کولبری؛ درد نان و زخم جان
شاید ممنوعیت و افزایش تعرفه واردات، دو بازیگر اصلی قصه کولبری باشند؛ قصه‌ای سوزناک که گاه با مرگ بازیگران پایان می‌یابد. کولبری یعنی حمل کالا و اجناس موردتقاضای بازار بر دوش انسان به دو طرف مرز که چند سالی است به خاطر عوامل متعددی در مرزهای غربی کشور، یعنی استان‌های آذربایجان غربی، ایلام، کرمانشاه و کردستان، باب شده و مرزنشینان از نیرو و توان خود برای انتقال کالا استفاده می‌کنند.
پرونده رسیدگی به کولبران یخ بست
شاید ممنوعیت و افزایش تعرفه واردات، دو بازیگر اصلی قصه کولبری باشند؛ قصه‌ای سوزناک که گاه با مرگ بازیگران پایان می‌یابد. کولبری یعنی حمل کالا و اجناس موردتقاضای بازار بر دوش انسان به دو طرف مرز که چند سالی است به خاطر عوامل متعددی در مرزهای غربی کشور، یعنی استان‌های آذربایجان غربی، ایلام، کرمانشاه و کردستان، باب شده و مرزنشینان از نیرو و توان خود برای انتقال کالا استفاده می‌کنند. مرز، کولبر، معیشت در مقابل تیراندازی، سقوط، مین؛ واژه‌هایی که در کنار یکدیگر تصویری از یک واقعیت تلخ می‌سازند. سیگار، پوشاک، تلویزیون و... بارهای چندین کیلویی افرادی است که برای تامین معیشت در مرزهایی برزخ‌گونه به دوش کشیده شدند تا بازار را رونق بخشند و نانی شوند بر سفره کولبران؛ کولبرانی که جان‌‌شان را به‌خاطر معیشت دیگر اولویت مهمی نمی‌دانند و اکثرشان این واقعیت را پذیرفته‌اند که ممکن است در این رفتن، هیچ برگشتی نباشد. بی‌شک کولبری زاییده بیکاری و نبود کارخانجات و مجموعه‌های تولیدی در مناطق مرزی است و در عین حال فکری به حال مشکلات مردمان این منطقه نمی‌شود. البته این را هم نباید فراموش کنیم که قسمت اعظم پدیده کولبری به موانع تجارت خارجی بازمی‌گردد. حال پرسشی مطرح می‌شود؛ فردی که در مناطق مرزی هیچ شغلی ندارد، باید کولبری را کنار بگذارد؟ اگر این کار را انجام دهد معیشت خود را از چه راهی تامین کند؟
برای کولبران چه کردید؟
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری وقت-اردیبهشت ۱۴۰۰: کولبری پدیده زشت و غیرقابل قبولی است که نه در شأن و کرامت انسانی مرزنشینان رشید ما است و نه با سیاست‌ها و انضباط تجاری کشور سازگاری دارد. باید با حمایت اقتصادی، اشتغالزایی و مهارت‌افزایی برای مرزنشینان شریف، این پدیده ناگوار از چهره مرزهای ما زدوده شود.
مجید میراحمدی، معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور-فروردین ۱۴۰۱: مهلتی را تعیین و به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کردیم حداکثر ظرف مدت یک ماه با مشورت سایر دستگاه‌ها طرح پیشنهادی را در زمینه کولبری تهیه و ارائه دهند تا براساس آن منافع مرزنشینان تامین شود و آنها علاقه‌مند شده و با ما همکاری داشته باشند تا از معابری که ما مشخص می‌کنیم به‌طور رسمی و بدون نگرانی کالاهایی که مورد نظر است را وارد کنند.
قباد کرمپور، نماینده کرمانشاه در شورای‌عالی استان‌ها -اردیبهشت ۱۴۰۱: برای در امان بودن جان کولبران به‌نظرم باید مرز را کامل ببندند و تمام منطقه مرزی را سیم خاردار بکشند و در عوض یک بازارچه مرزی مانند مرز قصرشیرین ایجاد کنند تا جوانان وقتی برای حمل تلویزیون یا کولری به آن سوی مرز می‌روند کشته نشوند. تعدادی از کولبرانی که در مناطق مرزی کشته شده‌اند به‌خاطر حمل تلویزیون بوده است.
