بازار خودرو در جزیره بی‌ثباتی
رایزنی‌ها درباره نحوه قیمت‌گذاری خودرو در حالی در روزهای پایانی سال شدت گرفته که به‌نظر می‌رسد این موضوع فعلا به نتیجه مشخصی نرسد و تصمیم‌گیری درباره آن، سال آینده هم ادامه داشته باشد.
رایزنی ها درباره نحوه قیمت گذاری خودرو در حالی در روزهای پایانی سال شدت گرفته که به نظر می رسد این موضوع فعلا به نتیجه مشخصی نرسد و تصمیم گیری درباره آن، سال آینده هم ادامه داشته باشد. در این میان، شورای رقابت به شکل جدی تری در حال رایزنی است و هدف خود را رسیدن به قیمت واقعی خودرو، خروج خودروساز از زیاندهی و کمک به مصرف کننده عنوان می کند. ورود مجدد شورای رقابت به عرصه قیمت گذاری خودرو، سبب ابهام بیشتر در بازار خودرو شده و کشمکش بین شورای رقابت و سازمان بورس هم در این میان به نوعی بازار را تحت تاثیر قرار داده که همچنان ادامه دارد. گرچه بارها شورای رقابت تلاش کرده با قیمت گذاری دستوری، بازار خودرو را کنترل کند، اما نوسان های بازار حاکی از ناموفق بودن سیاست های گذشته است. حال باید دید بار دیگر حضور شورای رقابت در عرصه تعیین قیمت خودرو، می تواند نابسامانی ها را برطرف کند یا خیر.شورای رقابت در روزهای اخیر بخش هایی از دستورالعمل تعیین قیمت خودرو را منتشر کرده و از آنجایی که هر اقدامی درباره خودرو بر بازار آن تاثیرگذار است، صمت در این گزارش از صاحب نظران حوزه خودرو تاثیر اقدامات اخیر بر وضعیت کنونی بازار خودرو را جویا شده است. با صمت همراه باشید.
پیش فروش منجر به زیان می شود
میلاد بیگی، کارشناس حوزه خودرو درباره وضعیت بازار خودرو در هفته گذشته به صمت گفت: مثل همیشه وضعیت بازار خودرو منوط به نوسانات نرخ دلار است. باتوجه به شرایط اقتصادی کشور و اینکه قیمت ها نه تنها در بازار خودرو، بلکه در بیشتر بازارها، وابستگی زیاد به نرخ دلار دارند، با جهش نرخ ارز شاهد افزایش قیمت خودروها در بازار بودیم و در ادامه کاهش نرخ ارز هم منجر به کاهش بسیار اندک قیمت خودروها شد. بیگی ادامه داد: اگر پیش فروش خودرو براساس برنامه هایی که هفته گذشته و این هفته اعلام شده، انجام شود، به طور قطع در کوتاه مدت، قیمت ها کاهشی خواهد بود. این کارشناس حوزه خودرو درباره تاثیر دستورالعمل شورای رقابت بر بازار خودرو نیز اظهار کرد: تا زمانی که این دستورالعمل به معنای واقعی اجرا نشده و خروجی آن را در بازار خودرو شاهد نباشیم، نمی توان به طور قطع درباره تاثیر آن و تغییرات بازار خودرو اظهارنظر کرد.
وی افزود: واقعیت این است که این دستورالعمل برای فعالان بازار پیچیده و پیش بینی ناپذیر است که منجر به افزایش قیمت ها خواهد شد و نوعی نااطمینانی و ریسک در بازار خودرو ایجاد می کند که در ادامه خریدوفروش خودرو براساس این ریسک ها انجام می شود. در کل، هر قدر دستورالعمل ها، غیرشفاف تر باشد و قیمت گذاری براساس قواعد مبهمی انجام شود، واکنش بازار افزایشی تر خواهد بود. ناگفته نماند که تعیین قیمت خودرو به ویژه در شرایطی که با نوسانات شدید اقتصادی مواجهیم، کار دشواری است. تعیین قیمت تمام شده محصولی پیچیده که عوامل زیادی در شروع خط تولید تا پایان آن دخیل هستند، کار سختی است و نوسانات اقتصادی هم این روند را سخت تر می کند. به همین دلیل است که قیمت گذاری خودرو به نتیجه نهایی نمی رسد. بیگی با اشاره به تاثیر پیش فروش خودرو که به تازگی در دستور کار قرار گرفته، خاطرنشان کرد: با پیش فروش خودرو، از یک سو در آینده دیگر امکان خرید خودرو از کارخانه وجود ندارد و خودروهای تولیدی یکی، دو سال آینده پیش فروش خواهند شد و خودروساز دیگر عرضه نخواهد داشت و از سوی دیگر، باتوجه به اینکه قیمت خودرو در کارخانه پایین تر از بهای واقعی آن است، با این حجم از فروش و فشار اجتماعی، دیگر نمی توان قیمت ها را به سطح واقعی نزدیک کرد که در نهایت منجر به زیان قابل توجه خودروسازان و سهامداران می شود.
