مدیران سنتی حذف شوند
امروزه از بهره‌وری به‌عنوان موتور محرک رشد اقتصادی نام می‌برند؛ کارشناسان زیادی بر این گزاره هم‌نظر هستند که ارتقای بهره‌وری خود در گرو تقویت اقتصاد دانش‌بنیان است.
براساس برنامه ششم توسعه، رشد کلی عوامل تولید بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات باید به ۶ . ۵ درصد می رسید که براساس ارزیابی های انجام گرفته، تاکنون این شاخص به میزان ۱۳ . ۳ درصد محقق شده که دوبرابر میزان تعیین شده بوده است. خوشبختانه با رشد قابل توجه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران طی سال های گذشته، این امکان به وجود آمده است که به راحتی بتوانیم فاصله های علمی و اقتصادی خود را با جهان توسعه یافته کاهش دهیم. به گفته عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، این روزها بهترین فرصت است تا در برنامه هفتم توسعه برای توسعه ICT در بخش های مرتبط با دستگاه های اجرایی برای هوشمندسازی، شاخصی در نظر گرفته شود، چرا که ICT می تواند پیشران توسعه و ارتقای بهره وری در حوزه های مختلف باشد و این باید برای دستگاه های اجرایی تکلیف شود.صمت در این گزارش به نقش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در بهره وری صنایع پرداخته است.
راه های تبدیل نیروی کار غیرماهر به ماهر
بخش صنعت یکی از بخش های مهم و تاثیرگذار در اقتصاد هر کشوری است. فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند از طریق مجراهای زیرساختی بر انواع بهره وری در صنایع موثر باشد. ایران به عنوان کشوری در حال توسعه، باتوجه به شرایط خاص خود به دنبال ارتقای بهره وری در صنایع به منظور استفاده بیشتر و کارآتر از منابع محدود است تا با افزایش قدرت رقابتی خود بتواند در رقابت با بازارهای جهانی و عرصه های بین المللی موفق عمل کند. مطالعات حاکی از آن است که سرمایه گذاری در فاوا بیشترین اثر را در بهره وری و رشد کشورهای آسیای شرقی دارد که سرمایه گذاری در این گونه فعالیت ها و صنایع منجر به کاهش شکاف تکنولوژی و بهره وری می شود. این امر از میزان نیروی کار غیرماهر خواهد کاست و با افزایش هزینه های تحقیق و توسعه و آموزش در بین صنایع مختلف کشورها، نیروی کار غیرماهر را به نیروی کار ماهر و متخصص تبدیل می کند و بهره وری و سودآوری صنایع مختلف را بین کشورهای مختلف افزایش می دهد. همچنین متخصصان علوم کیفی معتقدند که فناوری اطلاعات نه تنها باعث صرفه جویی در منابع مختلف زمانی و مکانی، بلکه باعث بهبود و افزایش کیفیت کارها می شود.
درهای بسته صنعت به روی فناوری اطلاعات
سیدمجتبی پیرایش، فعال دانش بنیان در عرصه فناوری اطلاعات معتقد است که کاربرد فناوری اطلاعات در صنایع کشور هنوز فراگیر و آن میزان از بهره وری موردانتظار از کانال فناوری اطلاعات در نظام صنعتی کشور نیز هنوز دیده نشده است. وی در گفت وگو با صمت گفت: فناوری اطلاعات و ارتباطات حوزه های متفاوتی از داده کاوی تا کاربرد نرم افزار را شامل می شود که بسته به شرایط می تواند در هر حوزه ای ورود کند. باتوجه به تجربه همکاری با صنایع گوناگون، به جرأت می توان گفت جز چند مورد خاص، استقبال چندانی از کاربرد و توسعه فناوری اطلاعات در بدنه صنعت نشد.
وی افزود: متاسفانه صنایع فعال در کشور فاصله زیادی با کاربرد فناوری اطلاعات دارند. پیش تر هم، به کاربرد وسیع فناوری اطلاعات اشاره شد که طیف وسیعی از فرآیندها را شامل می شود.
گفتنی است، فناوری اطلاعات کمک زیادی به حوزه هایی نظیر داده کاوی و بحث های مربوط به الگوهای نهان می کند. همچنین، منجر به کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری برنامه ریزی و حتی اصلاح فرآیندها می شود، اما متاسفانه در کشور ما آن گونه که باید و شاید، برای مدیران صنعت تاکنون ارزش نداشته و نگرش اشتباهی وجود دارد و اصلا خوب جا نیفتاده، این در حالی است که به لحاظ فنی کمبودی نداریم و دارای نیروی کار متخصص در سطح جهانی هستیم و اما در کاربرد آن که منجر به بهره وری شود،عقب هستیم و سواد نیروهای دولت و مدیران در این حوزه باعث شده است که بیشتر نیروی متخصص مهاجرت کند.
