در صنعت کشاورزی تراکتور یکی از ابزارهای اصلی و به ‌ نوعی راهبردی است که با توسعه صنعت، تراکتورسازی هم متحول شده است. در واقع قدیمی ‎ ترین ‎ ماشین ‌ مولد نیرو در حوزه کشاورزی، تراکتور است که نقش بسیاری در رونق و توسعه فعالیت ‎ های زراعی دارد. در عصر حاضر با پیشرفت فناوری، تجهیزات صنایع مختلف متحول و انجام امور بهینه شده است. به ‌ گفته فعالان و تولیدکنندگان تراکتور امسال تولید این ماشین کشاورزی نسبت ‎ به سال گذشته ۳۳ درصد افزایش یافت، اما کشاورزان همچنان گلایه ‎ مند هستند و عنوان می ‎ کنند تراکتورهای تولید داخل پاسخگوی نیاز آنها ‌ نیست و متقاضیان پس از ثبت ‎ نام بین ۳ تا ۴ سال برای دریافت آن در انتظار می ‎ مانند.

پیشینه تولید تراکتور در کشور

به ‎ طور قطع کشاورزی یکی از بخش ‎ های مهم سرزمین ‎ ها است و امنیت غذایی جوامع بشری را تضمین می ‎ کند. ایران با قدمتی حدود ۶۰ سال در حوزه تراکتورسازی بخشی از نیازهای بازارهای بین ‌ المللی را نیز پوشش می ‌ دهد، اما مدتی است صحبت از انباشت تقاضا در این بخش و اینکه تولید تراکتور متناسب با نیاز داخل نیست، می ‌ شود که این امر صف خرید تراکتور را طولانی کرده است.

در این زمینه تاکید شده باید بخشی از نیاز کشور با واردات تامین شود. حال پرسش این است که آیا ایران با پیشینه ‎ ای ۶۰ساله در تراکتورسازی، امروز باید یکی از کشورهای واردکننده این ماشین باشد؟ این در حالی است که ترکیه با سابقه فعالیت کمتر تیراژ تولید خود را افزایش داده و سهم خود را در بازار جهانی بالا برده است. آیا تراکتورهای داخلی به ‎ لحاظ فناوری هم ‌ سطح این نوع ماشین در جهان، تولید و تامین می ‎ شوند؟

قطعات تامین است

زنجیره تامین تراکتورسازی یکی از بخش ‎ های مهم تولید این محصول صنعتی است. کیفیت، تیراژ و نرخ قطعات از اهمیت ویژه ‎ ای برخوردار است. یونس اکبرپور پایدار، رئیس انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه ‌ های صنعتی و خودرو تبریز درباره وضعیت تولید قطعات به صمت گفت: ظرفیت قطعه ‎ سازی داخل خالی است و صنعتگران توان تامین تمام نیاز داخل در حوزه تراکتورسازی را دارند. رئیس انجمن سازندگان قطعه، ماشین و مجموعه ‌ های صنعتی و خودرو تبریز در پاسخ به این پرسش که آیا نرخ قطعات داخل نسبت به مشابه خارجی رقابتی است، عنوان کرد: تفاوت قیمت ‎ ها جزئی و قیمت قطعات تولید داخل بین ۱۷ تا ۲۰ درصد بالاتر از نوع خارجی است. وی افزود: این گرانی به تیراژ تولید برمی ‎ گردد؛ به این صورت که هرچه شمارگان تولید بالاتر باشد بهای تمام ‎ شده رقابتی ‎ تر خواهد بود. این فعال صنعت درباره مشکلات تولید اظهار کرد: مهم ‎ ترین مسئله صنایع نقدینگی و تامین سرمایه در گردش است. در حال ‌ حاضر سازنده تراکتور هزینه قطعات زنجیره تامین را هر ۳ تا ۴ ماه می ‎ پردازد، اما قطعه ‎ ساز باید حقوق کارگران و کارکنان خود را ماهانه بپردازد؛ بنابراین باید منابع مالی کافی در اختیار داشته باشد تا بتواند از پس هزینه ‎ های جاری خود برآید.

افزایش ۵۰ درصدی تولید

در ادامه محمود دریانی، از دیگر تولیدکنندگان فعال در زنجیره تامین قطعات تراکتورهای داخلی با اشاره به تولید قطعات براساس سفارش شرکت مادر به صمت گفت: امسال تیراژ تولید نسبت ‎ به سال گذشته افزایش یافته؛ به ‎ طوری که قطعه ‎ سازان ناچار به افزایش شیفت ‎ های کاری خود شده ‎ اند.

