معدنکاری سبز چیست و آیا می‌توان بدون آسیب به محیط‌زیست معدنکاری کرد؟ برای پاسخ به این پرسش باید به‌عقب برگشت. طی چند سده اخیر جمعیت کره زمین افزایش چشمگیری داشته و از این‌رو دنیا در تکاپو بود تا با بهره‌برداری از علم و فناوری خود، بیشترین بهره ممکن را به‌دست آورد و امکانات موردنیاز زیستی خود ـ از جمله کشاورزی، فعالیت‌های صنعتی و امکانات رفاهی ـ را بیش از پیش تامین کند ، بنابراین بشر حاکم بر کره خاکی بود و آن را مطابق نیاز خود تغییر می‌داد. معدنکاری هم از این قاعده مستثنا نبود و ذات این فعالیت از اکتشاف گرفته تا فرآوری، براساس شعار سود بیشتر در کمترین زمان ممکن تعریف می‌شد.

اما این دیدگاه کم‌کم جای خود را به نگرش‌های دوستدار محیط‌زیست داد و باز هم صنعت معدن از این قاعده مستثنا نماند، به‌ویژه اینکه زمین‌های حاوی مواد معدنی پس از استخراج خاصیت کانی‌زایی خود را از دست می‌دهند. به‌عبارت دیگر با اینکه عمر معدنکاری در برابر عمر زمین بسیار ناچیز است، تاثیرات آن بر کره زمین بسیار مخرب و تجدیدناپذیر است.

پس بشر به این نتیجه رسید که فعالیت معدنکاری در تعارض با محیط‌زیست است و در عمل نمی‌توان بدون آسیب زدن به محیط‌زیست کار معدنی کرد. این آسیب از 2 جهت اتفاق می‌افتد، اول آسیب‌های ناشی از نوع ماده معدنی است که به زمین تحمیل می‌شود و دیگری آسیب‌های ناشی از نحوه استخراج ماده معدنی است. در این نوع نگاه که تا نیمه قرن بیستم امتداد داشت، معدنکاری را آسیب‌زاترین فعالیت‌های بشر برای زمین و محیط‌زیست تلقی می‌کرد.

کمابیش از دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد باتوجه به تعارضی که بین معدنکاری، کشاورزی و محیط‌زیست برای بشر ایجاد شده بود، تصمیم بر آن شد که تعادلی میان این فعالیت‌های متضاد برقرار شود. اینجا بود که معدنکاری سبز کلید خورد و چنین مفهومی پا به‌عرصه گذاشت.

تعریف اولیه این مفهوم عبارت بود از اینکه چون معدنکاران به‌واسطه عملیات استخراجی به زمین آسیب می‌زنند، باید تلاش کنند زمین را به‌همان میزان ترمیم کرده و به‌شرایط اولیه برگردانند.

البته این بدان معنا نیست که معدنکار باید شرایط زیست‌محیطی را به‌حالت دست‌نخورده اولیه بازگرداند ـ چون در عمل این کار غیرممکن است ـ اما باید باتوجه به منطقه بتواند طرح و پروژه‌ای را تعریف کند که میزان آسیب وارده را به‌کمترین حد ممکن برساند.

امروزه معدنکاری سبز در اقصی نقاط دنیا فعالیتی است که با جدیت دنبال می‌شود. بر این اساس، ما شاهد معادنی هستیم که عمر آنها به‌پایان رسیده و امروز به‌صورت فضای سبز، دریاچه مصنوعی یا جاذبه توریستی گردشگری درآمده و تاثیری مثبت بر اقلیم و اکوسیستم منطقه گذاشته است. به‌عنوان‌مثال می‌توان از معدن مس بینگهام Bingham Canyon Mine در امریکا نام برد که در کنار بهره‌برداری در معرض دید بازدیدکنندگان هم قرار دارد و درآمد خود از گردشگری معدنی را در اختیار بنیاد خیریه قرار می‌دهد یا معدن معروف سنگ نمک ولیچکا Wieliczka Salt Mine در لهستان که معدنی زیرزمینی بوده و در حال ‌حاضر تبدیل به موزه شده است و درآمد حاصل از بازدید آن به‌مراتب بیشتر از زمانی است که از آن استخراج می‌کردند.

در پی این سیاست، در سال‌های اخیر به‌ویژه از سال ۲۰۲۰، موضوع کربن صفر مطرح شده است. این پروژه که در ادامه معدنکاری سبز است، معدنکاران را ملزم می‌کند که در کنار فعالیت صنعتی تدابیری بیندیشند که دی‌اکسیدکربن کره زمین را افزایش ندهد.

به این منظور تا سال ۲۰۵۰ به کشورها فرصت داده شده است تا به پروژه کربن صفر بپیوندند، یعنی به‌همان میزانی که کربن تولید می‌شود، باید فعالیت‌های بازسازی و خنثی‌سازی این گاز را انجام دهند.

شاید شنیده باشید که آلمان، چین یا حتی ایالات‌متحده اعلام کرده‌اند که تا 10 سال دیگر میزان کربن تولیدی صنایع خود را به‌حداقل می‌رسانند و تا سال ۲۰۵۰ آن را به‌شکلی کنترل خواهند کرد که به صفر میل کند. در اطراف خودمان هم، 2 کشور عربستان و امارات اعلام کرده‌اند که تا سال ۲۰۶۰ به این مهم دست خواهند یافت.

پس بشر امروز به‌جایی رسیده است که بتواند طوری معدنکاری کند که باوجود آسیبی که مراحل اولیه به زمین وارد می‌آورد، فرآیندهایی تعریف کند که برآیند آسیب‌ها و صدمات صفر یا خنثی شود؛ این معنای معدنکاری سبز است که باید به‌سرعت به‌سوی آن حرکت کرد.