با این شرایط نباید انتظار بهره وری داشته باشیم
پیرایش گفت: در حال حاضر، فناوری اطلاعات در بیشتر کشورهای دنیا در مواردی نظیر برنامه ریزی، زمان بندی، شناخت الگوهای پنهان از روی داده ها، آنالیزهای محاسباتی، پیش بینی در حوزه فروش و پیش بینی های حوادث و رخدادها بسیار توسعه یافته است. در واقع، از طریق فناوری اطلاعات و داده کاوی می توانیم به شناسایی مولفه هایی بپردازیم که به بهره وری و اصلاح الگوی مصرف می رسد. گفتنی است، نرم افزارهای فناوری اطلاعات هم به شفافیت و بهبود عملکرد کمک زیادی می کند. ما در این باره فاصله زیادی با دنیا داریم، جز صنایع های تک هنوز صنعت دیگری به طورگسترده از امکاناتی که فناوری اطلاعات می دهد، بهره برداری نکرده است، بنابراین باید گفت، بهره وری در صنعت راه طولانی در پیش دارد. به غیر از صنایعی که با روش های سنتی اداره می شوند، در حمل ونقل هم فاصله زیادی با دنیا داریم.
وی بااشاره به سواد ناکافی متصدیان صنعتی در توسعه فناوری اطلاعات گفت: متاسفانه سوءمدیریت در کارآفرینی، این مفهوم را ایجاد کرده است که کاربرد فناوری اطلاعات موجب بیکاری بخش زیادی از نیروی کار می شود؛ اما بسیاری از مشاغل در اصل شغل به حساب نمی آیند و در نظام شغلی به عنوان نیروی کار کاذب شناخته می شوند. برای مثال، متصدیان پارکینک های حاشیه خیابان؛ این روند در مشاغل صنعتی هم وجود دارد. وجود مشاغل کاذب باعث هدررفت انرژی نیروی کار و اتفاقا بیهودگی می شود و تناقض در بهره وری را به وجود می آورد. می توان به جای حذف متصدیان این شغل ها از آنها در جای دیگری استفاده کرد. به گفته این فعال دانش بنیان، اتفاقا فناوری اطلاعات به رشد و بهینه سازی صنایع کمک شایانی می کند و این امر بدیهی است. می توان هزینه هایی را که صرفه جویی شده، در بخش های دیگر تولید استفاده کرد که افزایش تولید را در بر داشته باشد؛البته این فرآیند در گرو مدیریت درست است.
ضرورت حذف شغل های کاذب
وی بااشاره به اینکه در نهایت، فناوری اطلاعات پیروز چالش به وجودآمده با صنعت خواهد بود، گفت: به نظر من، در چالش فناوری اطلاعات با صنایع، در نهایت این فناوری اطلاعات است که پیروز خواهد شد، چرا که رشد در گرو توسعه آن در نظام های شغلی است و روزبه روز کاربردش در دنیا افزایش می یابد. در ایران هم مجبور هستیم که به این سمت برویم. در گذشته، بی سواد کسی بود که خواندن و نوشتن بلد نبود، اما امروز اگر کسی سواد کار با دستگاه های دیجیتال را نداشته باشد، بی سواد محسوب می شود. به همین دلیل در بحث توسعه فناوری اطلاعات، رشد بیشتر شده است. گفتنی است، صنعت راهی جز کاربردی کردن آن در بطن خود ندارد. به گفته پیرایش، رشد چند سال اخیر فناوری اطلاعات در کشور رشد فانتزی بوده و تاثیری روی اقتصاد نداشته، چرا که استفاده ای از آن نشده است که منجر به بهره وری و بهینه سازی شود. برای مثال، تنها با حذف کاغذبازی نمی توان گفت که فناوری اطلاعات در یک صنعت یا سازمانی کاربردی شده است، چرا که باید فرآیند اصلی اصلاح شود.
خطر مهاجرت مغزها
پیرایش بااشاره به خطر مهاجرت نیروی متخصص گفت: خطر بزرگی که در کمین اکوسیستم فناوری اطلاعات و کاربردهایش در کشور وجود دارد، مهاجرت نیروی متخصص است. باتوجه به مشکلات اقتصادی و عدم درک صحیح مدیران و مشکلات مالی مهاجرت کردند و جذب کشورهای خارجی شدند و در آینده به طورقطع کشور ضرر خواهد کرد.
