اکتشاف را قلب تپنده معدنکاری می‌خوانند اما باوجود تاکید همه دست‌اندرکاران و کارشناسان این حوزه بر اهمیت معدنکاری تا امروز اقدامی جدی برای حل این چالش انجام‌نشده است. این در حالی است که همواره یکی از جذاب‌ترین حوزه‌های سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران بخش معدن است و پیش‌بینی می‌شود در صورت مساعدت دولتی، بخش زیادی از نقدینگی سرگردان جامعه، که رقم فعلی آن بیش از ۵ میلیون میلیارد تومان برآورد می‌شود، به حوزه معدن، که حلقه اول توسعه پایدار است، سرازیر شود. با توجه به برگزاری نشست‌هایی در زمینه اکتشاف در گزارش امروز صمت مروری مجدد بر اکتشاف و چالش‌های آن داریم.

اکتشافات زیر ذره‌بین ومعادن

اردشیر سعدمحمدی با اشاره به سهم ۲.۹ درصدی استخراج معادن در تولید ناخالص داخلی سال ۱۴۰۰ گفت: ایران با دارا بودن یک درصد جمعیت دنیا، سهمی ۷ درصدی از منابع معدنی آن را در اختیار دارد؛ این در حالی است که سهم بخش معدن در تولید ناخالص داخلی حدودا ۶۵۰۰ همت در سال گذشته، تنها برابر با ۱۹۰ همت بوده است.

سعدمحمدی گفت: ارزش خالص تولیدات مواد معدنی در سال ۲۰۲۰ در کشور چین حدودا ۱۸۳.۸ میلیارد دلار، استرالیا ۱۴۳ میلیارد دلار و شیلی حدودا ۴۱ میلیارد دلار و در کشور ما تقریباً ۳.۲ میلیارد دلار بوده است.

تمرکز بر هوش مصنوعی

مدیرعامل «ومعادن» ادامه داد: تکیه‌بر منابع نفتی یکی از دلایل غفلت از پتانسیل‌های معدنی کشور بوده است. دکتر سعدمحمدی بابیان اینکه متراژ حفاری به‌عنوان یکی از شاخص‌های تعیین‌کننده در فعالیت‌های اکتشافی موردتوجه است، ادامه داد: حفاری انجام‌شده در ایران طی ۹ سال گذشته، چیزی حدود ۱.۱۵ میلیون متر بوده که معادل عملیات حفاری یک‌ساله در کشورهای توسعه‌یافته است.

سعدمحمدی با اشاره به نتایج پرسشنامه‌ای که معدنکاران به آن پاسخ داده بودند، بیان کرد: بر اساس نتایج این پرسشنامه، کمبود نقدینگی و تجهیزات معدنی اصلی‌ترین معضلات این بخش در کشو ما است.

چالش‌ها در ایران

مدیرعامل ومعادن و فلزات به‌تفصیل به بررسی چالش‌های حوزه ااکتشاف در ایران پرداخت و بیان کرد: ازجمله این چالش‌ها می‌توان به قوانین دست‌وپا گیر و بخشنامه‌های متعدد و بی‌رویه اشاره کرد که موجب تضعیف فعالیت‌های معدنی، خروج سرمایه از بخش معدن و عدم اعتماد سرمایه‌گذاران به آینده این بخش به دلیل عدم پایداری سیاست‌های کلان و تغییرات مکرر قوانین، شده است.

وی ادامه داد: از دیگر عوامل می‌توان به‌احتمال ورشکستی شرکت‌های فعال بخش خصوصی، هم‌زمانی افزایش شدید حقوق دولتی معادن و کاهش قیمت‌های جهانی، عدم برنامه‌ریزی برای واحدهای معدنی، نبود تجهیزات مناسب و پیشرفته به دلیل تحریم‌ها، فرسودگی ماشین‌آلات و عدم تخصیص بودجه کافی در بخش اکتشاف، اشاره کرد.

مدیرعامل «ومعادن» گفت: در اکثر کشورهای معدن خیز جهان، مسئولیت انجام مطالعات اولیه، اکتشافات ناحیه‌ای و ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به عهده دولت و حاکمیت است، به‌طوری‌که تقریبا تمامی بودجه و اعتبار موردنیاز توسط دولت تامین می‌شود.

وی افزود: در ایران نیز به‌منظور جهش و تحول در صنعت معدن‌کاری به‌عنوان یکی از بخش‌های تاثیرگذار در اقتصاد غیرنفتی کشور و نیل به استانداردهای جهانی، نیاز به تفکر جهانی و صرف منابع در این سطوح، وجود دارد. مدیرعامل ومعادن شرکت ملی صنایع مس ایران را یک الگوی موفق داخلی نامید و افزود: نگرش مثبت به اکتشافات معدنی و اهمیت ویژه قائل شدن برای آن، موجب افزایش قابل توجه ذخایر زمین‌شناسی شرکت ملی مس شده است. همچنین وی مزیت کشور ایران را در استفاده از دانش بومی‌شده پهپادها در اکتشاف مواد معدنی در برداشت‌های فوتوگرامتری، توپوگرافی، مغناطیس‌سنجی، الکترومغناطیس و تصاویر فراطیفی پهپادی دانست.

