باز هم پای مازوت در میان است
مازوت که به‌طور عمده توسط کشورهای روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و ایران تولید می‌شود، برای گرم کردن بویلرها (دیگ بخار) به‌منظور تولید بخار مورد استفاده قرار می‌گیرد، چراکه این ماده، «گرمای سوختن» (Energy Value) بسیار بالایی دارد. همچنین این سوخت در اولویت نخست سوخت کشتی‌ها قرار دارد.
استفاده از سوخت کم‌سولفور مازوت از ابتدای سال ۲۰۲۰، برای کشتی‌های جهان الزامی شده، این در حالی است که همچنان بیشتر مازوت تولیدی در ایران با سولفور بالای ۳ درصد تولید می‌شود. برخی معتقدند این موضوع به مشکلی برای کشتی‌ها و نفتکش‌های ایرانی تبدیل شده است.
مازوت را می‌توان از جمله ترکیب‌های نفت خام به‌شمار آورد که حاصل تقطیر جزء به جزء آن هنگام پالایش نفت خام است و بعد از تبخیر بنزین و سایر فرآورده‌های سبک‌تر به‌دست می‌آید. این سوخت باتوجه به بالا بودن درصد سولفور یا گوگرد بالاترین سهم را تولید آلودگی هوا دارد.
پیش‌بینی مصرف گاز در زمستان
مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران می‌گوید مصرف گاز کشور برای زمستان امسال حدود ۸۶۰ میلیون مترمکعب در روز -اوج مصرف- پیش‌بینی شده است. محمدرضا جولایی درباره مصرف گاز زمستان گذشته در گفت‌وگو با روزنامه ایران گفت سال گذشته بیشترین میزان مصرف گاز کشور حدود ۸۴۰ میلیون مترمکعب در روز بود. براساس آنچه مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران اظهار می‌کند مصرف گاز امسال حدود ۲۰ میلیون مترمکعب در روز بیشتر از سال قبل خواهد بود.
در همین حال، مسعود زردویان، مدیر هماهنگی و نظارت بر تولید شرکت ملی گاز ایران گفت: «پالایشگاه‌های گاز کشور آمادگی کامل برای ورود به فصل سرد سال را دارند و در ۷ ماه سال، برای ۱۸ پالایشگاه گازی که اکنون عملیاتی هستند، یک برنامه فشرده تعمیرات اساسی (اورهال) تجهیزات پالایشگاهی اجرا شده است.» پیش‌بینی وزیر نفت این است که تقاضای گاز برای زمستان امسال حتی تا ۸۰ میلیون مترمکعب در روز بیشتر از سال گذشته باشد که بخشی از این تقاضا باید با عرضه بیشتر گاز و بخشی با فرآورده‌های نفتی جبران شود.
یک کسری تکراری
ایران سومین تولیدکننده گاز جهان است که سرانه مصرف گاز آن حدود ۶ برابر میانگین جهانی است. این یعنی شدت بالای مصرف گاز در کشور مسئله بسیار مهمی است و باید در میان‌مدت و بلندمدت با استانداردسازی‌ها در منازل، نیروگاه‌ها و صنعت و سایر بخش‌ها اصلاح شود و ضعف این بخش قابل‌توجیه نیست، اما آن‌طور که برخی کارشناسان می‌گویند عدد ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری گاز اعلام شده برای امسال، موضوع جدیدی نیست و در سال‌های گذشته نیز در همین حدود، کسری وجود داشته است.
در این زمینه نرسی قربان، کارشناس بین‌الملل انرژی معتقد است متاسفانه در اغلب سال‌ها با کمبود گاز در فصل زمستان مواجهیم و به نیروگاه و صنایع، سوخت دوم داده می‌شود.
رقم دقیق در دسترس نیست و نمی‌توان گفت که دقیقا هر سال چقدر کمبود وجود دارد. همیشه هم هر کشوری که تمایل به خرید گاز از ایران داشته، نگران بوده که آیا تامین گاز در زمستان پایدار خواهد بود یا خیر. البته مسئله اصلی در صادرات گاز برای ایران تحریم و FATF است.
خاموشی‌ها به زمستان سرایت می‌کند؟
میانگین روزانه سوخت معادل موردنیاز نیروگاه‌های حرارتی در نیمه دوم امسال احتمالا به میزان ۲۴۰ میلیون لیتر (مترمکعب) خواهد رسید. سوخت معادل مصرفی در نیروگاه‌های حرارتی کشور در سال ۱۳۹۹ رقم ۷۹ میلیارد و ۷۰۷ میلیون مترمکعب بوده که از این میزان در حدود ۴۴درصد (۳۴ میلیارد و ۹۶۱ میلیون لیتر/مترمکعب) در نیمه دوم مصرف شده است.
سال گذشته نیروگاه‌های کشور به‌خاطر ناهماهنگی در جبران کسری گاز موردنیاز از محل سوخت دوم، دچار بحران شدند و در روزهایی از زمستان خاموشی‌ها رقم خورد، اما گفته می‌شود امسال برنامه‌ریزی‌ها برای پر کردن مخازن سوخت دوم نیروگاه‌ها که اغلب نفت گاز (گازوئیل) و مازوت است، شروع شده و احتمالا دوباره شاهد این ناهماهنگی نخواهیم بود.
