کمان بدون تیر بهره‌وری در صنعت ساختمان
به‌اعتقاد بیشتر کارشناسان، بهره‌وری بخش مسکن ایران پایین است. در واقع، میزان بهره‌وری و دریافتی مسکن نسبت به میزان هزینه‌ای که بابت آن صرف شده، ناچیز است.
به اعتقاد بیشتر کارشناسان، بهره وری بخش مسکن ایران پایین است. در واقع، میزان بهره وری و دریافتی مسکن نسبت به میزان هزینه ای که بابت آن صرف شده، ناچیز است. در این راستا، باید به بررسی بهره وری پایین مسکن در کشور و راهکارهای افزایش بهره وری بیشتر توجه شود. به طورکلی، مقوله بهره وری موضوع روشنی برای عموم نیست و سطوح مدیریتی جامعه نیز از موضوع بهره وری و اهمیت آن آگاهی اندکی دارند.در بخش مسکن، سال ها است که شاخص های بهره وری مسکن در وزارت مسکن و شهرسازی به طورمستمر تهیه می شوند و مورد تحلیل قرار می گیرند. با این حال، حجم و نوع مسائل مرتبط با مسکن به گونه ای است که نتایج این تلاش ها اجرایی نمی شود. بهره وری و توسعه 2 روی یک سکه هستند. توسعه یافتگی به معنی استفاده بهینه از سرمایه، نیروی کار، انرژی، مواد اولیه، زمین و مدیریت است. از این رو، موانع موجود در راه افزایش بهره وری، چه در بخش مسکن و چه در سایر بخش ها، همان موانع و مشکلاتی است که در راه توسعه یافتگی وجود دارد. موانع اقتصادی نظیر نبود مقیاس اقتصادی در تولید مسکن، کاهش توان مالی در خانوارهای میان درآمد و کم درآمد برای خرید مسکن، نبود راه های متعدد برای سرمایه گذاری و عدم جذابیت نسبی سرمایه گذاری در سایر بخش ها به ویژه بخش های تولیدی، از عمده این موارد به شمار می روند. صمت در این گزارش به مناسبت روز ملی بهره وری موانع این حوزه را در صنعت ساختمان به صورت کلان از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
نقش موثر بهره وری در برنامه های توسعه
در هر ساختمانی ۳ مرحله زمانی شامل: تولید و طراحی، اجرا و ساخت و بهره برداری وجود دارد و زمانی که درباره این مراحل صحبت می شود، بهره وری می تواند در هر ۳ مرحله مفهوم داشته باشد. وقتی موضوع بهره وری در صنعت ساختمان مطرح می شود، باید تمام وجوه ساختمان سازی یعنی مسکن و سایر سازه هایی که برای تامین نیازها در شهرها ساخته می شود، لحاظ کنیم. از سوی دیگر، باید بستری که در آن ساختمان قرار می گیرد، یعنی شهر را نیز باید در نظر گرفت. وقتی موضوع بهره وری در ساختمان مطرح می شود، نمی توان به موضوع شهر و جایگاهی که ساختمان دارد، کم توجهی یا بی توجهی کرد.در برنامه های چهارم تا ششم توسعه مقرر شده بود که ۳۱ تا ۳۵ درصد رشد تولید ناخالص داخلی از بهره وری حاصل شود،اما متاسفانه این موضوع محقق نشده است و توجه کافی به بهره وری در حوزه های مدیریت منابع انسانی، مدیریت سرمایه، بهره وری سرمایه، بهره وری انرژی و بهره وری در ساخت وساز صورت نگرفته است، در حالی که این مقوله مهم باید موردتوجه قرار گیرد. در برنامه ششم توسعه در بخش ساختمان پیش بینی شده بود که ۲ . ۸ واحد درصد رشد داشته باشد، در حالی که این میزان در 5 سال اول این برنامه، منفی ۱ . ۳ درصد بوده؛ یعنی نه تنها بهره وری در صنعت ساختمان رشد نداشته، بلکه رشد منفی داشته است. صنعت ساختمان نقش بسزایی در توسعه، اقتصاد، ایجاد اشتغال و رفاه عمومی دارد. از سوی دیگر، بهره وری، سهم موثر و تعیین کننده ای در برنامه های توسعه داشته است؛ اما متاسفانه عدم توفیق آنچه در برنامه های توسعه پیش بینی شده، به صورت عام در بهره وری و به صورت خاص در بهره وری صنعت ساختمان یکی از نگرانی های جدی کشور بوده و هست.
سهم پوچ ساخت وساز از بهره وری
سعید آسویار، نایب رئیس هیات مدیره انجمن صنفی انبوه سازان در رابطه با نقش بهره وری در صنعت ساختمان به صمت توضیح داد: متاسفانه شاخص بهره وری صنعت ساختمان کشور ما در مقایسه با معیارهای جهانی بسیار وضعیت بغرنجی دارد و در حال طی کردن ترازهای منفی است. اکنون در زمینه منابع انسانی، حمل ونقل، مدیریت، قانون گذاری و سرمایه ای به بهره وری مناسب نرسیده ایم.
