی سال ‌ های اخیر نیز گلخانه ‌ داری، در این مناطق رونق گرفته و تولید محصولات مختلف در خارج از فصل باعث شده این منطقه دارای اهمیت استراتژیک باشد، اما بها ندادن به کشاورزی و دلال ‌ بازی و مشکلات حمل ‌ ونقل و صادر نکردن محصول به کشورهای همسایه به ‌ ویژه حاشیه خلیج ‌ فارس عرصه را به روی کشاورزان آنقدر تنگ می ‌ کند که گاه محصول تولیدی را برداشت نمی ‌ کنند.