او افزود: آمار تولید امسال گویای افزایش ۵۰ درصدی است که این نویدبخش روزهای خوب برای بازار داخل است. دریانی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه قطعه ‎ سازان با دور زدن تحریم توانسته ‎ اند دانش فنی خود را روزآمد کنند، تصریح کرد: در حال ‌ حاضر با همکاری کشورهایی مانند کره ‎ جنوبی، هند، ترکیه و... فناوری ساخت قطعات به ‎ روز شده و به ‎ لحاظ کیفیت می ‎ توان با نمونه ‎ های خارجی وارد رقابت شد.

تولید داخل پاسخگوی بازار است

براساس آمارهای منتشر شده تا پایان مهر امسال نزدیک ۷۰ هزار تراکتور جاده ‌ ای به ارزش یک میلیارد و ۶۳۴ میلیون دلار وارد کشور شده است. ناصر قربانیان، از فعالان تراکتورسازی در ایران در این باره به صمت گفت: براساس آمارهای منتشرشده تیراژ تولید تا پیش از سال ۹۸ بین ۱۵ تا ۱۶ هزار دستگاه بوده، این در حالی است که آمار نیازمندی فعلی کشور بنا به برآورد وزارت جهاد کشاورزی حدود ۱۸ هزار دستگاه است.

این فعال بخش صنعت درباره صف‏های طولانی خرید تراکتور توضیح داد: تیراژ تولید داخل پاسخگوی بازار است، اما پایین بودن قدرت خرید کشاورزان سبب شده با انباشت نیاز رو ‌ به ‌ رو باشیم.

قربانیان با بیان اینکه برای کاهش انباشت تقاضا ضرورت دارد اعتباراتی برای کشاورزان در نظر گرفته شود، یادآور شد: در حدود یک سال گذشته (از ۶ ماه دوم سال ۱۴۰۰ تا آذر ۱۴۰۱ ) هیچ اعتباری ازسوی بانک ‎ ها برای کشاورزان در بخش خرید تراکتور لحاظ نشده، این در حالی است که در سال ‎ های قبل به ‎ طور میانگین برای ۱۲ هزار تراکتور، تسهیلات به خریداران پرداخت می ‎ شد.

این فعال حوزه تراکتورسازی با بیان اینکه امروز میزان تولید از ۱۸ هزار دستگاه به حدود ۳۵ هزار دستگاه برای بازار داخل و خارج رسیده، اظهار کرد: با این رکورد هیچ نیازی بدون پاسخ نمی ‌ ماند. تمام تلاش تولیدکنندگان تضمین تامین نیاز داخل و البته صادرات است.

گفتنی است تولید امسال نسبت به سال گذشته روند صعودی داشته و شاهد افزایش ۳۳ درصدی تولید تراکتور هستیم. به ‎ گفته قربانیان اگر آمار تعهدات به میزان تولید فعلی اضافه شود، تیراژ تولید امسال به حداقل ۳۰ هزار تراکتور خواهد رسید، در حالی که این عدد در سال گذشته ۲۰ هزار دستگاه بوده است.

اماواگرهای کیفیت تولید داخل

در ادامه صمت وضعیت تامین تراکتورهای موردنیاز را از کارشناسان حوزه کشاورزی پیگیری کرد. حمید زارعین، از کارشناسان حوزه صنایع غذایی درباره تامین تراکتورهای موردنیاز بخش کشاورزی عنوان کرد: نخستین مسئله این است که تراکتورهای تولید داخل پاسخگوی نیاز بازار نیستند. به ‎ عنوان مثال اگر کشاورزی برای خرید تراکتور دولتی اقدام کند، باید ۳ تا ۴ سال در صف انتظار بماند.

وی افزود: تفاوت نرخ در کارخانه تراکتورسازی و بازار آزاد زیاد است و کشاورز خرد توانایی خرید ماشین از بازار را ندارد؛ بنابراین ناچار باید برای خرید دولتی ثبت ‎ نام کند و پس از تایید وی ازسوی وزارت جهاد کشاورزی به ‎ عنوان کشاورز، چند سالی در صف بماند تا تراکتور ثبت ‎ سفارش شده خود را تحویل بگیرد.

این فعال حوزه صنایع غذایی با اشاره به سوداگری در بازار تراکتور عنوان کرد: اگر نرخ تراکتور دولتی را ۳۴۰ میلیون تومان در نظر بگیریم این عدد در بازار آزاد به ۶۰۰ میلیون تومان می ‎ رسد؛ علاوه ‎ بر اینکه نرخ تراکتورهای وارداتی-مونتاژی نیز شناور و آزاد است. این مهندس کشاورزی اضافه کرد: از تراکتورهای مونتاژی استقبال نمی ‎ شود، زیرا بیشتر قطعات آنها چینی و به ‌ همین دلیل استهلاک آنها بالاست؛ همچنین از خدمات پس از فروش مناسبی برخوردار نیستند.

او گفت: در سال ‎ های گذشته زمانی که کشاورز برای خرید تراکتور اقدام می ‎ کرد، پس از ۶ ماه می ‎ توانست آن را تحویل بگیرد، اما امروز زمان انتظار طولانی شده است.

