از پشت میز تا پشت فرمان
چندی پیش، رضا بسطامی، رئیس سازمان نظام‌مهندسی ایران و بهرام شکوری، رئیس انجمن سنگ ایران در جلسه‌ای مشترک اظهار کردند که در حال حاضر دستگاه‌های حفاری پیشرفته‌ای در حوزه سنگ کشور داریم، اما از آنجایی که نیروی انسانی ماهر نداریم، به‌ناچار کارور (اپراتور) آنها را با درآمد ماهانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان از کشورهای افریقایی به‌خدمت می‌گیریم.
چندی پیش، رضا بسطامی، رئیس سازمان نظام مهندسی ایران و بهرام شکوری، رئیس انجمن سنگ ایران در جلسه ای مشترک اظهار کردند که در حال حاضر دستگاه های حفاری پیشرفته ای در حوزه سنگ کشور داریم، اما از آنجایی که نیروی انسانی ماهر نداریم، به ناچار کارور (اپراتور) آنها را با درآمد ماهانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان از کشورهای افریقایی به خدمت می گیریم.در این جلسه اعلام شد که بهتر است کاروری دستگاه ها و تجهیزات مدرن به دانش آموختگان و فارغ التحصیلان رشته معدن واگذار شود، اما برای این منظور باید هم فرهنگ سازی انجام گیرد و هم آموزش های لازم، حتی به صورت آکادمیک، در دانشگاه ها ارائه شود.در گزارش امروز صمت از احسان موسوی، استاد دانشگاه و فعال معدن و انوشیروان دلیریان، کارشناس و فعال معدن درباره ضرورت و نیاز بکارگیری فارغ التحصیلان دانشگاهی در حوزه اپراتوری دستگاه های حفاری نظرخواهی کردیم.
ضرورتی غیرقابل انکار
احسان موسوی ـ استاد دانشگاه و فعال معدن: لزوم استفاده از دانش آموختگان رشته معدن برای اپراتوری تجهیزات و ماشین آلات معدنی تا جایی است که موسسه «نگهداری و تجهیزات ژاپن» در تعریف ویژگی های کارور ماشین آلات و تجهیزات معدنی توانایی تنظیم شرایط بهینه، توانایی حفظ و نگهداری تجهیزات در شرایط بهینه، توانایی کشف کارکردهای غیرعادی تجهیزات و در نهایت توانایی اصلاح خرابی ها، را مورد تاکید قرار داده است. به صورت کلی، باید گفت باتوجه به اینکه حدود نیمی از هزینه های معدنکاری مرتبط با ماشین آلات و تجهیزات است، از این رو هدایت تجهیزات با استفاده از نیروهای کاردان، آموزش دیده و متعهد امری ضروری و غیرقابل انکار به شمار می رود.در کشور ما برای کاروری ماشین آلات امروزی، که تکنولوژی چندان بالایی هم نیاز ندارند، حداقل برخورداری از دیپلم فنی ضروری است، اما به استناد آماری که در سال ۱۳۹۸ منتشر شد، سطح سواد اپراتورها به شرح زیر بوده است: ۲ درصد فاقد سواد، ابتدایی ۵۱ درصد، زیردیپلم ۲۴ درصد، دیپلم ۲۰ درصد و فوق دیپلم ۳ درصد. چندی پیش هم ایمیدرو به عنوان مجری طرح توانمندسازی فارغ التحصیلان بخش معدن و صنایع معدنی فراخوان چهارمین دوره تربیت رایگان کارور دستگاه حفاری را اعلام کرد که از جمله شرایط داوطلبان مدرک تحصیلی راهنمایی قید شده است.
مقایسه هزینه-فایده
بر این اساس و باتوجه به هزینه های سرسام آوری که شرکت ها برای خرید و تعمیرات متحمل می شوند، استفاده از نیروهای فارغ التحصیل و دانش آموختگان رشته معدن بسیار ضروری است. شرکت های معدنی با انتخاب و آموزش صحیح کارور می توانند از توقف های طولانی مدت دستگاه ها و تجهیزات معدنی جلوگیری کنند و از سوی دیگر، از بروز خطاهای احتمالی ناشی از مشکلات فنی در ناوگان بارگیری و باربری جلوگیری کنند. پس ورود تکنولوژی های به روز و پیشرفته، لزوم استفاده از نیروهای متخصص را به همراه خواهد آورد و این اتفاقی است که دیر یا زود رخ خواهد داد، زیرا نقش کلیدی ماشین آلات و فناوری مدرن و روزآمد، برای توسعه و پیشرفت صنعت امری بدیهی است.