جلال محمودزاده، نماینده سردشت و پیرانشهر-خرداد ۱۴۰۱: باید برای کولبران شرکت تعاونی ایجاد شود که مجوز واردات کالاهای مجاز را از دولت گرفته و کالاها را از مبادی رسمی و با استفاده از وسایل نقلیه وارد کشور کنند.ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری-آبان ۱۴۰۲: در دولت سیزدهم تلاش دا‌ریم با ایجاد گذرگاه‌های مرزی امنیت کولبران را فراهم کنیم.
علی خداویسی، دبیر ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان کردستان-آبان ۱۴۰۲: کولبران قاچاقچی نیستند و هدف آنها فقط به‌دست آوردن درآمدی ناچیز برای گذران زندگی است.اواخر شهریور امسال بررسی لایحه ساماندهی کولبری در مجلس به اتمام رسید و باید دید در اجرای این لایحه چگونه عمل و دردی از بیشمار دردهای مناطق مرزی و مرزنشینان دوا می‌شود.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سالانه حدود ۴ تا ۷ میلیارد دلار کالا از طریق کولبری و ملوانی (ته‌لنجی) وارد کشور می‌شود. این واردات بدون طی ضوابط فنی، ارزی، بهداشتی و پرداخت عوارض دولتی انجام می‌شود.اینکه کولبری در شأن مرزنشینان نیست، مشخص است، اما اینکه دولت چه اقداماتی برای اشتغالزایی این افراد انجام داده هنوز برای ما مشخص نیست. به‌نظر می‌رسد بخش اعظمی از این اقدامات روی کاغذ مانده و تنها خوراک رسانه‌ها را تامین می‌کند.
دولت سیزدهم اراده جدی برای توسعه بازارچه‌های مرزی دارد
شیوا قاسمی‌پور، عضو کمیسیون آموزش مجلس با بیان اینکه دولت سیزدهم اراده جدی برای توسعه بازارچه‌های مرزی دارد، اظهار کرد: هر اقدامی که برای رفع مشکلات معیشتی مرزنشینان انجام شود، به امنیت کشور کمک و از مهاجرت بی‌رویه هم جلوگیری می‌کند.
وی تصریح کرد: دولت سیزدهم رویکرد مثبتی نسبت به مناطق مرزنشین و محروم دارد و با همین رویکرد حتما اتفاقات بهتری در کشور می‌افتد و به نفع مردم منطقه و همه ایران است.
قاسمی‌پور مهم‌ترین مطالبه مردم مریوان را حل مشکلات اشتغال عنوان کرد و گفت: تقریبا یک سال از تصویب و اجرای منطقه آزاد تجاری-صنعتی بانه-مریوان می‌گذرد، اما هنوز جایگاه خود را در توسعه اقتصاد به‌دست نیاورده که از دولت می‌خواهیم در این زمینه اقدامات جدی انجام دهد.
عضو کمیسیون آموزش مجلس افزود: بازگشایی مرزهای غیررسمی از دیگر مطالبات مردم مریوان است که به‌تازگی یکی از این مرزها باز و باعث خوشحالی مردم شده است. دولت باید هر کاری را که مردم را خوشحال می‌کند، انجام دهد.
۵۰ هزار تومان برای هر کیلو بار
امیرارسلان خضری، فعال مدنی درباره اقتصاد مرزی و ایجاد پدیده کولبری در گفت‌وگو با صمت گفت: اقتصاد مرزی، اقتصادی تاثیرگذار در جهان است. مناطق مرزی از توسعه برخوردار نیستند و هیچ‌گونه فرصت شغلی و تحصیلی در این مناطق وجود ندارد. از سوی دیگر بحران آب بحرانی همیشگی در این مناطق است. با موارد یادشده در صورتی که معیشت مرزنشینان تامین نشود، مجبور به مهاجرت داخلی یا خارجی خواهند شد که در چنین مواقعی مقصد عموما حاشیه شهرهای مرکزی است. با این وصف کولبری تنها فعالیتی است که می‌توانند برای تامین معیشت به آن بپردازند.