بازار ارز بیشترین تاثیر را بر بازار خودرو می گذارد
مجتبی نظری، کارشناس حوزه خودرو نیز درباره وضعیت این روزهای بازار خودرو به صمت گفت: در شرایط کنونی که در اغلب بازارها شاهد بی ثباتی هستیم، بازار خودرو هم از این قاعده مستثنا نیست. وقتی چارچوب های اقتصاد کلان دچار مشکل می شود، یکی از بخش هایی که آسیب می بیند، صنعت خودرو است. به طور طبیعی بی ثباتی قیمت ها، تقاضای سرمایه ای در بازار خودرو ایجاد کرده؛ یعنی خرید خودرو برای حفظ سرمایه است. در کشور بازارهای گوناگون همواره متاثر از یکدیگر هستند و در این میان، بازار ارز بیشترین تاثیر را بر بازار خودرو می گذارد؛ از این رو نوسانات و ثبات قیمت ارز منجر به نوسان و ثبات قیمت خودرو خواهد شد. به عنوان نمونه در همین چند هفته ای که نرخ ارز جهش شدید داشت، قیمت ها در بازار خودرو هم به طور قابل توجهی افزایشی بود. فارغ از اینکه در بازار خودرو چه نهادی ناظر، مجری و قیمت گذار است، کشش بازار منجر به افزایش قیمت ها خواهد شد. عامل تغییر قیمت خودرو، خود بازار خودرو نیست، چراکه اکثر خودروها در حال حاضر با هدف حفظ سرمایه خریداری و در پارکینگ ها انبار می شوند.
نظری ادامه داد: بازیگران بازار خودرو شامل تولیدکنندگان، واردکنندگان و دلال ها هستند. در حال حاضر وضعیت بازار خودرو به گونه ای است که دلال ها از آن بهترین استفاده را می برند و در این میان، اشتباهات سیاست گذاری ها و تصمیم گیری های هم سود واسطه ها و دلال ها را بیشتر می کند. سازکار به گونه ای شده که خودرو به جای مشتری واقعی به دلال می رسد و چون در بازار خودرو همیشه پول زیادی جابه جا می شود، این بازار همواره موردتوجه واسطه ها و دلالان است.
وی افزود: در مجموع، قیمت خودروها واقعی نیست و با ارزش ارز هم همخوانی ندارد و بیشتر هجمه های ناشی از این وضعیت هم به بازار خودرو وارد می شود. موضوع دیگری که به وضوح بازار خودرو را تحت تاثیر قرار داده، طرح های گوناگون وزارت صنعت، معدن و تجارت، ورود نهادهای گوناگون به عرصه قیمت گذاری، تصمیمات متعدد و متناقض درباره نحوه عرضه و... است که مشکلات این بازار را تشدید می کند. نظری در پاسخ به این پرسش که آیا دستورالعمل شورای رقابت به واقعی سازی قیمت ها کمک می کند یا خیر، گفت: هر بار شورای رقابت ورود کرده، یک طرف معامله -خریدار یا فروشنده- متضرر شده و معمولا دلال و واسطه سود خوبی برده است. البته هدف شورای رقابت، چنین نتیجه ای نیست و موضوع این است که هر نوع دستکاری در سازکار هر بازاری چنین نتایجی را به دنبال دارد. اگر شورای رقابت به بازار تلویزیون هم ورود کند، همین وضعیت پیش خواهد آمد؛ یعنی قیمت ها افزایش خواهد یافت، دلال ها را در این بازار خواهیم دید و عرضه کم می شود.
