طرح «پاییزه کتاب» از شنبه، ۲۹ آبان تا چهارشنبه، ۳ آذر ۱۴۰۰ اجرا شد. در این دوره از طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها (طرح‌های فصلی فروش کتاب) حضور ۹۸۰ کتابفروشی از سراسر ایران تایید شد. از این تعداد، ۱۵۰ کتابفروشی در استان تهران و ۸۳۰ کتابفروشی در دیگر استان‌ها فعالیت داشتند و ۴۱ کتابفروشی در شهرهای کمتر برخوردار واقع شدند. اطلاع‌رسانی به کتابفروشان درباره برگزاری طرح فصلی در این دوره، ۱۰ روز پیش از برگزاری طرح انجام شد، در حالی که در دوره‌های گذشته این اطلاع‌رسانی در فاصله یک ماهه یا بیشتر انجام می‌شد.

اجرای عدالت فرهنگی

به‌گفته علی رمضانی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، برای اجرای بهتر عدالت فرهنگی، این طرح در شهرهای کمتر برخوردار از کتابفروشی در بازه زمانی ۱۰ روزه برگزار شد؛ بنابراین روز پایانی طرح در این شهرها پایان دوشنبه، ۸ آذر بود.

مهدی اخویان، مدیر کتابفروشی پاتوق کتاب با تاکید بر لزوم وجود زمان یک‌ماهه برای کتابفروش، پیش از برگزاری طرح‌های فصلی، به ایرناپلاس گفت: این فاصله زمانی برای کتابفروشی مسئله مهمی است، زیرا کتابفروش باید بتواند کتاب تهیه کند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای مشکل زیادی در تامین کتاب نداشتند، اما کتابفروشی‌ها اگر می‌خواستند کتاب را از ناشر تامین کنند، براساس فاصله‌ای که کتابفروشی‌ با ناشر دارد، ممکن است نیاز به زمان طولانی باشد و تامین کتاب دشوار می‌شود. پس حداقل یک ‌ماه پیش از برگزاری طرح باید این اطلاع‌رسانی انجام شود تا کتابفروشی‌ها بتوانند خود را آماده کنند. او با بیان اینکه اعتبار طرح در این دوره، نصف دوره‌های گذشته بود، ادامه داد: اگر اعتبار کتابفروشی ما در دوره گذشته ۱۲ تا ۱۳ میلیون تومان بود، در این دوره به ۷ میلیون تومان رسید. اعتبار را پایین آورده بودند؛ با این هدف که اعتبار به سمت شهرها و استان‌های محروم برود تا آنها بیشتر استفاده کنند.

حمایت از شهرهای محروم

این کتابفروش درباره تفاوت طول دوره در تهران و شهرستان‌های محروم بیان کرد: بازه زمانی برگزاری طرح برای تهران ۵ روز و برای برخی شهرستان‌ها ۷ تا ۱۰ روز بود. به کتابفروشی‌های تهران اعتباری هم اضافه نکردند. این هدف که شهرهای کم‌برخوردار بتوانند از تسهیلات بیشتری استفاده کنند، هدف خوبی است و از آن دفاع می‌کنم اما برای حمایت از شهرهای محروم نباید دیگر شهرها را تضعیف کنیم. اگر می‌توانیم باید حمایت از همه شهرها را افزایش دهیم؛ نه اینکه یک طرف را ضعیف کنیم.

این کتابفروش با بیان اینکه اعتبار در نظر گرفته شده برای کتابفروشی آنها در روز آخر طرح به پایان رسید، از همکاری و مشارکت با موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران خبر داد و افزود: به این دلیل که فروشگاه زنجیره‌ای هستیم در مشارکت با خانه کتاب در این طرح شرکت کردیم؛ بخشی از طرف ما و بخشی از خانه کتاب، طرح اجرا شد اما اعتبار دیگر کتابفروشی‌ها شارژ مجدد نشد.

جای تخفیف از واژه یارانه استفاده شود

طرح‌های فصلی در حالی اجرا می‌شوند که برخی ناشران و کتابفروشان به‌ شیوه اجرای آن نقد دارند و این طرح را موجب شکل‌گیری عادت خرید کتاب با تخفیف در مردم می‌دانند.

اخویان درباره تاثیر اجرای طرح‌های فصلی و عادت مردم به خرید کتاب با تخفیف بیان کرد: مسئله تخفیف به معضلی تبدیل شده که کاری برای آن نمی‌توان کرد. در دوره‌های گذشته پیشنهاد دادم جای تخفیف، از واژه یارانه استفاده و به‌نوعی این مسئله را مدیریت کنند، زیرا زمانی که طرح پایان می‌یابد، کتابفروشی‌ها تا ۲ هفته تعطیل‌اند و بعد هم هر کس می‌آید درخواست تخفیف دارد.

