«رشد تولید» نیازمند تامین انرژی
رشد تولید در ایران که ضامن مهار تورم است، وابسته به افزایش تولید انرژی و کاهش تلفات انرژی در کشور است. هر ساله ناترازی انرژی در ایران رو به افزایش می رود. افزایش تولید انرژی نیازمند سرمایه گذاری است که باتوجه به شرایط اقتصادی کشور موانع زیادی پیش رو دارد. برخی کارشناسان انرژی معتقدند تا زمانی که سرمایه گذاری داخلی و خارجی برای توسعه زیرساخت های انرژی با هدف تامین این فاکتور مهم فرآیند تولید، به درستی انجام نگیرد، نمی توان انتظار رشد تولید و مهار تورم را داشت.
نگرانی جدی برای تامین برق تابستان
محرابیان درباره چند و چون تامین برق تابستان امسال گفت: برای تامین برق تابستان ۱۴۰۲ ، نگرانی های جدی وجود دارد؛ چراکه ناترازی ها همچنان ادامه دارد و به طبع برای برطرف کردن آن، باید سال ها تلاش کرد، این در شرایطی است که کمتر از نیمی از نیروگاه های پیش بینی شده براساس برنامه ششم به بهره برداری رسیده اند.
وزیر نیرو بااشاره به پیش بینی ۱۴۰ اقدام برای تابستان ۱۴۰۲ ، افزود: از ابتدای مهر سال گذشته این برنامه ها آغاز شد؛ بخشی از این اقدامات در راه اندازی نیروگاه های جدید، رفع محدودیت های نیروگاه های موجود، توسعه و اصلاح شبکه، ایجاد پست و احداث خطوط جدید خلاصه می شود، اما در کنار این اقدامات، بهره مندی از روش های نوین مدیریت مصرف به صورت جدی پیگیری می شود.
وی در ادامه درباره سیاست های تشویقی وزارت نیرو به منظور مدیریت مصرف برق اظهار کرد: در سال گذشته بخش قابل توجهی از قبوض مشترکان برق شامل پاداش صرفه جویی و بخشی نیز بستانکار شدند، به عبارتی بالغ بر ۱۳۰۰ میلیارد تومان پاداش صرفه جویی به مشترکان برق ارائه شد و این نوید را می دهم که در تابستان پیش رو پاداش صرفه جویی بسیار بیشتر از گذشته باشد.
نگرانی وزیر نیرو از تامین برق تابستان در حالی عنوان می شود که تامین انرژی نخستین گام رشد تولید و تحقق شعار سال به شمار می رود. سال گذشته نیز کمبود گاز در فصل زمستان فشار سنگینی بر صنایع و دیگر بخش ها وارد کرد. باتوجه به افزایش هرساله تقاضای انرژی در نبود تغییر رویه مدیریت تولید و مصرف، در سال پیش رو نیز باید انتظار کسری گاز را داشته باشیم.
مهار تورم و رشد تولید، لازم و ملزوم یکدیگر
حسن مرادی، کارشناس انرژی در گفت وگو با صمت گفت: ۲ گزاره مهار تورم و رشد تولید که به عنوان شعار سال انتخاب شده اند، لازم و ملزوم یکدیگر هستند. در واقع، اگر این 2 گزاره را برعکس بنویسیم، باید بگوییم رشد تولید منجر به مهار تورم می شود. نمی توان بدون اینکه تولید در کشور ایجاد شود،انتظار داشت تورم اقتصادی کشور مهار شود. تولید نیز رشد نمی کند جز اینکه چارچوبی در سطح سیاست گذاری کلان کشور برای آن مشخص شود. فرمول های شناخته شده ای در جهان برای رشد تولید وجود دارد که اقتصاد ما باید از آن بهره مند شود. از مهم ترین این فرمول ها باید به سرمایه گذاری خارجی و داخلی اشاره کرد که متاسفانه موانع زیادی در اقتصاد ما برای این امر وجود دارد، اما اگر دولت بتواند در این باره مدیریت درستی داشته باشد، این امر محقق خواهد شد. دولت باید همین مدیریتی را که برای جمع کردن پول مردم در بازار داشته است، درباره جذب سرمایه گذاری نیز به کار ببرد.