این کارشناس حوزه خودرو درباره بهترین روش برای تعیین قیمت خودرو اظهار کرد: به نظر من، بهترین روش برای قیمت گذاری در شرایط کنونی، عرضه خودرو در بورس است. در مدتی که خودرو در بورس عرضه شد، قیمت برخی خودروها کاهشی بود و حتی برخی عرضه ها، تقاضا نداشت و عرضه کننده مجبور به کاهش قیمت پایه شد. البته عرضه خودرو در بورس کالا راهکار اصلی نیست، اما در شرایط فعلی رویکرد معقولی به نظر می رسد که بخشی از مشکلات بازار خودرو را برطرف خواهد کرد.
باید تقاضا مدیریت شود
علی خسروانی، فعال بازار خودرو نیز درباره وضعیت این بازار به صمت گفت: اقداماتی که در یکی، دو هفته اخیر با هدف تاثیرگذاری مثبت بر بازار خودرو انجام شده، از جمله ثبت نام در سامانه یکپارچه فروش و دستورالعمل های شورای رقابت، فعلا تاثیری بر بازار خودرو نداشته، اما به محض اینکه قیمت دلار کاهشی شد در بازار خودرو هم شاهد اندکی ثبات بوده ایم. خسروانی افزود: از یک سو به دلیل اینکه مردم به مصوبات خودرویی اطمینان ندارند، تا به مرحله اجرا نرسند، بازار به آنها واکنشی نشان نخواهد داد و از سوی دیگر، چون وزارت صنعت، معدن و تجارت کار خاصی برای بازار خودرو انجام نداده، خودرویی به بازار عرضه نکرده و اقدامات فقط در حد راه اندازی سامانه و سایت و دستورالعمل و... بوده، در هفته های اخیر کاهش قیمت و تخلیه حباب قیمتی در این بازار اتفاق نیفتاده است.
لزوم مدیریت تقاضا همزمان با افزایش عرضه
خسروانی درباره راهکار حل مشکلات بازار خودرو گفت: راه حل این است که چسبندگی نرخ خودرو به دلار کم شود. بین قیمت دلار در خودرو و قیمت دلار در بازار، حباب زیادی وجود دارد و برای کاهش آن هم هیچ راهی جز واردات نداریم. در حال حاضر، مشکل تامین ارز تقریبا حل شده و واردکنندگان می توانند از تالار دوم ارز تهیه کنند؛ بنابراین اگر برای واردات خودرو بحث منشأ ارز حذف و مجوز عام صادر شود می تواند به کاهش قیمت خودرو کمک کند. خسروانی در ادامه اظهار کرد: مدتی خودرو در بورس عرضه شد و از آنجا که بورس ماهیت رقابتی دارد، فضای رقابتی منجر به افزایش قیمت ها می شود. مشکل، عرضه خودرو در بورس و غیربورس نیست؛ موضوع این است که قیمت خودرو بالاست و باید با راهکاری مانند واردات قیمت ها را تعدیل کنیم. حالا هم به نوعی برای کمک به بازار خودرو، پیش فروش خودرو را دنبال می کنند؛ یعنی از سهمیه سال بعد پیش خور کنیم که به معنای عرضه نیست و برای خودروساز درباره خودرویی که هنوز تولید نشده، تعهد اضافه ایجاد می کند. در این رویکرد، از سهمیه سال آینده مصرف و فشار تقاضا برای سال های بعد زیاد می شود که به هیچ وجه راه حل مناسبی نیست. خسروانی در پایان خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی، راهکار کمک کننده به بازار خودرو، افزایش عرضه است، اما این اقدام هم به تنهایی مشکل آن را حل نمی کند. در کنار افزایش عرضه باید مدیریت تقاضا هم داشته باشیم؛ یعنی باید با یک برنامه دقیق و حساب شده تقاضا را کم کنیم. مدیریت تقاضا همزمان با افزایش عرضه می تواند به بازار خودرو کمک کند.