خاموشی ناشی از کاهش ارسال گاز به نیروگاه‌ها و توزیع نامتوازن سوخت مایع دی ۱۳۹۹ رقم خورد. بررسی آمار دقیق مصرف سوخت نیروگاه‌ها در فصل سرد سال گذشته نشان می‌دهد گاز ارسالی به نیروگاه‌ها حدود ۶۰ تا ۸۰ میلیون مترمکعب در روز بوده، اما در زمینه مصرف روزانه سوخت دوم، در آذر ۸۵ میلیون لیتر نفت گاز و ۲۰ میلیون لیتر مازوت، دی ۶۳میلیون لیتر نفت گاز و ۳۵ میلیون لیتر مازوت، بهمن حدود ۲۲ میلیون لیتر نفت گاز و ۳۲ میلیون لیتر مازوت مصرف شده است. این میزان سوخت مایع جبران‌کننده کسری گاز بوده است.
در آمار صنایع نیز این جایگزینی سوخت گرانقیمت و صادراتی رقم خورده است، به طوری که در سال ۱۳۹۹ حدود ۸ درصد نفت گاز و ۱۶ درصد نفت کوره فروخته شده کشور به بخش صنعت بوده است. در همین حال، ۲۶ درصد فروش نفت گاز و ۸۲ درصد فروش نفت کوره مربوط به نیروگاه‌ها بوده که این بخش بیشترین سهم را در فروش هر دو فرآورده داشته است.
بر این اساس می‌توان گفت امسال نیز در همین حدود، سوخت مایع به نیروگاه‌ها و صنایع ارسال خواهد شد، اما مسئله اینجاست که هر اندازه سهم بخش داخل در مصرف سوخت مایع به‌ویژه نفت گاز بیشتر می‌شود، صادرات و ارزآوری آن برای دوران تحریمی کمتر می‌شود. ضمن آنکه گازوئیل سوخت دوم نیروگاه‌های گازی و مازوت سوخت دوم نیروگاه‌های بخاری است و اگر مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها افزایش یابد، میزان آلودگی هوای کشور در زمستان بیشتر خواهد شد.
جولان مازوت در سایه غفلت از انرژی خورشیدی
بسیاری از کارشناسان معتقدند انرژی خورشیدی می‌تواند بدون آنکه آلودگی داشته باشد، جایگزین سوخت‌های مخرب فسیلی، چون مازوت شود. ایران با داشتن حدود ۳۰۰ روز آفتابی در سال جزو بهترین کشورهای دنیا در زمینه انرژی خورشیدی است. باتوجه به موقعیت جغرافیایی ایران و پراکندگی روستایی در کشور، استفاده از انرژی خورشیدی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
محمدرضا محبوب‌فر، کارشناس محیط‌زیست در این باره می‌گوید: همزمان با فصل سرد سال که مصرف گاز طبیعی در کشور افزایش پیدا می‌کند، صنایع بسیاری از جمله نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها با مشکلات متعددی در تامین سوخت مواجه می‌شوند؛ در نتیجه سوخت مازوت جایگزین گاز طبیعی که ارزان نرخ است می‌شود. به‌گفته این کارشناس محیط‌زیست، یکی از ترکیبات مازوت گوگرد است؛ بنابراین وقتی مازوت به‌عنوان انرژی سوزانده می‌شود، ترکیبات گوگرد در هوا منتشر و سبب آلودگی هوا می‌شود و این گوگرد‌های منتشر شده برای انسان‌ها بسیار سمی و خطرناک است. همچنین مازوت علاوه بر تولید گوگرد، گاز مونوکسید کربن نیز تولید می‌کند که این گاز برای سلامت دستگاه تنفس خطرناک است.
او درباره جایگزین سوخت مازوت برای نیروگاه‌ها نیز معتقد است برای جایگزینی سوخت مازوت می‌توان از گاز طبیعی استفاده کرد؛ همان گازی که در منازل و مجتمع‌های مسکونی مورد مصرف قرار می‌گیرد، زیرا این گاز آلودگی کمتری در مقایسه با سوخت مازوت که ارزان‌ترین سوخت فسیلی است، دارد. محبوب‌فر با بیان اینکه نور خورشید در تمام فصول سال در ایران وجود دارد، گفت: استفاده از انرژی‌های خورشیدی جایگزین دیگری برای مازوت است. از برق می‌شود به‌عنوان سوخت نیز استفاده کرد، اما چون تولید برق پرهزینه است، برای تولید برق می‌توان از نیروگاه‌های خورشیدی استفاده کرد.
سخن پایانی...
در پیک مصرف گاز خانگی و تجاری، یعنی فصول سرد، کشور ما با بحران مواجه است. امسال در تابستان بحران خاموشی و تبعات آن را داشتیم. اکنون مسئولان کشور در حال برنامه‌ریزی هستند که در زمستان نیز بحران انرژی در کشور رخ ندهد. امید است که با برنامه‌ریزی درست کمبود سوخت در زمستان نداشته باشیم، اما وقت آن است که برای سال‌های آتی اصلاحات بنیادی صورت بگیرد.