مسیر اشتباه، کاهش بهره وری
میرحسین شیرازی، یکی دیگر از فعالان دانش بنیان در زمینه فناوری اطلاعات در گفت وگو با صمت گفت: باتوجه به پیشرفت های امروز دنیا، کاربردهای فناوری اطلاعات در نظام های شغلی و صنعتی نیاز به اثبات ندارد. در همه ارکان تولید از جمله ماده اولیه، تولید و فروش و در هر اکوسیستم دیگری که لازم باشد، نقش خود را ایفا کرده و نتایج آن مشهود است. کاربردی تر شدن ابعاد فناوری اطلاعات در مشاغل صنعتی و ... نیازمند زیرساخت عجیب و غریبی نیست و باتوجه به شرایط اقتصادی کشور تخصیص یک ردیف بودجه به توسعه آن وجود ندارد. خوشبختانه امروزه مدیران هوشمند و غیرسنتی با یک شیب منطقی وارد این عرصه و فعالیت خود را جلو می برند و از اثرات آن بهره مند می شوند.وی ادامه داد: زیرساخت های فناوری اطلاعات برای توسعه کاربردی هم شبیه دیگر مجموعه ها است و در صنایع هم نیاز به انجام کار عجیب و غریب نیست. به طورطبیعی، مدیران در هر بخشی از صنعت فعالیتی را که منجر به ضرر اقتصادی شود، شروع نمی کنند و نمی خواهند در نهایت به ضرر اقتصادی و تناقض بهره وری بینجامد. اگر در برخی مواقع شاهد ضرر و زیان افراد با وجود کاربرد المان های فناوری اطلاعات می شویم و افراد به جای افزایش بهره وری با کاهش آن مواجه می شوند، دلایل دیگری دارد.
شیرازی در ادامه گفت: به طورقطع مشکل از فرآیندهای قبلی است که منجر به استفاده اشتباه از فناوری اطلاعات شده است. آنها مسیر را اشتباه رفتند یا به غلط چنین روندهای مخربی را برای خود تعریف کرده اند یا اینکه ارتباط مناسبی میان کارفرما با پیمانکاران شکل نگرفته و فرهنگ لازم در بدنه صنعت به وجود نیامده است. به گفته این فعال دانش بنیان، تغییر فرهنگ در حوزه صنعت و تولید برای کاربرد فناوری اطلاعات به منظور افزایش بهره وری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بسیاری از مدیران ممکن است، گارد بگیرند و بخواهند از قصد، خرابی هایی را در مسیر ایجاد کنند. همچنین، ممکن است کارفرما نتواند به شفافیت هایی برسد و اتفاقی بیفتد که کار به ضرر و کاهش بهره وری برسد و مدیران بخواهند عطایش را به لقایش ببخشند. وی افزود: در روند طبیعی کاربرد فناوری اطلاعات در یک صنعت یا فرآیند تولیدی هیچ گاه نباید چنین اتفاقی بیفتد. توجه به تدرجی بودن تغییرات هم مهم است، در واقع این تغییرات بنیادی و دفعی نیست، چرا که فرهنگ تغییر افراد ماهیتی تدریجی دارد.
شیرازی گفت: کاربرد فناوری اطلاعات در صنایع در نهایت باید به سوددهی و اثرات متقابل میان کارگران و مدیران منجر شود؛ به گونه ای که وحدت رویه حفظ شود. آنها باید یکدیگر را قبول داشته باشند و با یکدیگر با احترام و اعتماد برخورد کنند تا اثرات آن را ببینند. توسعه در هر فرآیندی نیازمند سرمایه است. مهم این است که اولویت ها چه باشد و هر کدام از این تغییرات چقدر هزینه می طلبد. اگر این درک وجود داشته باشد که چه شفافیت ها و بهبود رویه هایی در کاربرد فناوری اطلاعات نهفته است، بی شک گارد گرفته نمی شود و به شکل مناسبی این درک به وجود می آید که فناوری اطلاعات مزایای مهمی دارد و خروجی آن برای مدیران افزایش بهره وری است.