نقاط قوت و ضعف
مزیت های بکارگیری کارور متخصص بسیار است که می توان آنها را به صورت تیتروار در موارد زیر خلاصه کرد: بهره وری بهینه، کاهش هزینه ، از طریق درگیر کردن مهندسان با فرآیندهای تولید، زمینه سازی برای ابداع روش های خلاقانه و نوآوری در عملیات، آشنایی و ارتباط موثر کارور متخصص با تکنولوژی های روز دنیا، سهولت انتقال مفاهیم و درک مسائل مرتبط به نیروهای دارای تخصص و ...اما درباره معایب این جایگزینی باید گفت استفاده از نیروهای متخصص بار اقتصادی و مالی بیشتری را به شرکت ها تحمیل خواهد کرد اما همان طور که اشاره شد، باتوجه به مزیت های موجود، افزایش دستمزد، محلی از اعراب نخواهد داشت.
بازنگری در ارزش های فرهنگی
مطمئنا نشاندن مهندس معدن پشت دستگاه حفاری یا دیگر تجهیزات معدن، بلافاصله امکان پذیر نیست و نیاز به فرهنگ سازی دارد، اما سوال اینجاست که آیا پزشکان متخصص یا جراحان نباید ابزار و دستگاه های تخصصی خود را بشناسند و در استفاده از آنها مهارت داشته باشند؟ بنابراین فرهنگ رایج در میان معدنکاران و تعریفی که از کارور در ذهن وجود دارد، باید تغییر پیدا کند و این تغییر از درون خود دانشگاه نشأت می گیرد. به عبارت دیگر، تعریف گرایش دانشگاهی خاص برای کاروری می تواند فرهنگ غالب را به تدریج تغییر دهد و جامعه هدف را به این کار ترغیب کند.
مشوق و محرک
تشویق و ترغیب فارغ التحصیلان رشته معدن را می توان در درجه اول جزو مسئولیت های سازمان مهندسی معدن دانست. علاوه بر این، راه اندازی رشته دانشگاهی مرتبط یا ارائه گواهینامه های معتبر و همچنین معرفی به شرکت های معدنکاری از دیگر مشوق هایی است که زمینه ورود جامعه هدف را به این حرفه فراهم می آورد.در نهایت، تغییر نگاه و فرهنگ غالب با افزایش نیاز شرکت های معدنی در استخدام نیروهای متخصص و ماهر سرعت بیشتری خواهد گرفت.
شکوفایی و نوآوری
مزیت دیگری که باید به آن به صورت مستقل اشاره کرد، این است که نیروهای دانشگاهی و فارغ التحصیل، در بیشتر گرایش ها، صاحب ایده و خلاق هستند، بنابراین تلفیق این توانایی با مهارت های اجرایی بستری مناسب ایجاد می کند تا ایده های نوآورانه به مرحله بلوغ برسند و شکوفا شوند. به عبارت دیگر، ارجاع کار عملی و اجرایی به دانش آموختگان و دانشجویان رشته معدن، از جمله اقدامات ضروری برای افزایش بهره وری و ایجاد زمینه شکوفایی و نوآوری است.
کاهش آسیب های زیست محیطی
استفاده از ماشین آلات هوشمند و به روز و حذف تدریجی ماشین آلات قدیمی به خودی خود می تواند آسیب های وارده به محیط زیست را کاهش دهد و ماشین آلات مدرن هم کارور متخصص نیاز دارد.از سوی دیگر، نیروهای متخصص باتوجه به آگاهی و دانشی که نسبت به زمین و محیط زیست پیدا می کنند، نسبت به آن با حساسیت بیشتری برخورد می کنند.البته باید به این نکته اشاره کرد که در حال حاضر نیز دانشگاهی ها تاحدودی درگیر عملیات اجرایی هستند، اما هنوز فاصله بسیار زیادی با نقطه ایده آل وجود دارد.