وی در ادامه افزود: بیشترین عاملی که باعث این موضوع شده، قوانین و استانداردهای غلط اجرایی است که روند توسعه را از صنعت ساختمان به دور نگه داشته است. میزان صنعتی بودن شیوه های ساختمانی، میزان کاربرد مصالح بومی و بهینه سازی شده، میزان عمر مفید، پایایی و پایداری ساختمان ها، بهینه سازی مصرف انرژی، بهینه سازی تاسیسات مکانیکی و برقی و... موضوعاتی است که نیاز به بررسی و برنامه ریزی دارد تا با بهره وری بهتری مورداستفاده قرار گیرد.در کنار موضوعات یادشده، بسیاری از تکنولوژی های به روز دنیا به علت تحریم های غرب و قیمت های سرسام آور برای کارگاه های تولیدی به صرفه نیست و حتی اگر بودجه تجهیز کردن کارگاه های ساختمانی موجود باشد، موضوع آموزش به کارگران برای استفاده از این تجهیزات معضل دیگری است که نیاز به همفکری و چاره اندیشی بخش خصوصی و دولت دارد.
نایب رئیس هیات مدیره انجمن صنفی انبوه سازان تصریح کرد: در حال حاضر جز چند کلانشهر بزرگ، در بقیه استان ها، مصالح ساختمانی از شهرهای دیگر آن هم با فاصله بسیار زیاد انتقال پیدا می کند که این موضوع نیز با بهره وری در تضاد است. همچنین، به علت نبود نیروی کار متخصص، بسیاری از کارگران ساختمانی از مهاجران کشورهای اطراف هستند که هیچ تخصصی در امر ساخت وساز ندارند و اگر سازه ای بخواهد این گونه بنا شود، مسلما با ایراداتی همراه است، این ایرادات در حالی وجود خواهند داشت که مهندسان سازه نقش خود را به خوبی ایفا کنند و از تخصص لازم برخوردار باشند که اگر غیر از این باشد، دیگر کار به ایرادات کم و زیاد ختم نمی شود، چرا که ساختمانی ساخته می شود که نه مهندسان و نه کارگران، هیچ دانشی برای ساخت وساز ندارند و چه بسا چنین ساختمان هایی در همان ابتدای ساخت ریزش کنند و خسارت های مالی و جانی زیادی بر جای بگذارند.
نقش دولت در بهره وری صنعت ساختمان
آسویار در رابطه با نقش دولت در توسعه بهره وری در صنعت ساخت وساز به صمت توضیح داد: در بحث ساختمان و مسکن، دولت باید زمین را با نرخ مناسب یا به صورت اقساط در اختیار مردم و سازندگان قرار دهد تا با کاهش هزینه های ساخت به تولید و بهره وری ساخت وساز کمک کند؛ اما این اقدام نیز با وقفه های پی در پی به انجام نرسید، چرا که به دلایل مختلف، بیشتر زمین های مناسب و بلامعارض از دسترس خارج شده است.
وی عنوان کرد: در بیشتر کشورهای دنیا، دولت برای ساخت وساز تنها نقش نظارتی و حمایتی دارد و به طورمستقیم در ساخت حضور پیدا نمی کند، اما متاسفانه در کشور ما بعد از این همه سال کشمکش بر سر تولید مسکن، هنوز به باور دولتمردان نرسیده که ساخت مسکن برعهده دولت نیست و این کار باید به دست انبوه سازان، سازندگان و در نهایت، خود مردم اجرایی شود، نه اینکه با وضع قوانین غلط و مداخله جویانه، تولید و ساخت وساز را با رکود مواجه کنند. نایب رئیس هیات مدیره انجمن صنفی انبوه سازان در پایان گفت: زمانی که بازار بزرگی مانند مسکن به چالش می خورد، عوامل زیادی در آن دخیل هستند، بنابراین هم مشکلات اقتصادی و هم سوءمدیریت تاثیر زیادی در شرایط فعلی گذاشته اند. زمانی که تولید جایگاه خود در اقتصاد را از دست می دهد، تورم عمومی و در نهایت، رشد نرخ نهاده های ساختمانی منجر به رشد نرخ تمام شده و مسکن می شود. این موضوع نه تنها امسال، بلکه در تمام سال های گذشته نیز، رخ داده است و موضوع جدیدی نیست.