وی با اشاره به مزیت کولبری در مناطق مرزی اظهار کرد: تاثیر مهم کولبری تامین معیشت افراد منطقه و پیشگیری از مهاجرت است. همچنین به این واسطه گردشگری تجاری ایجاد شده و سالانه افراد بسیاری برای خرید لوازم خانگی به بانه سفر می‌کنند که این افراد بی‌شک از امکانات شهر شامل هتل‌ها و رستوران‌ها استفاده خواهند کرد. نباید این موضوع را فراموش کرد که محصولات بازارچه‌های بزرگ تجاری در این منطقه با فعالیت سخت کولبران تامین می‌شود.
دلایل ایجاد کولبری
خضری در بیان دلایل ایجاد پدیده کولبری، تصریح کرد: علت اصلی کولبری بیکاری، فقر و توسعه‌نیافتگی است. هیچ شکی در کوتاهی دولت در توسعه مناطق مرزی نیست، زیرا دیدگاه غالب به مرزها، به‌عنوان فرصتی برای پویایی اقتصادی نبوده و بیشتر امنیتی است. از سوی دیگر تاکنون کالاهای داخلی نتوانستند در رقابت با کالاهای خارجی موفق شوند و در مقابل بازار نیز به واردات نیاز دارد. همچنین فرآیند ترخیص کالا، زمان‌بر و پرهزینه است. در نتیجه واردکننده به‌دنبال راهی برای تسریع فرآیند واردات کالای خارجی است که بی‌شک سپردن بار به کولبران و واردات از طریق مرزها آسان‌ترین و کم‌هزینه‌تر آنها خواهد بود.
ترک‌تحصیل برای کسب درآمد
این فعال مدنی با ابراز تاسف نسبت به ترک تحصیل نوجوانان منطقه و پرداختن به کولبری بیان کرد: در ابتدا به‌واسطه طراحی پیله‌وری و جذابیت تجارت مرزی در کشور، کولبری افزایش یافت. در آن زمان تنها کسانی که مهارت یا تحصیلاتی نداشتند، به این فعالیت می‌پرداختند، اما امروزه جوانان تحصیلکرده برای تامین معیشت کولبری می‌کنند. در نتیجه شاهد ترک‌تحصیل بسیاری از نوجوانان هستیم. البته در این مسئله این باور که با تحصیل به موقعیت موردنظر خود نمی‌رسند و باید به فکر کسب درآمد باشند هم تاثیرگذار است. متاسفانه بسیاری از خانواده‌های مرزنشین بر این باورند که باید به فرزند خود کولبری را آموزش دهند، چراکه از تحصیل چیزی به‌دست نمی‌آید و این تفکر بسیار وحشتناک است.
مرگ‌ومیر کولبران
خضری درباره سختی کار کولبران و میزان مرگ‌ومیر آنها نیز گفت: یکی از سختی‌های کولبری عبور از مسیرهای صعب‌العبور با صخره‌‌هایی با شیب تند است که سبب می‌شود برخی از آنها در این مسیر سقوط کنند و جان خود را از دست بدهند. همچنین درگیری‌ها با ماموران مرزبانی نیز وجود دارد. وی با اشاره به درآمد حاصل از کولبری بیان کرد: درآمد کولبران حسب نوع کالا و وزن آن متفاوت است. هزینه حمل بار از ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان برای هر کیلو بار تضمینی است که در صورت تاخیر بار یا خسارت باید مبلغی از آن کسر شود، این در حالی است که هر کولبر، هر بار حدود ۲۰ تا ۵۰ کیلو بار می‌برد.
طرح‌های بی‌سامان
این فعال مدنی با اشاره به طرح‌های ساماندهی کولبران اظهار کرد: تاکنون طرح‌های مختلفی در این راستا اجرا شده که موفقیتی در پی نداشته است. برای مثال چند سال پیش طرح تردد مرزی اجرا شد که در آن دولت کنار معابر اصلی، تعدادی معابر کولبری ایجاد کرد که از طریق این معابر هر کولبر می‌توانست در ماه حدود ۴ بار آن هم تعدادی کالای خاص را بدون پرداخت مالیات وارد کند. در حالی که معیشت یک کولبر این‌گونه تامین نمی‌شود. در نتیجه این محدودیت‌ها کولبر‌ها ناچار شدند دوباره از معابر غیرقانونی استفاده کنند یا برای دریافت مزد بیشتر چند برابر توان خود بار بردارند.