تخصصی میان رشته ای
انوشیروان دلیریان ـ کارشناس و فعال معدن: رشته معدن، ویژگی ها و خصوصیات متفاوتی با بیشتر قریب به اتفاق رشته های فنی و مهندسی دیگر دارد. بااینکه رشته معدن در تقسیم بندی آکادمیک و دانشگاهی در زیرمجموعه رشته های فنی و مهندسی قرار گرفته، اما به گمان من، حوزه ای میان رشته ای و متشکل از حوزه های گوناگون علوم پایه است.بخش محاسباتی و علوم مرتبط با دانش معدنی این رشته، کاملا مهندسی است و ریشه در رشته ریاضی و فیزیک دارد. بخش مهارت ورزی و تجربی که در معدن بسیار حائزاهمیت است و وزن بالایی دارد، مربوط به علوم تجربی است و بخش آشنایی با علوم زمین و مسائل مرتبط با شناسایی و نحوه برخورد با مواد گوناگون به رشته زمین شناسی برمی گردد. بخش دیگری از این رشته که با ماشین آلات و ابزارآلات معدنکاری و استخراج سروکار دارد، زیرشاخه علوم فنی و حرفه ای یا رشته دانشگاهی ـ مهندسی مکانیک ماشین آلات است. خلاصه اینکه ما با رشته ای سروکار داریم که چنین دامنه وسیعی دارد و نیازمند دانشی گسترده و آگاهی وسیع و عمیق است؛ از محاسبات و اعداد و ارقام مرتبط با ریاضی ـ فیزیک و فنی و مهندسی گرفته تا آشنایی با مواد معدنی و تشکیلات زمین شناسی و... در اشل و مقیاس علوم مرتبط با زمین و زمین شناسی.وقتی حوزه ای چنین میدان گسترده ای از علوم گوناگون را به خود اختصاص داده و عصاره و چکیده ای از این علوم است، بدیهی است که هر فرد مرتبط با این رشته هم باید از سطحی از آگاهی و دانش مرتبط با حوزه فعالیت خود برخوردار باشد. در واقع، نقش تخصص، دانش، آگاهی و مهارت در هرکدام از بخش های رشته معدن بسیار پررنگ و ضروری است.
از پی جویی تا فرآوری
در این رشته از ابتدایی ترین مراحل که موضوع پی جویی و زمین شناسی است، تا انتهای خط که کانه آرایی و فرآوری است، نیازمند استفاده از ابزار و تجهیزاتی پیچیده و حساس هستیم. بنابراین کارور آنها باید آشنایی کاملی با ابزار داشته باشد و در استفاده از آن مهارت کافی پیدا کرده باشد. از طرف دیگر، معدنکار در مرحله اول با پدیده «زمین» سروکار دارد و در مرحله بعد با موادی که از دل «زمین» استخراج شده اند. بنابراین، فعال این بخش باید شناخت کافی نسبت به زمین شناسی داشته باشد و بتواند ارتباط موثری بین توانایی علمی و مهارت فنی و اجرایی خود ایجاد کند و از این مجموعه توانایی و مهارت برای شناسایی مواد معدنی، استخراج و فرآوری بهره ببرد، اما نشاندن دانش آموختگان و متخصصان بر صندلی کاروری نکات ظریفی دارد که نباید از آنها غافل شد.
در دوران گذار
ما در دوران گذار از معدنکاری سنتی و کلاسیک به سمت معدنکاری مدرن در حرکت هستیم. این موضوع از مهم ترین دلایلی است که لزوم استفاده از دانش آموختگان رشته معدن را در جایگاه کارور تجهیزات پررنگ تر و مهم تر می کند.علت این است که در معدنکاری مدرن، نقش بازدهی و بهره وری بیش ازپیش شده است. پس باید به افرادی میدان داد که بیشتر با این مفاهیم عجین هستند و اهمیت آن را بیشتر درک می کنند. علاوه بر این، در دوران معاصر شرایط تولید ماده معدنی سال به سال سخت تر می شود، به این ترتیب، برقراری توازن و انجام یک فعالیت اقتصادی تحت این شرایط و محدودیت ها، نیازمند برخورداری از دانش و آگاهی در کنار نگاه فنی به موضوع تولید است که به ندرت در فردی بدون دانش تخصصی یافت می شود.
