نوسان ارز، آورده‌ای جز سردرگمی ندارد
تاثیرات مخرب نوسانات ارزی و بی‌ثباتی اقتصادی بر تولید برای کمتر کسی پوشیده است؛ افزایش نرخ کالاها در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، علاوه بر التهاب بازار سردرگمی ناخواسته‌ای را به تولیدکنندگان تحمیل می‌کند.
تاثیرات مخرب نوسانات ارزی و بی ثباتی اقتصادی بر تولید برای کمتر کسی پوشیده است؛ افزایش نرخ کالاها در بازه های زمانی کوتاه مدت، علاوه بر التهاب بازار سردرگمی ناخواسته ای را به تولیدکنندگان تحمیل می کند. درهمین حال به طورقطع مسائل ارزی تاثیرات خوبی بر روند فعالیت شرکت های دانش بنیان نمی گذارد، با اینهمه در میان سایر بخش های اقتصادی، این شرکت ها کمترین چالش با نوسان نرخ ارز را متحمل می شوند و کمترین تاثیرپذیری را در تغییرات نرخ ارزی خواهند داشت. آنها بر این باور هستند که سیاست گذاری های دولت می تواند مسائل و مشکلات شرکت های دانش بنیان را برطرف سازد و نوسان نرخ ارز تاثیر کمتری بر فعالیت دانش بنیان ها به ویژه آن دسته از شرکت هایی دارد که در حوزه فناوری اطلاعات و دیجیتال فعالیت می کنند. این در حالی است که باتوجه به مشاهدات موجود، بسیاری از شرکت های دانش بنیانی که تا ابتدای سال ۹۷ به حیات خود ادامه می داده اند، به دلیل بی ثباتی اقتصادی و نوسان نرخ ارز به طورکامل متوقف و دچار سردرگمی شده اند.در این رابطه به بررسی تاثیرات بی ثباتی اقتصادی و نوسانات ارزی بر شرکت های دانش بنیان پرداخته است.
تاثیر نوسان نرخ ارز بر تامین اقلام صنعتی
در سال های اخیر شاهد فشارهای سنگین بر پیکر اقتصاد و در نهایت، بر توان معیشتی مردم بوده ایم، اما تاثیر نوسانات نرخ ارز روی تامین اقلام صنعتی غیرقابل انکار است. دلار ارز رایج بازارهای بین المللی است، به همین دلیل نوسان این ارز جهانی، در اقتصاد کشورهای مختلف دنیا تاثیرگذار خواهد بود. مواد اولیه تولیدات بسیاری از صنایع بومی سازی شده ، اما هنوز بسیاری از مواد اولیه تولید از محل واردات تامین می شوند. در این بین دانش بنیان ها در تولیدات اقلام صنعتی و مواد اولیه تولید دستاوردهای قابل توجهی به دست آورده، اما این تولیدات در تمام بخش های صنعتی نبوده و تمام نیاز داخل را تامین نمی کند. نبود تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته نیاز به واردات اقلام صنعتی را در کشورهایی همچون کشور ما که بخش صنعت چندان پیشرفته نیست، به یک الزام تبدیل کرده است.
دست رقیبان خارجی بسته تر می شود اما...
امین شجاع پیله ورد، رئیس یک شرکت دانش بنیان در زمینه ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته معتقد است: اگر نگرش تک بعدی به فعالیت دانش بنیان ها داشته باشیم، نظر برخی مسئولان درباره تاثیر نرخ ارز بر دانش بنیان ها درست است؛ اینکه با افزایش نرخ ارز، قیمت تمام شده کالاهای وارداتی افزایش می یابند، امری واضح است. این روند شرایط را برای دانش بنیان ها که کالای تولیدی دارند هموار می کند و دست شان در رقابت بازتر می شود، اما واقعیت داستان، حول محور سناریوی دیگری می چرخد.