این کارشناس انرژی بیان کرد: امروز در دنیا و همین کشورهای همسایه ما، سرمایه گذاری های کلانی در انرژی های تجدیدپذیر و نیروگاه ّهای خورشیدی انجام می شود. همچنین، امروز در دنیا سرمایه گذاری در توسعه بهره برداری از انرژی هیدروژن افزایش یافته است که بسیار دوراندیشانه و با افق روشن در نظر گرفته می شود. از همین امروز باید به این مسائل اندیشیده شود و اقدامات و سرمایه گذاری های لازم برای آن انجام بگیرد.
وی افزود: بنابراین اگر مقدمات سرمایه گذاری و مدیریت لازم فراهم نشود، شعار امسال هم مثل شعار سال های پیش، تنها در حد شعار، پلاکارد، سخنرانی و سمینار باقی می ماند و در عمل توفیقی نخواهیم داشت. تا زمانی که سرمایه گذاری داخلی و خارجی به درستی انجام نگیرد، نمی توان انتظار رشد تولید و مهار تورم را داشت.
سال گذشته، سال سخت انرژی بود
مرادی گفت: سال گذشته با مشکلات بسیار زیادی در حوزه انرژی روبه رو بودیم و وزارت نیرو به سختی توانست سال را پشت سر بگذارد. با این حال، دولت توانست توفیقاتی به دست آورد و نیروگاه هایی مثل فاز ۱۴ پارس جنوبی افتتاح و مقداری گاز به شبکه تزریق شود.
وی اضافه کرد: اما ما چاره ای نداریم جز اینکه برای سال پیش رو در حوزه انرژی برنامه مدونی تهیه کنیم وگرنه با کسری و کمبود روبه رو خواهیم بود. از طرفی، کشورهای همسایه در حوزه انرژی به ایران وابسته هستند و باید انتظار کشورهای همسایه را هم برآورده کنیم. در هر برنامه ای که دولت برای رفع این کمبود انرژی دارد، باید همتی کند و موانع تولید رفع شوند.
افزایش نرخ امروز ممکن نیست
این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه افزایش نرخ حامل ّهای انرژی یک ضرورت است، اما متاسفانه کشور ما آمادگی و بستر اجرایی آن را ندارد، گفت: دلیل این آمادگی نداشتن، انتظارات تورمی است که در جامعه به وجود می آید و بخشی از گروه های شغلی آتش به اختیار قیمت ها را افزایش می دهند. این افزایش قیمت ها نیز دوباره منجر به تورم اقتصادی در دیگر بخش ها می شود. با این حال، اصلاح ساختار اقتصادی و بهره وری انرژی نیازمند افزایش نرخ حامل ّهای انرژی است. به عنوان یک استاد اقتصاد انرژی معتقد هستم به طورحتم باید نرخ حامل ّهای انرژی افزایش پیدا کند، اما در عمل شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور این اجازه را نمی دهد.
باید فراتر از شعار رفت
هاشم اورعی، استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف در گفت وگو با صمت اظهار کرد: به درستی و برای چندمین سال پیاپی شعار سال به مسئله تولید در کشور اختصاص پیدا کرد، اما تجربه نشان داده اسامی سال های گذشته تنها در حد شعار باقی مانده است. بزرگ ترین مشکل اقتصاد کشور، رشد اقتصادی ناکافی است. اگر به GDP نگاه کنیم، با 3 بخش اصلی روبه رو هستیم. خدمات، بزرگ ترین بخش اقتصاد کشور و پس از آن، کشاورزی و صنعت است.
