تسهیل حمل‌ونقل ضرورت توسعه معدن
تقی نبئی-کارشناس و فعال معدنی
برای صادرات مواد معدنی، بهترین شیوه استفاده از امکانات حمل ونقل دریایی است. دلیل عمده برتری این شیوه نسبت به شیوه های دیگر این است که مواد و محصولات معدنی معمولا از حجم و تناژ قابل توجهی برخوردار هستند و حمل ونقل غیردریایی بیشتر آنها امکان پذیر نیست.علاوه بر این، حمل ونقل دریایی، به مقاصدی که امکان انتقال از طریق دریا وجود دارد، نسبت به سایر روش های ترابری سریع تر و سهل الوصول تر است، بنابراین بیش از ۸۵ درصد حمل ونقل خروجی و ورودی کشور از طریق دریا اتفاق می افتد.کشور ما بیش از ۳ هزار کیلومتر مرز دریایی دارد که مزیتی بزرگی به شمار می رود، البته به شرط آنکه امکانات حمل ونقل دریایی بهبود یابد و برای توسعه آن سرمایه گذاری شود. متاسفانه در یک دهه گذشته به واسطه تحریم های شدیدی که بر بنادر و کشتیرانی ما تحمیل شد، بخش زیادی از شرکت های خارجی، امکان همکاری های ترانزیتی دریایی را با ایران از دست دادند و بخش زیادی از ظرفیت شرکت کشتیرانی داخلی هم تحت تاثیر تحریم ها قرار گرفت. البته باید اعتراف کرد که در بهترین حالت، ظرفیت حمل ونقل دریایی ما هم قابل قیاس با کشورهای توسعه یافته نیست.درباره حمل ونقل ریلی باید گفت که بعد از انقلاب، توسعه ریلی اتفاق افتاد، اما به علت پهناور بودن کشور، این میزان توسعه هنوز به میانگین بین المللی خود نزدیک نشده است. ایران چیزی در حدود ۱۴ تا ۱۵ هزار کیلومتر خط ریلی دارد که در قیاس با وسعت کشور و پراکندگی سکونتگاه ها، مراکز فعالیت اقتصادی، شهرک های صنعتی و بندرگاه ها (که در سرتاسر سرزمین پراکنده و گاه در فواصلی بعید از هم قرار گرفته اند)، عدد قابل توجهی نیست. علاوه بر این، باتوجه به اینکه مدیریت کلان همین ظرفیت هم، در اختیار دولت است، متاسفانه از آن به شکل بهینه استفاده نمی شود. همچنین لکوموتیوها و واگن های ما از نظر لجستیکی هم در حد استاندارد نیستند و فاصله زیادی با امکانات کشورهای توسعه یافته دارند. به عنوان مثال، در ایران هر قطاری به طورمیانگین می تواند حدود ۲ هزار تن مواد معدنی را حمل کند، در صورتی که در کشورهای توسعه یافته این میزان به عدد قابل توجه ۳۰ هزار تن می رسد.از سوی دیگر، متاسفانه شبکه ریلی ما تاب و تحمل وزن های بیش از ۲ هزار تن را ندارد. علاوه بر این، بسیاری از خطوط هم، تک لاین است که به خودی خود، موجب توقف و کاهش سرعت حمل ونقل و این مشکلات به زیان معدنکار تمام می شود.مهم تر اینکه که در همه جای دنیا برای حمل ونقل مواد معدنی، به ویژه در بخش داخلی، از شبکه ریلی استفاده می شود، اما در کشور ما این حوزه همکاری لازم را با بخش معدن انجام نمی دهد و جز چند مورد استثنایی می توان گفت در بیشتر موارد، معدنکار ترجیح می دهد برای حمل ونقل داخلی به جای استفاده از امکانات ریلی از حمل ونقل جاده ای استفاده کند.در زمینه ترابری جاده ای هم باید این نکته را در نظر داشت که ما از این امکان هم برای حمل ونقل مواد و فرآورده های معدنی به کشورهای همجوار استفاده می کنیم و حجم قابل توجهی از محصولات از قبیل سیمان، گچ، کاشی، شیشه و محصولات ساختمانی دیگر به صورت جاده ای و از طریق مرزهای رسمی کشور به عراق، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان و ترکیه ارسال می شود و از آن سو هم، مواد اولیه ای مانند بوکسیت، آلومینا و زغال سنگ وارد کشور می شود.
یکی از دلایل مشکلات حمل ونقل جاده ای درون کشور به این دلیل است که ما کشور پهناوری داریم. ایران هجدهمین کشور وسیع دنیا است که ۱ . ۱ درصد کل مساحت کره زمین را به خود اختصاص داده، از این رو مناطق معدنی ما عموما فاصله زیادی تا محل فرآوری یا استفاده دارد. از جمله دلایل وجود این فواصل بعید میان محل معدن تا واحد مصرف کننده، فقدان آمایش سرزمین مناسب است که از ضعف مدیریت کلان حوزه آمایش صنعتی در گذشته ناشی شده و متاسفانه موجب شده است که بخش زیادی از ظرفیت حمل ونقل جاده ای ما صرف پوشش این نقیصه شود.می توان گفت در 2 دهه اخیر، وضعیت جاده های ما تاحدودی بهتر شده و توسعه خوبی پیدا کرده است، اما از نظر لجستیکی، بخش قابل توجهی از ماشین آلات حمل ونقل فرسوده است و استهلاک بالایی دارد. افزایش شدید نرخ ماشین آلات هم باعث می شود که امکان بازسازی و نوسازی ناوگان حمل ونقل به سادگی میسر نشود.از آنجایی که انجام فعالیت های رقابتی مهم ترین چالش موضوع سرعت و نرخ کالا است، هرچقدر چالش های کشور در زمینه حمل ونقل کمتر شود، توان رقابت آن با رقبای خارجی منطقه ای و جهانی بیشتر می شود.بهبود روند حمل ونقل کالا می تواند هم سرعت دادوستد را افزایش دهد و هم موجب کاهش نرخ تمام شده باشد.برای بهبود کیفیت و کمیت زیرساخت ها به ویژه حمل ونقل جاده ای در درجه اول باید تلاش کنیم مشکلات موجود رفع شود و در مرحله بعد با اولویت قرار دادن برنامه هایی که جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی را تسهیل می کند، به توسعه زیرساخت های ضروری کمک کنیم.