کشاورزان مات دلال ‎ بازی

زارعین درباره کیفیت و امکانات تراکتورهای تولید داخل عنوان کرد: کشاورزان چون از قشر ضعیف جامعه هستند، اولویت آنها بیش از آپشن و امکانات جدید، قدرت و اینکه ماشین دیرتر نیاز به تعمیر یا جایگزین پیدا کند، است؛ همچنین تراکتورها از خدمات پس از فروش خوبی برخوردار باشند.

او در تشریح چالش ‎ های بخش کشاورزی کشور به چند نکته کلیدی اشاره کرد و گفت: نخستین مطالبه کشاورز خرید تراکتور با نرخ دولتی است، نه با نرخی که دلالان در بازار آزاد تعیین می ‎ کنند. همچنین باید تیراژ تولید متناسب با تقاضا باشد؛ به ‎ طوری که کشاورز برای تعویض و تبدیل به احسن کردن تراکتور موردنیاز کشت ‌ وکارش با مشکل روبه ‎ رو نباشد.

او یادآور شد: عمر مفید ماشین ‎ آلات مشخص است و در حوزه تراکتور ضرورت دارد پس از ۱۰ سال ماشین جدید خریداری شود، این در حالی است که امروز حتی تراکتورهای مربوط به سال ۶۰ پیش هنوز در روستاهای کشور فعالیت دارند.این امر خود منجر به آلودگی هوا و مشکلات زیست ‎ محیطی شده است. او اضافه کرد: برای کمک به بهره ‎ وری باید کیفیت قطعات افزایش یابد و این ‌ گونه نباشد که قطعه ‌ ای از دستگاه پس از ۲ یا ۳ ماه فعالیت از بین برود و هزینه ‎ های کشاورز افزایش یابد.

دیوار کوتاه کشاورز

این مهندس بخش کشاورزی در ادامه توضیح چالش ‎ های کشاورزان گفت: عملکردهای جزیره ‎ ای و ناهماهنگی نهادها سبب شد بعضی از تراکتورهای تولید داخل (مونتاژی ‎ ها) پلاک نشوند و کشاورز ناچار گازوئیل موردنیاز خود را از بازار آزاد با قیمت هر لیتر حدود ۳ هزار تومان تهیه کند، در حالی که نرخ دولتی این سوخت لیتری ۳۰۰ تومان است.

زارعین درباره چرایی پلاک نشدن تراکتورها توضیح داد: تراکتورهای تولید داخل پلاک ‌ شده در اختیار کشاورز قرار می ‎ گیرد، اما تا چندی پیش تراکتورهای مونتاژی ازسوی پلیس راهنمایی و رانندگی پلاک نمی ‎ شدند، زیرا معتقد بودند وارداتی است و نباید پلاک شود.

دود این ناهماهنگی نهادها فقط به چشم کشاورز می ‎ رود. وی افزود: برخی کشاورزان پس از ۴ سال هنوز موفق به دریافت پلاک برای تراکتورهای مونتاژی نشدند و باید گازوئیل را با نرخ بالا خریداری کنند. البته پلیس اعلام کرده مشکل رفع شده و کشاورزان می ‎ توانند برای دریافت پلاک اقدام کنند. حال باید دید در نهایت چالش ‎ های کشاورزان به ‌ عنوان تضمین ‎ کنندگان امنیت غذایی کشور کمتر می ‎ شود؟

سخن پایانی

بنا بر آنچه در این گزارش بیان شده، در حالی که تولیدکنندگان تراکتور از افزایش تیراژ تولید در سال جاری می ‌ گویند و اینکه محصولات داخلی نیاز بازار را پوشش می ‌ دهد، متقاضیان تراکتور عنوان می ‌ کنند برای خرید یک دستگاه تراکتور دولتی ناچارند چندین سال در صف بمانند. از سوی دیگر زنجیره تامین سخن از رقابتی بودن قطعات داخلی به ‎ لحاظ کیفیت با نمونه مشابه خارجی می ‌ کند، اما یکی از گلایه ‎ مندی کشاورزان معیوب شدن زودهنگام قطعات تراکتور و افزایش هزینه ‎ این قشر ضعیف به ‌ واسطه این مسئله است. از طرف دیگر ناهماهنگی نهادهای داخلی در زمینه تراکتورهای مونتاژی و شماره ‎ گذاری نشدن آنها ازسوی پلیس راهنمایی و رانندگی صاحبان تراکتورهای مونتاژی را ناچار به خرید گازوئیل با نرخ آزاد بین ۳ تا ۴ هزار تومان کرده بود که براساس سخنان پلیس این مشکل رفع شده و حالا کشاورزان قادر به پلاک ‎ گذاری تراکتورهای خود هستند.