او البته به بازدهی خوب این دوره از طرح پاییزه اشاره کرد و گفت: این طرح همزمان با هفته کتاب برگزار شد، به همین دلیل استقبال خوبی از آن شد. تعداد روزها کم و همچنین با آخر ماه همزمان شده‌بود. البته ۳ روز ابتدایی آذر در طرح بود و اگر کارمندان حقوق خود را دریافت می‌کردند، می‌توانستند از طرح استفاده کنند.

تخفیف‌های بیشتر برای ترغیب به خرید کتاب ایرانی

یکی دیگر از اقداماتی که در طرح‌های فصلی انجام می‌شود، جلب توجه مخاطب به کتاب‌های تالیفی است. موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در برخی از دوره‌های برگزاری طرح فصلی، تخفیف بالاتری برای کتاب تالیف در مقایسه با ترجمه در نظر می‌گیرد تا با این روش، مخاطب را به خرید این کتاب‌ها ترغیب کند. در این دوره خریداران می‌توانستند کتاب‌های تالیفی را با یارانه ۲۰ درصدی و کتاب‌های ترجمه‌شده را با یارانه ۱۵ درصدی از کتابفروشی‌های عضو طرح خریداری کنند. سقف مجاز خرید ۳۰۰ هزار تومان و سقف یارانه خرید برای هر خریدار ۶۰ هزار تومان تعیین شده‌بود.

وحید تیموری، مدیر کتابفروشی پارسه درباره طرح پاییزه کتاب گفت: نکته مهم درباره طرح خانه کتاب این است که هر سال جای اینکه کامل‌تر شود، مخاطبان با روند متفاوتی مواجه می‌شوند. در این دوره اعلام کردند برای کتاب‌های تالیفی تخفیف ۲۰ درصدی و کتاب‌های ترجمه تخفیف ۱۵ درصدی درنظر گرفته شده‌ است؛ با این روش نمی‌توانند مخاطب را مجاب کنند که کتاب داستان‌نویس ایرانی را بخرد و از نویسنده ایرانی حمایت کند؛ این راهش نیست. می‌خواهند کاری کنند تا مردم با ۵ درصد تخفیف بیشتر از نویسنده ایرانی حمایت کنند، اما ممکن است این روش در بلندمدت پاسخگو نباشد. از طرفی مدت زمان برگزاری طرح را کم کردند؛ آیا این اقدامات به این دلیل که بودجه ندارند، انجام می‌شود؟ این کتابفروش در ارزیابی کلی این دوره پاییزه کتاب گفت: به‌نظرم طرح ناموفقی بود؛ هرچند آمار نشان می‌دهد که روند خوبی داشت. باید مخاطب نظر بدهد که آیا با تغییرهای جدید موافق است.

موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران اعلام کرده بود کاهش اعتبار کتابفروشی‌ها و تعداد روزهای برگزاری طرح، به‌دلیل ارائه تسهیلات بیشتر به مناطق محروم است.تیموری درباره این دیدگاه گفت: به‌طور کلی افراد نباید به تخفیف عادت کنند. اولویت‌بندی کردن در این زمینه مانند این است که پرسیده شود رسیدن خوراک روح و روان به شهرهای بزرگ مهم‌تر است یا مناطق محروم؟ هر دو ضروری است. تهران مرکز کشور است و باید به آن رسیدگی شود و هیچ کس منکر ضرورت رسیدگی به مناطق محروم هم نیست. به‌نظر می‌رسد بودجه در این دوره کمتر شده‌ و هر دوره کمتر می‌شود.او افزود: اینکه اعتبار کتابفروشی‌های شهرستان را دوباره شارژ می‌کنند اما این کار برای کتابفروشی‌های تهران انجام نمی‌شود، روند مناسبی نیست. تهران و شهرهای محروم را نباید از یکدیگر جدا کرد. هر کدام باید مسیر خود را بروند و مناطق محروم باید مورد حمایت قرار گیرند.

سخن پایانی

فراخوان ثبت‌نام کتابفروشان برای حضور در طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ از روز پنجشنبه، ۲۰ آبان‌ ۱۴۰۰ آغاز شد و تا پایان روز دوشنبه، ۲۴ آبان ادامه داشت. در این دوره از طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها (طرح‌های فصلی فروش کتاب) حضور ۹۸۰ کتابفروشی از سراسر ایران تایید شد. از این تعداد ۱۵۰ کتابفروشی از استان تهران و ۸۳۰ کتابفروشی از سایر استان‌ها بودند. از ۸۳۰ کتابفروشی سایر استان‌ها، ۷۴۶ کتابفروشی در مراکز استان‌ها فعالیت داشتند و ۴۱ کتابفروشی نیز در شهرهای کمتر برخوردار بودند. طرح پاییزه کتاب به مدت ۵ روز، یعنی از روز شنبه ۲۹ آبان تا روز چهارشنبه، ۳ آذر ۱۴۰۰ برگزار شد که البته برای کتابفروشی‌های مناطق محروم این بازه زمانی به ۱۰ روز افزایش یافت. این طرح همچنان موافقان و مخالفان خود را دارد.