با این شرایط، تولید توجیه اقتصادی ندارد
وی در گفت وگو با گفت: واضح است که در دنیای درهم تنیده امروز، یک شرکت تولیدی صفر تا صد تولید یک کالا را برعهده ندارد، حال چه دانش بنیان باشد و چه نباشد. بنابراین، واضح است که بی ثباتی اقتصادی و افزایش نرخ ارز تاثیر جدی بر فعالیت های دانش بنیان ها به ویژه در حوزه ماشین آلات می گذارد. از آنجایی که قیمت ها با افزایش نرخ دلار در هر بخشی از تولید افزایش پیدا می کند، به طورقطع دانش بنیان ها برای کالاهای تولیدشده باید هزینه زیادی را صرف کنند و شاید در بسیاری موارد تولید توجیه اقتصادی هم نداشته باشد. همچنین زمانی که نرخ کالایی متناسب با نرخ دلار روز تعیین می شود، تثبیت نرخ جدید نیاز به چند ماه زمان دارد. در این فرآیند بی ثباتی اقتصادی، در عمل خریدها و سفارش های قبلی را با ضرر همراه می کند و باز هم از توجیه اقتصادی فعالیت در اکوسیستم دانش بنیانی می کاهد.
وی افزود: در شرایط فعلی، تاریخ اعتبار خریدها یک روزه است، آن هم در شرایطی که موفق به خرید مواد اولیه شویم؛ در بسیاری موارد مواد به دوبرابر نرخ روز فروخته می شود؛ در کل، دانش بنیان هایی که در زمینه ماشین آلات فعالیت می کنند، برای خرید نهاده و مواد اولیه با معضل جدی کمبود مواجهند.به گفته شجاع، از آنجایی که دانش بنیان ها در زنجیره تولید قرار دارند، اخلال در هر بخشی از این زنجیره به فعالیت آنها آسیب جدی می زند. بالا رفتن نرخ ارز برای دانش بنیان ها توجیه اقتصادی ندارد و بیشتر آنها ترجیح می دهند در سکون به سر ببرند تا پویایی.این فعال دانش بنیان گفت: بنابراین تحلیل یک جانبه مدیران درباره تاثیر نرخ ارز بر مدیران صحت ندارد؛ چرا که باید فعالیت دانش بنیان ها را اکوسیستمی دید و آنها را به عنوان یک زنجیره در نظر گرفت.
نرخ ارز در نقطه اپتیمم
وی بااشاره به اهمیت نقطه اپتیمم نرخ ارز برای توسعه تولیدات و دانش بنیان ها گفت: همواره نرخ ارز دارای یک نقطه اپتیمم است؛ فرض کنید مانند چندین سال پیش نرخ دلار ۱۰۰۰ تومان باشد، در این شرایط تولید توجیه اقتصادی مطلوبی ندارد، چرا که تولیدکننده داخلی افزون بر هزینه های تولید، باید هزینه تحقیق و توسعه و حقوق و مزایا را بدهد. در این شرایط امکان رقابت با کالای وارداتی برای تولیدکننده داخلی وجود ندارد. بنابراین راهی برای ایجاد اشتغال و توسعه فعالیت دانش بنیان باز نمی شود. در واقع، این نوع ایستایی در تولید به دلیل نبود قابلیت کافی نیست، همان گونه که گفته شد نرخ دلار به قدری پایین است که اصلا توجیه اقتصادی برای تولید کالا باقی نمی ماند، چرا که کالا با همان کیفیت بلکه بالاتر و با قیمتی بسیار مناسب تر وارد می شود، نظیر چنین روالی را در برخی کشورهای حوزه خلیج فارس که ارزش پول شان از دلار بیشتر است، می توان دید.
یخ زدگی اقتصاد
شجاع افزود: در این شرایط، دلار باید به نقطه اپتیمم برسد، به این معنا که در نهایت، واردات و صادرات به گونه ای طراحی شود که به کسب منافع ملی بینجامد. به عبارت روشن تر، نرخ دلار باید به نقطه ای برسد که تولید در داخل به صرفه تر باشد تا هم چرخ تولید بگردد و هم اقتصاد پویاتر باشد. به اعتقاد من، افزایش نرخ دلار تاثیر زیادی بر فعالیت دانش بنیان ها دارد و در شرایط فعلی بسیاری از دانش بنیان ها در یخ زدگی اقتصاد به سر می برند و در اصل توان قیمت گذاری و ادامه فعالیت ندارند.