زوایای گوناگون بهره وری در ساختمان
فرزین یزدانی، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: مفهوم بهره وری مسکن را می توان از زوایای گوناگون موردسنجش قرار داد که یکی از آنها بهره وری در بخش ساخت وساز است. از این دیدگاه، بهره وری در مسکن چیزی جز امکان کسب سود از عملیات ساخت مسکن و فراهم بودن شرایط انباشت پایدار سرمایه در بخش مسکن به وسیله ساخت آن نیست. از این زاویه، نرخ بازدهی اقتصادی در ۲ مقوله نرخ سودآوری در نگهداری زمین و در ساخت مسکن می تواند ملاک سنجش بهره وری قرار گیرد. در هر دوره زمانی که نرخ بازدهی در ساخت بالاتر از نرخ بازدهی در معاملات زمین باشد، بهبود بهره وری در ساخت مسکن ایجاد می شود. متاسفانه ابزارها و سیاست های موردنیاز برای افزایش بهره وری در یک دستگاه سیاست گذاری منسجم نشده است. برای مثال، تصویب قوانین مالیاتی به منظور کاهش جریان سوداگرایانه در دست وزارت اقتصاد است که سیاست های اعتباری را بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار تعیین می کنند و مدیریت زمین در دست مجموعه ای از دستگاه ها از وزارت مسکن تا شهرداری ها قرار دارد. از سوی دیگر، مداخلات غیرقانونی ناشی از قدرت سیاسی و اقتصادی در نوع بهره برداری از زمین، وضعیت نظام مدیریت زمین را بغرنج تر کرده است.
راهکارهای ارتقای بهره وری بخش مسکن
یزدانی افزود: بدین ترتیب، مجموعه ای از مشکلات مدیریتی در عمل مانع کارکرد بهینه بخش مسکن شده است؛ اما اینکه چرا به بهره وری در بخش مسکن اهمیت داده نمی شود، سوالی است که پاسخ آن را باید از مسئولان پرسید.
راهکارهای ارتقای بهره وری بخش مسکن را می توان با ایفای نقش موثر از طرف دولت در بازار زمین شهری به منظور ایجاد ثبات در بازار، وضع مالیات بر عایدی سرمایه در بخش املاک و مستغلات برای کاهش معاملات سوداگرانه، تجمیع سیاست های حمایتی مسکن در یک دستگاه، ارتقای صنعت ساخت و تولید انبوه مسکن با تکیه بر کاهش نوسانات نرخ زمین، ایجاد نظام تامین اعتبار مسکن متناسب با وضعیت گروه های کم درآمد و تلاش برای کاهش فعالیت های رانت جویانه در بازار زمین و مسکن از طریق عدم صدور مجوزهای رانتی جویا شد.
وی در پایان گفت: برای رفع موانع موجود و افزایش بهره وری مسکن، تجهیز حرفه ای سرمایه، استفاده بهینه از زمین های شهری و برنامه ریزی بلندمدت برای تامین مصالح ساختمانی باکیفیت پیشنهاد می شود. امید است با بهبود مدیریت ساخت وساز و ایجاد مدیریت بهره برداری و نگهداری و آموزش و ارتقای مهارت و دانش فنی ساخت، بتوان بهره وری مسکن در کشور را افزایش داد.
سخن پایانی
تامین ارتباط مفید و موثر بین تمامی بخش ها در راستای تضمین بهره وری عملیات بسیار حائزاهمیت است. پیش از هر چیز، ارتباط مستمر بین بخش های مختلف شرکت ساختمانی نشان می دهد که تمامی اعضا درک درستی از نقش خود دارند. این امر باعث به حداقل رساندن سوءتفاهم ها و خطاهای عملیاتی خواهد شد. باید یک جریان ثابت ارتباطی در تمامی سطوح ساخت وساز اعمال شود. این موضوع شامل معماران، مهندسان، پیمانکاران، مدیران پروژه و کارکنان و کارگران مقیم کارگاه می شود. این برقراری ارتباط همچنین تضمین کننده کار مفید بیشتری خواهد بود.صاحبان کسب وکارها در صنعت ساختمان، در صورتی که بخواهند سطح کارآیی خود را به حداکثر برسانند، باید خود را ملزم به افزایش بهره وری در عملیات بدانند، چرا که شرایط کارگاه های ساختمانی غیرقابل پیش بینی است و در یک روند منظم، اقدامات باید در زمان درست اعمال شوند تا بتوان بهره وری در عملیات را به حداکثر رساند. همه افراد درگیر در پروژه نیز باید هنگام اعمال سیاست های جدید از خود انعطاف نشان دهند، زیرا کارگران ممکن است درباره هر پیشنهادی عکس العمل منفی نشان دهند. هدف از تمامی استراتژی هایی که موردبحث قرار گرفت، افزایش در کارآیی کلی پروژه است. زمانی که این گام ها توسط یک تیم پرتلاش و باانگیزه عملی شوند، این قابلیت را پیدا می کنند تا هر پروژه ای را سرعت بخشند و نتایجی به مراتب بهتر و مناسب تر ارائه دهند و در عین حال در زمان و هزینه صرفه جویی کنند.