وی عنوان کرد: حدود ۵۱ درصد از GDP سهم بخش خدمات است. ما نمی توانیم انتظار توسعه قابل توجهی در بخش خدمات داشته باشیم، چرا که اقتصاد ایران با دنیا ارتباط ندارد و نمی تواند در بخش هایی مثل توریسم خود را توسعه دهد. علاوه بر این، در کشور ما که یک نفر در آن هندوانه می کارد و ۶ نفر آن را به یکدیگر می فروشند، امکان توسعه خدمات وجود ندارد، چرا که با توسعه بخش خدمات تنها جمعیت دلال ها از ۶ نفر به ۸ نفر می رسد.
اورعی گفت: سهم بخش کشاورزی در GDP نیز حدود ۱۲ درصد است و نمی توانیم انتظار توسعه در کشاورزی را داشته باشیم، چرا که باتوجه به سطح فناوری کشاورزی در ایران نه آب کافی در کشور وجود دارد، نه خاک کافی. در نهایت اگر در کشور صحبت از توسعه اقتصادی می کنیم، باید بار اصلی به دوش صنعت باشد.
وی افزود: برای اینکه صنعت بیشتر از انتظار توسعه پیدا کند، حداقل باید سرمایه گذاری و تامین انرژی را به عنوان پیش شرط در نظر بگیریم. در بخش سرمایه گذاری مشکل اساسی که وجود دارد، امنیت است. باید در نظر داشت که صنعت یک کار بلندمدت است. ویژگی های سرمایه گذاری صنعتی اول هزینه ّها و ارقام بزرگ و نگاه بلندمدت است. کار صنعت مثل بازرگانی نیست که امروز سرمایه گذاری کنی و ۳ ماه دیگر پولت برگردد. در صنعت باید به ۱۰ سال و ۲۰ سال آینده امیدوار باشید. این ویژگی ها نیازمند امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است؛ واقعیت این است که کشور ما این شرایط را ندارد.
ضرورت توسعه صنعت
این کارشناس انرژی گفت: براساس ترازنامه آخر انرژی وزارت نیرو سرانه انرژی کشور ایران ۱ . ۷ متوسط جهانی است. در بخش کشاورزی نیز مصرف ایران ۳ . ۳ ، در بخش خانگی ۲ . ۱ و در بخش صنعت و حمل ونقل ۱ . ۵ متوسط جهانی است. این آمار نشان می دهد کشاورزی در ایران نسبت به صنعت بسیار انرژی بر است. در نتیجه، از آنجایی که در کشور ما از اساس مشکل کمبود انرژی وجود دارد، باید توسعه بخش کشاورزی را فراموش کنیم و به سمت صنعت برویم.
اورعی اضافه کرد: کشور ما از لحاظ مواد اولیه و منابع در بخش انرژی مثل نفت، گاز، تابش خورشید و باد بسیار غنی است و اگر در بخش انرژی رشد داشته باشیم، به خوبی می توان نیاز صنایع را در مقیاسی وسیع تر برآورده کرد. دومین نیاز توسعه صنعتی نیروی انسانی است که خوشبختانه در این زمینه هم غنی هستیم. بنابراین اگر بتوان کمبود انرژی را رفع و زمینه و امنیت لازم را برای سرمایه گذاری فراهم کرد، می توان انقلاب صنعتی ایران را در یک برنامه مدون یک دهه ای رقم زد. به طورمثال در سیستان وبلوچستان، باد و تابش خورشید بسیار خوبی وجود دارد و می توان این استان را تبدیل به مهد انرژی ّهای تجدیدپذیر کرد. به این صورت نه تنها نیاز داخل تامین می شود، بلکه می توان به کشورهای شرقی نیز انرژی صادر و اشتغال ایجاد کرد و در استان های محروم هم توازن اقتصادی به وجود بیاید.