به عبارت دیگر، علوم نوینی که در تولید تجهیزات و ماشین آلات معدنی با تکنولوژی های روز استفاده می شود، موضوع داشتن آگاهی، داشتن مهارت در ارتباط با این ماشین آلات را بیش ازپیش می کند و باز مهر تاییدی است بر لزوم استفاده از افراد تحصیلکرده و متخصص در استفاده از ماشین آلات و تجهیزات بخش معدن.
حرفه ای باستانی
معدن یکی از قدیمی ترین فعالیت ها در میان اقوام بشری است و از قرن ها پیش انسان در حال استفاده از منابع زمین بوده است. افزایش جمعیت طی چند قرن اخیر هم، استفاده از مواد معدنی را بیش از گذشته کرده و به این ترتیب، ذخایر موجود کاهش چشمگیری داشته است، از این رو در حال حاضر با این موقعیت روبه رو هستیم که ذخایر سطحی و سهل الوصول مواد معدنی به زودی پایان می یابد و بشر به ناچار باید به سمت معدنکاری عمیق و زیرزمینی حرکت کند. هر دو این فعالیت ها نیاز به مهارت، دانش و تخصص بیشتر و دقیق تری نسبت به معدنکاری سطحی دارد.پس روشن است که امروزه فعالیت های مربوط به این رشته، هم دانش محور است و هم مهارت محور.
تخصصی که به چشم می آید
به واسطه داشتن تخصص و دانش آکادمیک، مهندسان معدن توانایی کافی برای استفاده اصولی و درست از قابلیت ها و ویژگی های ماشین آلات و تجهیزات دارند و این موضوعی نیست که بتوان از آن چشم پوشید.وقتی ماشین آلات یا تجهیزات با روش های درست و بجا مورد استفاده قرار گیرند، طول عمر مفید آنها افزایش پیدا می کند. استفاده از حداکثر راندمان و بازدهی یک ابزار یکی دیگر از مزایای مهم این جایگزینی است.ایجاد ارتباط مستمر و موثر بین تشکیلات و ساختار منابع انسانی فعال در معادن نکته مهم دیگری است. به عبارت دیگر، وقتی کارور ماشین آلات و تجهیزات معدنی دارای تخصص باشد، با نیازهای فنی و مهندسی و آنچه طراح و مجری نیاز دارد، بیشتر ارتباط برقرار می کند و بهتر آن را درمی یابد، چرا که درک آنها از شرایط، محدودیت ها و امکانات بیش از یک تکنسین تجربی یا یک کارگر ساده است.مورد بعدی که اهمیت بسیار بالایی دارد، افزایش ایمنی و بهداشت در محیط کار است. دانش و آگاهی نسبت به محیط کار و ابزار و وسایلی که استفاده می شود، ایمنی و بهداشت محیط کار را افزایش می دهد.علاوه بر این، کسی که دانش و تخصص کافی دارد، باتوجه به درک و شناخت بالاتری که نسبت به رشته تخصصی خود پیدا می کند، با موضوعات مرتبط با منابع طبیعی و محیط زیست آگاهانه تر برخورد می کند و نسبت به آن بی تفاوت نیست.هرچند باید بر این نکته هم تاکید کرد که همه آنچه گفته شد در فضایی کاملا ایده آل شدنی است و در کشورهایی که زیرساخت های آن به درستی شکل گرفته، می تواند رنگ واقعیت بگیرد.
سخن پایانی
در این چند دهه، حرکت در بخش معدن برخلاف جهت درست معدنکاری بوده است و به جای اینکه، در کنار آموزش های تئوریک، بر افزایش مهارت و آموزش های تجربی و میدانی تاکید شود، تنها بر تئوری تمرکز شده است.از طرف دیگر، کاروران هم آموزش تخصصی نمی دیدند و تنها بر افزایش مهارت های تجربی آنها تمرکز می شد.این نقطه ضعف، متاسفانه نیروهای انسانی فعال در معدن را، بدون هیچ گونه درک مشترکی، رودرروی هم قرار می دهد و از میزان بهره وری می کاهد. باتوجه به اهمیت موضوع، این بحث را باز هم پی خواهیم گرفت.