بیشترین تاثیر را عرضه و تقاضا می گذارد
فریدون عطارد، فعال بازار خودرو نیز درباره وضعیت کنونی این بازار به صمت گفت: با توجه به ورود شورای رقابت به بحث قیمت گذاری خودرو و اینکه ثبت نام برای تعدادی خودرو چه داخلی و چه وارداتی در حال انجام است، اگر این برنامه ها اجرا و خودروهای ثبت نامی در یک روند مشخص به متقاضیان عرضه شود، به طبع بر وضعیت بازار تاثیرگذار خواهد بود. در حال حاضر، قیمت ها قدری کاهشی شده، اما باوجود اینکه بازار شب عید است، چون مردم در انتظار شروع ثبت نام در سامانه یکپارچه هستند، بازار به نسبت در روند کاهشی قیمت و رکود است؛ یعنی فروشنده زیاد، اما خریدار کم است. عطارد در پیش بینی وضعیت بازار خودرو اظهار کرد: اگر ثبت نام ها و عرضه خودرو ادامه داشته باشد، قیمت ها کاهشی خواهد شد. باتوجه به حالت انتظاری که در بازار ایجاد شده، تقاضا قدری کم است. پایین آمدن قیمت ارز و خبرهای مثبت از انرژی هسته ای همه تاثیرگذار بوده و قیمت ها اندکی کاهشی شده است. این فعال بازار خودرو درباره تاثیر ورود شورای رقابت به موضوع قیمت گذاری خودرو گفت: قیمت گذاری توسط شورای رقابت، وزارت صمت یا خودروساز فرقی ندارد؛ عرضه انجام شود قیمت خودرو در بازار کاهشی خواهد شد. یعنی هر نهادی با هر دستورالعملی وارد شود، اما در بازار خودرو شاهد عرضه خودرو نباشیم، قیمت ها افزایشی خواهد بود. مهم نیست قیمت گذاری توسط چه نهادی یا چگونه انجام می شود، واقعیت این است که بیشترین تاثیر را میزان عرضه و تقاضا بر بازار می گذارد. عرضه می تواند شرایط بازار را تا حدودی آرام کند. عرضه متناسب و پاسخگوی عطش بازار خودرو باشد، بعد از مدتی شاهد ثبات و در بخش هایی کاهش قیمت ها خواهیم بود. در حال حاضر هم چون بازار در انتظار عرضه خودرو است و در بخشی قول هایی که برای واردات خودرو داده شده بود در حال تحقق است، قیمت ها کمی کاهشی بوده است. تفاوت بین قیمت کارخانه تا بازار زیاد است و اگر براساس دستورالعمل های جدید قدری قیمت کارخانه ای خودروها افزایشی شود، چون قیمت بازار خیلی افزایش داشته، تاثیر زیادی نخواهد داشت.
سخن پایانی
سال ۱۴۰۱ ، سال عجیبی برای بازار خودرو بود. جهش ناگهانی دلار در چند برهه، سبب شد قیمت خودرو به شدت افزایش یابد. گرچه از ابتدای امسال، تصمیم های گوناگونی مانند راه اندازی سامانه یکپارچه فروش خودرو و همچنین عرضه خودرو در بورس کالا برای ساماندهی بازار خودرو گرفته شد تا میزان عرضه و تقاضا کمی متعادل شود، اما این تصمیمات نتوانستند قیمت خودرو را در بازار آزاد کنترل کنند. از ابتدای تابستان امسال دوباره احتمال بازگشت شورای رقابت به حوزه خودرو مطرح شد و بنا بر طرح ساماندهی صنعت خودرو که ازسوی مجلس به دولت ابلاغ شده بود، شرکت های خودروسازی موظف شدند قیمت تمام شده محصولات خود، میزان سود و قیمت قطعی فروش را بعد از محاسبه به شورا اعلام کنند. بر این اساس در صورتی که شرکت های خودروساز این کار را انجام ندهند، مجرم شناخته خواهند شد. با این وجود همچنان شورای رقابت نقشی در تعیین قیمت خودروها نداشت تا اینکه در آذر و دی ۱۴۰۱ ، با افزایش قیمت خودرو در بازار و حذف تدریجی طرح های فروش خودروسازان، کم کم متقاضیان خودروهای صفر به سمت خرید خودرو از بازار بورس تمایل پیدا کردند و موضوع چگونگی قیمت گذاری خودرو بار دیگر اهمیت پیدا کرد. اینچنین شد که در دی امسال بار دیگر زمزمه های ورود شورای رقابت به امر تعیین قیمت خودرو به گوش رسید و حالا این شورا رایزنی های جدی در این زمینه آغاز کرده و دستورالعمل تعیین قیمت آن نیز در مراحل پایانی است. گرچه هنوز در بازار خودرو نسبت به نتایج مثبت دستورالعمل های اینچنینی نگاه مثبتی وجود ندارد، اما امیدواریم این نقطه پایانی بر نابسامانی بازار خودرو و شروع ثبات در این بازار باشد.