ذخایر عظیم نفت و گاز، مانع توسعه اکتشافات معدنی

مدیرعامل شرکت توسعه معادن فولاد خوزستان درباره دلایل ضعف اکتشافات ذخایر معدنی در ایران گفت: باوجود اهمیت حوزه معدن در سراسر جهان، سهم این بخش مهم و تاثیرگذار در اقتصاد کشور ما بسیار ناچیز است و بر همین اساس ضرورت توسعه و گسترش عملیات مختلف معدنی به‌ویژه اکتشاف طی سالیان اخیر بیش‌ازپیش احساس می‌شود.

وحید سید علی افزود: علاوه بر این بخش‌های مختلف اعم از دولتی و خصوصی در این حوزه جزیره‌ای عمل می‌کنند و همین مسئله باعث افت سرعت و پیشرفت اکتشاف و در ادامه استخراج مواد معدنی و درنهایت تامین خوراک صنایع معدنی به‌ویژه فولاد شده است.

وی ادامه داد: باوجود معادن و پتانسیل‌های معدنی فراوانی که در داخل کشور وجود دارد، متاسفانه اکتشافات جامع و آمایش سرزمینی در داخل صورت نپذیرفته است. مشکلات موجود در مبحث اکتشاف معدنی در ایران به چند دسته تقسیم‌بندی می‌شود. اولین معضل که شاید بزرگ‌ترین مسئله در زمینه اکتشافات معدنی در ایران است، ماشین‌آلات و لجستیک دستگاه‌های حفاری مغزه گیری است. که علیرغم خرید و واردات دستگاه‌های حفاری جدید در دو سال اخیر در کشور کماکان دچار کمبود هستیم و بخش عمده‌ای از این مشکل به تاثیر تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی علیه کشور برمی‌گردد.

سید علی معضل بعدی را بی‌علاقگی به انجام اکتشافات اصولی خصوصا در بخش خصوصی کشور دانست و گفت: در بسیاری از محدوده‌ها و معادن کشور، عملیات اکتشاف مقدماتی بعضا به‌صورت سطحی و ناقص انجام‌شده و در ادامه آن به دلیل بالا بودن هزینه اکتشاف تکمیلی و مغزه گیری، مالک محدوده یا از انجام عملیات اکتشاف تکمیلی صرف‌نظر می‌کند یا به‌صورت پراکنده و بسیار سطحی حفاری انجام می‌دهد تا با ذخیره حداقلی پروانه خود را ثبت کند و بخش دولتی و شرکت‌های دارای توان اقتصادی را در زمینه حفار بسیار کند حرکت می‌کنند.

وی علت دیگر معضل اکتشاف را بروکراسی اداری طاقت‌فرسا و ناکارآمد در وزارت صنعت، معدن و تجارت برای اعطای پروانه اکتشاف و بهره‌برداری معرفی کرد و گفت: باوجود مشکلات و اختلالات فراوان در سامانه کاداستر و وجود مراحل متعدد و استعلام‌های دولتی فراوان برای ثبت محدوده تا رسیدن به پروانه بهره‌برداری، عملا بسیاری از معادن کشور به‌ویژه در بخش خصوصی کشور، نه‌تنها دارای گزارش پایان اکتشاف معتبر و مبتنی بر واقعیت نیستند بلکه عملیات استخراج نیز در این معادن به‌صورت غیراصولی انجام‌شده و بسیاری از این معادن در حال حاضر به همین علت تعطیل یا نیمه تعطیل هستند.

بی‌مهری به گنجینه معدنی

سید علی بزرگ‌ترین دلیل کم‌توجهی به اکتشاف معدنی را وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در کشور دانست و گفت: از زمان کشف و استخراج نفت و گاز در ایران توسط کشورهای خارجی تا زمان ملی شدن صنعت نفت کشور و حتی پس از انقلاب اسلامی وابستگی کشور به صنعت نفت و گاز سبب شد تا سرمایه‌گذاری و توجه به معادن کمتر انجام گیرد. اما در سالیان اخیر با افزایش فشار تحریم بر صنعت نفت و گاز کشور توجه به صنعت معدن بیشتر شده است و در خود صنعت معدن کشور نیز اکتشاف در معادن به‌عنوان هزینه تلقی شده و کمتر به آن بهاداده می‌شود. وی افزود: اما در کشورهای پیش رو در عرصه معدنی انجام عملیات اکتشاف به‌عنوان سرمایه‌گذاری تلقی شده و نتیجه آن تخمین وجود یک ذخیره ارزشمند با بالاترین دقت است که از اتلاف هزینه و فرصت در بحث استخراج جلوگیری کرده و بیشترین ظرفیت ممکن از ذخیره برداشت می‌شود.

سخن پایانی

در پایان اشاره به این نکته هم ضروری است که فعالان بخش خصوصی سهم خواهی نهادهای گوناگون را هم مانعی دیگر برای توسعه اکتشافات در ایران معرفی می‌کنند که حاصلی جز رکود بیشتر اکتشافات نخواهد داشت.