افزایش هرساله ناترازی
استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف گفت: ناترازی عرضه و تقاضای انرژی سال به سال وضعیت بدتری پیدا کرده و مدام رو به افزایش است، چرا که رشد مصرف بیشتر از تولید است. در ۷ ماهه اول سال گذشته متوسط مصرف بنزین در روز به ۱۰۲ . ۷ میلیون لیتر در کشور رسید، در حالی که در ۲۹ اسفند سال گذشته، این عدد به ۱۴۴ . ۳ میلیون لیتر رسیده و حال نسبت به ۲۹ اسفند ۲۷ . ۷ درصد افزایش داشته است. ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش تقاضا در این مدت در توانایی تامین هیچ کشوری نیست و مسئله اساسی این است که اصلا هم نباید به دنبال تامین آن بود. اگر شاهد این باشیم که ۲۰ درصد مصرف انرژی همراه با ۲۰ درصد افزایش GDP به وجود بیاید، باید خوشحال بود، چرا که با ۲۰ درصد انرژی مصرف شده کار انجام گرفته است، اما در واقعیت می بینیم که افزایش مصرف انرژی تاثیری بر GDP نمی گذارد. در نتیجه، در ایران انرژی تنها تلف می شود. از نظر من، بزرگ ترین معضل پیش روی توسعه اقتصادی کشور، انرژی است. اگر سیاست گذار درست عمل کند، هم توان جذب فناوری و هم توان تولید فناوری پیشرفته را داریم.
اورعی گفت: در بخش انرژی نباید فقط به دنبال افزایش تولید انرژی و تاسیس نیروگاه برویم. در این برهه تاسیس فاز ۱۴ پارس جنوبی یا هر نیروگاهی مهم نیست، بلکه اهمیت اساسی در بهینه سازی مصرف انرژی است. با این وجود، تمام دستگاه هایی هم که در این عرصه مشغول هستند، هیچ اقدامی که به صورت جدی بر بهینه سازی مصرف تاثیر بگذارد، انجام نداده اند. دلیل این مصرف بی رویه، یارانه بسیار زیادی است که به حامل های انرژی داده می شود. زمانی که چنین یارانه ای به هر کالایی داده شود، این سیگنال به جامعه داده خواهد شد که آن کالا بی ارزش است و امکان مصرف بی رویه دارد. با چنین رویکردی هر چقدر دستگاه و اداره برای بهینه سازی مصرف انرژی ایجاد شود، تاثیرگذار نخواهد بود.
وی اضافه کرد: زمانی هم که با کمبود انرژی مواجه می شویم، نخستین جایی که برق و گاز آن به اسم مدیریت مصرف قطع می شود، بخش مولد اقتصاد است، در صورتی که باید آخرین بخش باشد. وقتی با کمبود انرژی مواجه می شویم، تولید کارخانه ها را می خوابانند، اما از آن طرف در بخش خانگی شاهد هدررفت بسیار وسیع انرژی هستیم. باید از خودمان بپرسیم که چرا GDP اقتصاد ایران رشد نمی کند؟
سخن پایانی
کارشناسان بر این باور هستند که سیاست گذاران کلان اقتصادی باید توسط مدیریتی صحیح بتوانند سرمایه گذاری در بخش انرژی را گسترش دهند. باوجود اینکه کشور ایران، هم از لحاظ مواد اولیه، منابع و هم از لحاظ آب وهوایی موقعیت خوبی برای تولید انرژی های مختلف نفت، گاز و انرژی های تجدیدپذیر دارد، اما سال ها است که با ناترازی عرضه و تقاضا در حوزه انرژی روبه رو شده است. به عقیده کارشناسان، تنها در استان سیستان وبلوچستان، می توان توسعه عظیمی در بخش انرژی های تجدیدپذیر ایجاد کرد، به صورتی که علاوه بر مصرف داخلی بتوان نیاز کشورهای همسایه را هم برآورده کرد.