افزایش نرخ ارز تب مهاجرت را بالا می برد
در ادامه، سراغ یکی دیگر از فعالان اکوسیستم دانش بنیان در زمینه فناوری اطلاعات رفتیم. سیدمحسن سیدصالحی، رئیس یک شرکت دانش بنیان در گفت وگو با بااشاره به تاثیر نوسانات ارزی بر کاهش سرمایه انسانی شرکت های فعال در زمینه فناوری اطلاعات گفت: در حوزه فناوری اطلاعات باتوجه به اینکه امکان مهاجرت فعالان به کشورهای دیگر بالا است؛ نوسان نرخ ارز باعث شده، پیشنهادات خارجی ها برای نیروی انسانی فعال در داخل جذاب تر از قبل باشد و آنها هر روز درآمد ریالی خود را که روزبه روز کم ارزش تر هم می شود، با آن درآمدی که می توانند در کشورهای مقصد داشته باشند، مقایسه کنند. وی افزود: از آنجایی که درصد هزینه تمام شده برای نیروی انسانی در حوزه فناوری اطلاعات بالا است، نوسانات ارزی بیش از هر مورد روی این مولفه اثر می گذارد. بنابراین بی ثباتی اقتصادی باعث می شود، بیشتر شرکت های دانش بنیان فعال در زمینه فناوری اطلاعات، بیشتر نیروهای خود را به دلیل مهاجرت از دست بدهند. گفتنی است، نیروی انسانی پیشران اصلی تولید در این شرکت ها است و نوسان نرخ ارز بی ثباتی اقتصادی به نرخ از دست دادن این نیروها تمام می شود.
اخلال در تامین تجهیزات شبکه
وی گفت: نوسان نرخ ارز و بی ثباتی اقتصادی بسیاری از شرکت های تولیدکننده ماشین آلات و تجهیزات یا تولیدات دارویی را در تهیه و تامین نهاده، با مشکلات جدی مواجه می کند. چنانچه دانش بنیان های فعال در این حوزه ها با مشکل روبه رو هستند. مشابه چنین روندی در شرکت های فناوری اطلاعات نیز وجود دارد.
وی افزود: در مورد شرکت های فناوری اطلاعات، تامین تجهیزات شبکه جزو ملزومات کار است. نوسان نرخ ارز و بی ثباتی اقتصادی بسیاری از این تجهیزات را در بازار ناموجود کرد ه و در نتیجه این شرکت ها برای انجام تعهدات، با مشکلات جدی مواجه می شوند.به گفته سیدصالحی، برای برخی خدمات نرم افزاری، نیازمند خرید ملزوماتی هستیم که باید پرداخت ارز داشته باشیم. از طرفی هم، اگر بخواهیم با واسطه این کار را انجام دهیم، تاثیر غیرمستقیمی در قیمت تمام شده کالا و خدمات خواهد داشت. در کل، یک شرکت دانش بنیان فعال در فناوری اطلاعات ملزم به ارایه تعهدات بسیاری است که در هر مرحله نوسانات ارزی و بالا و پایین شدن قیمت ها خود را نشان می دهد.