واقعیت افزوده به کمک معدنکاران می آید
در ادامه، به کاربرد یکی از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در معدن پرداختیم. وقوع انفجار، ریزش تونل، نشت مواد شیمیایی، خستگی مفرط، سقوط، برق گرفتگی، وجود گازهای سمی و سروکار داشتن با بارهای سنگین بخشی از مخاطراتی است که هر روز کارگران معادن با آنها سروکار دارند. باتوجه به همین سختی کار و مخاطره آمیز بودن اشتغال در معادن، همواره کارشناسان و فعالان این حوزه در تلاش هستند تا با شیوه های نوین بخشی از معضلات معدنکاران را مرتفع سازند. در این راستا، برخی استارت آپ ها با استفاده از واقعیت افزوده و واقعیت مجازی می توانند حجم زیادی از معضلات این شغل سخت را مرتفع کنند. کاوش و شناخت معدن در محیط سه بعدی برای کارشناسان و مدیران در محیط های اداری می تواند کمک شایانی به کاهش سختی کار معدنکاران و افزایش بهره وری کند.نوید نیک نیا از فعالان عرصه دانش بنیان در زمینه سیستم اطلاعات جغرافیایی در گفت وگو با صمت گفت: عمر توجه شرکت های صنعتی و معدنی به نرم افزارهای نوین و شرکت های دانش بنیان در این حوزه به ۲ سال هم نمی رسد. سیستم اطلاعات جغرافیایی با تلفیق واقعیت افزوده چه در اکتشاف و چه در بهره برداری، امکانات بسیار مفیدی به معدنکاران و صنایع معدنی می دهد. در واقع، برای اینکه مطالعات شان جامه عمل بپوشد، از gis استفاده می کنند که براساس تصاویر ماهواره ای و نقشه های موجود است، همچنین در بخش اجرا در بخش داده های عملی هم از gis استفاده می شود.به گفته نیک نیا، چند سالی می شود که شرکت های معدنی بسیاری به استفاده از واقعیت افزوده رو آورده اند تا نقشه های سه بعدی معدنی برای کارشناسان و مدیرانی که در دفاتر نشسته اند، قابل لمس باشد که این عمل بهره وری بسیاری را به دنبال دارد.
در اولویت شان نیستیم
وی افزود: همکاری با شرکت های نرم افزاری در بخش صنعت و معدن می تواند به صرفه جویی قابل ملاحظه ای در زمان بینجامد و افزایش بهره وری را در پی داشته باشد،زیرا بسیاری از امور با استفاده از فناوری های جدید انجام می شود و امروزه راهی جز رو آوردن به این نرم افزارها نیست و از طرفی هم، چون منابع و معادن و تجهیزات هم ارزشمند می شوند و نرخ بالایی پیدا می کنند، بنابراین باید تا حداکثر بازدهی را داشته باشند. نیک نیا گفت: همان گونه که گفته شد، مدت زمان طولانی نیست که شرکت های تولیدی صنعتی و معدنی در تلاش هستند تا از شرکت های دانش بنیان برای رفع نیازهای خود بهره بگیرند، اما این بهره گیری در بخش نرم افزارها چندان در اولویت شان نیست. در واقع، اگر مدیری علاقه مند باشد، با این شرکت همکاری کند، در تلاش برای همکاری با این شرکت ها برمی آید که در غیر این صورت، ضرورتی را احساس نمی کند.
زمان می برد تا یک فناوری جا بیفتد
وی بااشاره به اهمیت زمان در بهره گیری از تولیدات شرکت های تولیدی در حوزه های نرم افزاری گفت: باتوجه به شرایط مدیریتی و اقتصادی شرکت های دانش بنیان و نوآور بودن آن که فارغ از روش های سنتی است، بزرگ ترین چالشی که در این زمینه با آن مواجه می شوند، زمان طولانی راه اندازی یک فناوری جدید در صنایع بالادستی است. از آنجایی که شرکت های بزرگ صنعتی با روش های سنتی اداره می شوند، زمان زیادی را از دست می دهند و از طرفی هم، چون تولیدات نرم افزاری را باید در یک بازه زمانی مشخص مورداستفاده و بهره برداری قرار داد، این طرح ها در مدت زمان طولانی کارآیی و جذابیت خود را از دست می دهند.
ترجیح دانش بنیان ها به همکاری نکردن
نیک نیا بااشاره به اینکه نوآوری در شرکت های مادر به سختی جا باز می کند، گفت: شرکت های بزرگ صنعتی و معدنی در بسیاری از کشورهای پیشرفته با آغوش باز از دستاوردها و نوآوری های جدید در بحث نرم افزارها استقبال می کنند، اما روالی که در ایران وجود دارد، این است که اگر روش سنتی در شرکت های مادر جواب بدهد و نیازشان را برطرف کند، تلاشی برای جایگزینی آن با روش های نو نمی کنند، چرا که هنوز نیاز به نوآوری و فناوری در صنعت و معدن کشور احساس نشده است.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، می توان گفت که نگرش مدیران در صنعت و معدن نسبت به فناوری های نوین ناکارآمد است؛ مثال نقض این امر را می توان در صنعت برق یافت، شاید دلیل این امر گریزناپذیر بودن صنعت برق در استفاده از فناوری اطلاعات بوده است. به همین علت بیشتر کنتورها دیجیتالی است، اما هنوز در بخش آب و گاز مصرفی از کنتورهای قدیمی استفاده می شود. بیشتر شرکت های صنعتی و معدنی در بخش بهره گیری از نوآوری هنوز در مراحل اولیه قرار دارند و ۴ تا ۵ سال از آن چیزی که در دنیا می گذرد، عقب هستند.