شکل‌گیری کولبری به‌دلیل موانع تجارت خارجی و بیکاری
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد در تشریح رابطه مشکلات اقتصادی و شکل‌گیسری پدیده کولبری در گفت‌وگو با صمت گفت: به‌طور کلی به‌دلیل نابسامانی‌های اقتصادی، زمینه برای فعالیت‌های غیررسمی مانند دستفروشی و... شکل می‌گیرد. در تجارت نیز به‌دلایل مختلفی چون موانع تجارت خارجی و افزایش آمار بیکاری بستری برای قاچاق و فعالیت‌های غیررسمی تجاری فراهم می‌شود؛ به‌بیان دیگر هر مجموعه‌ای که باوجود تقاضای بازار در تجارت اختلال ایجاد کند، زمینه را برای فعالیت در بخش غیررسمی از جمله کولبری فراهم خواهد کرد. در مجموع هر اندازه که اختلالات بخش اقتصادی افزایش یابد، به تعداد بخش غیررسمی افزوده می‌شود.
وی با اشاره به ورود بسیاری از کالاهای قاچاق از طریق کولبری و ته‌لنجی اظهار کرد: بخش قابل‌توجهی از کالاهای قاچاق موردنیاز کشور را بخش غیررسمی مانند کولبران یا ته‌لنجی‌های جنوب وارد بازار می‌کنند.
ایجاد بازارچه‌های مرزی کارساز است؟
افقه درباره ایجاد بازارچه‌های مرزی در راستای کاهش کولبری بیان کرد: تعدادی از بازارچه‌های مرزی باز است، اما بیشتر محصولات آنها ترانزیتی است؛ یعنی محصولی که وارد بازارچه می‌شود، پلمب شده است تا در ادامه به کشورهای دیگر یا بازار داخل برود؛ در نتیجه هیچ نفعی برای مرزنشینان ندارد. واردات محصولاتی برای مرزنشینان سودآور است که ترانزیتی نباشد و وارد بازارچه‌های مرزی و از آنجا توزیع شود که ارزش افزوده هم ایجاد می‌کند.
بهترین روش چیست؟
این کارشناس اقتصاد با اشاره به طرح‌های دولت برای ساماندهی کولبران گفت: باتوجه به اینکه در دولت‌های مختلف موضوع ساماندهی کولبران مطرح و در نهایت هیچ موفقیتی در این زمینه به‌دست نمی‌آید، یعنی دولت نمی‌تواند مانع فعالیت آنها شود. بر این اساس بهترین روش این است که با ایجاد پایانه‌های مشخص و انبارهایی در مرز، آماری از فعالیت‌های اقتصادی آنها به‌دست آید. ساماندهی یعنی کاری که آنها رضایت داشته باشند و متناسب با درآمد و تقاضای افراد کولبر باشد. در صورت اجرای طرحی که با عدم رضایت کولبران همراه باشد، افراد دوباره به این فعالیت باز خواهند گشت.
سخن پایانی
هر بار با شنیدن خبر مرگ کولبری، اخباری از طرح‌های گوناگون برای ساماندهی آنها به گوش می‌رسد، اما ظاهرا مثل «خاک، سرد است» در ذهن مسئولان نیز نفوذ کرده و با گذشت زمان این موضوع به فراموشی سپرده می‌شود. اگر طرحی نیز در این بین اجرا شده باشد بی‌شک موفق نبوده که همچنان شاهد فعالیت و از دست رفتن تعداد بسیاری از این افراد هستیم. مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری پدیده کولبری در مناطق مرزنشین، تامین معیشت است که با سرمایه‌گذاری و توسعه این مناطق می‌توان آن را رفع کرد. در کل جان آدمی ارزشمند است و امیدواریم دولت به‌دنبال راه چاره‌ای برای مدیریت پدیده کولبری باشد.