دانش بنیان ها در آستانه ورشکستگی
نوسانات نرخ ارز و عدم ارزیابی مشکلات اقتصادی با رویه های منطقی بسیاری از شرکت های دانش بنیان را در آستانه ورشکستی قرار داده است. به گزارش تسنیم، عسکری غلام زاده، مدیرعامل صندوق غیردولتی پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد بااشاره به اهمیت نرخ ارز در تولیدات داخلی افزود: نرخ ارز از مهم ترین فاکتورهای تعیین کننده ظرفیت های اقتصادی کشور و مهم ترین عامل در تجارت خارجی است که نوسانات آن تاثیرات سریعی بر تولید داخلی کشور می گذارد. وی افزود: باتوجه به اینکه کالاهای نیمه ساخته، مواد اولیه خام و حتی خرید تکنولوژی برای تولید داخلی مبتنی بر واردات بوده و ارزبر هستند، اگر نرخ ارز افزایش پیدا کند، به طورقطع نرخ تولیدات داخلی ما هم به دلیل افزایش واردات نهادهای تولید افزایش پیدا می کند، همچنین افزایش نرخ ارز باعث کاهش ارزش پول ملی کشور می شود. غلام زاده گفت: با بالا رفتن نرخ ارز، برخی شرکت های صادرکننده رشد خواهند کرد و صادرکنندگان به صادرات بیشتری تشویق می شوند که البته این امر اجتناب ناپایدار است. وی ادامه داد: همچنین افزایش نرخ ارز باعث رشد ناپایدار و مقطعی برخی شرکت های صادرکننده می شود، صادرات تا اندازه ای به نفع اقتصاد کشور است، اما به علت اینکه محصولات داخلی کشور تحت تاثیر افزایش قیمت های نسبی ناشی از تورم دلار هستند، مزیت رقابتی خود را از دست می دهند، بنابراین بنگاه های اقتصادی قادر به تولید با مقدار و کیفیت مناسب به همان قیمتی که قبل از صادرات داشتند، نیستند. غلام زاده تصریح کرد: باتوجه به اینکه بسیاری از بخش های صنعت کشور در فرآیند تولید محصول نیازمند واردات مواد اولیه، کالاهای واسطه ای و کالاهای سرمایه ای هستند، تغییرات نرخ ارز به سرعت بر هزینه تمام شده محصول این بخش ها تاثیر می گذارد. غلام زاده بااشاره به تاثیر نوسانات نرخ ارز بر فعالیت اقتصادی بخش خصوصی گفت: در اثر شوک افزایش نرخ ارز صنایعی با نسبت مالکیت خصوصی بالاتر، تولید خود را کاهش می دهند و صنایعی که دولتی تر هستند، تولید خود را افزایش خواهند داد. شرکت های دانش بنیان نیز از این دست مشکلات مستثنا نبوده و تغییرات نرخ ارز به شدت آنها را تحت تاثیر قرار داده است، به طوری که در بسیاری از شرکت ها محاسبه بهای تمام شده، میزان تولید متناسب با بازار، میزان حاشیه سود و ... قابل محاسبه نیست. وی گفت: در نتیجه این مشکلات شرکت های دانش بنیانی که اقدام به اخذ تسهیلات در قالب وام از نهادهای مالی این حوزه می کنند، در پیشبرد اهداف و همچنین تعهدات خود نسبت به این موسسات و نهادهای مالی دچار مشکل شده اند. غلام زاده گفت: از سوی دیگر، شرکت های دانش بنیانی که به منظور توسعه بازار از خدمت لیزینگ استفاده می کردند، در حال حاضر درباره محاسبه بهای تمام شده، حاشیه سود، نرخ فروش و ... در تعامل با طرف خریدار و همچنین نهادهای مالی تسهیلگر این حوزه دچار مشکل شده اند.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه در گزارش آمد و به گفته کارشناسان عوامل گوناگونی برای به ثمر رسیدن میوه تولید آن هم از سوی دانش بنیان ها دست به دست یکدیگر می دهند؛ مشکلات اقتصادی باید از طریق راهکارهای علمی و رویه های اقتصادی مناسب برطرف شود که متاسفانه برای برطرف کردن مشکلات اقتصادی اعم از تولید، بیکاری، اشتغال، انباشت سرمایه، نرخ ارز و بهره های پولی و بانکی، از روش های منطقی مبتنی بر الزامات علم اقتصاد استفاده نشده است. به همین دلیل صنایع، به ویژه صنایع دانش بنیان همواره با این مشکلات بسیاری روبه رو شده اند. گفتنی است، امروز نیازمند تغییر نگرش درباره تعریف واژه دانش بنیان هستیم، چرا که یک شرکت دانش بنیان به این معنا نیست که صفر تا صد تولید را خودش برعهده داشته باشد و مستقل از شرایط بیرونی فعالیت کند. واقعیت دانش بنیان ها این است که فناوران در نقطه یا مرحله ای از یک سیستم بزرگ و پیچیده نقش آفرینی می کنند و به خلق یک روند فناورانه می پردازند. این پروسه به این معنا نیست که تمامی یک فرآیند را خودشان برعهده دارند و بدون شک برای طی این مسیر وابسته به بسیاری از مولفه های بیرونی هستند.
