در ماه‌های اخیر، متغیرهای کلان اقتصادی عملکرد بورس تهران را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. متغیرهای کلان اقتصادی همچون نرخ تورم و دلار از مهم‌ترین فاکتورهای موثر بر عملکرد بازار سرمایه هستند. شرایط اقتصادی و سیاسی کشور در حکم ریسک‌هایی هستند که عملکرد بازار را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهند. در چنین شرایطی، در عمل شاخص بورس در بازه نه‌چندان بزرگی نوسان می‌کند یا به‌بیان دقیق‌تر درجا می‌زند. به‌اعتقاد کارشناسان، بازار سرمایه در قیاس با سایر بازارهای موازی عقب ‌مانده است. این عقب‌ماندگی از سال 13۹۹ آغاز شد و هنوز هم جبران نشده است.

دلار، سیگنال‌دهنده اصلی بازار

نیما آگاهی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت در ارزیابی عملکرد بازار سرمایه از ابتدای امسال تاکنون و مهم‌ترین شاخصه‌های موثر بر این بازار گفت: شرایط کنونی بورس، تابع حرکت قیمتی دلار و تورم است. یعنی رفتار و روند متفاوتی را از این شاخصه‌ها نداریم. وی افزود: در همین حال، هر تنش سیاسی، امنیتی و اقتصادی که برای کشور ایجاد می‌شود، به عملکرد بورس تهران آسیب جدی وارد می‌کند. در واقع، می‌توان این‌طور ادعا کرد که بورس در تیررس ریسک‌های متعددی است که از روند رو به رشد آن می‌کاهد. در چنین شرایطی، هر چالش اقتصادی به نزول بازار سرمایه منتهی خواهد شد.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: در حال‌ حاضر در فصل بررسی و تصویب بودجه سالانه قرار داریم. بودجه برای یک سال مالی توسط سازمان برنامه‌وبودجه تدوین می‌شود. لایحه بودجه پس از تصویب در هیات‌وزیران به مجلس ارائه و پس از تصویب و تایید شورای‌نگهبان از مجلس به رئیس‌جمهوری ابلاغ می‌شود. طبق قانون محاسبات عمومی «این بودجه حاوی پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تامین‌اعتبار و برآورد هزینه‌ها برای انجام عملیاتی که منجر به نیل سیاست‌ها و هدف‌های قانونی می‌شود» است. بودجه از اثرگذاری بالایی بر عملکرد صنایع و سمت‌وسوی اقتصادی کشور برخوردار است و در نتیجه سودآوری بازار سرمایه را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، بنابراین تا زمانی که بودجه سالانه به‌تصویب نهایی نرسد، نمی‌توان نسبت به آثار آن و شرایط بورس در پس تصویب بودجه در سال آتی مطمئن بود.

آگاهی گفت: سرمایه‌گذاران براساس شرایط تصویب بودجه و فاکتورهای اقتصادی موثر بر عملکرد شرکت‌های بورسی، برای آینده فعالیت خود، تصمیم می‌گیرند، در نتیجه صاحبان سرمایه منتظر اخذ تصمیمات نهایی در حوزه تصویب بودجه هستند.

آگاهی گفت: البته همچنان دلار و نوسانات آن، مهم‌ترین فاکتور موثر بر عملکرد بازار سرمایه است. نرخ تسعیر ارز و همچنین نرخ ارز در پیمان‌سپاری‌های ارزی که در جریان تصویب بودجه، تعیین می‌شود، میزان سودآوری صنایع را مشخص می‌کند. به‌بیان‌دیگر، سود سرمایه‌گذاران متاثر از نرخ دلار است،چراکه فروش صادراتی شرکت‌های بزرگ بورسی، مهم‌ترین شاخصه تاثیرگذار بر سودآوری صنایع است و در نتیجه، حرکت و رشد بورس متاثر از نرخ دلار خواهد بود.

این کارشناس بازار گفت: به‌اعتقاد من تا پایان سال، نرخ دلار در همین محدوده کنونی، نوسان خواهد کرد و باید منتظر رشد بهای دلار با یک رشد منطقی باشیم، اما جهش قیمتی دلار در آینده نزدیک، دور از انتظار است. همین مسیر رو به رشد ملایم را می‌توان در بازار سرمایه نیز دنبال کرد.

آگاهی در پایان گفت: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که رونق جدی در بورس در آینده نزدیک دور از انتظار است.

وی افزود: بخش اعظم سرمایه‌گذاران کنونی بورس، همان کسانی هستند که سال ۱۳۹۹ زخم خوردند و سرمایه آنها در بازار سرمایه از دست رفت؛ در نتیجه زخم آن دوران، هنوز وجود دارد و ذهنیت آنها هنوز ترمیم نشده است،بنابراین سرمایه‌گذاری این افراد در بورس همچنان بااحتیاط و حتی برای جبران ضررهای گذشته است.

عقب‌ماندگی ادامه‌دار

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت، وضعیت بازار سرمایه را در امسال همراه با عقب‌ماندگی توصیف کرد و افزود: بازار سرمایه از ابتدای امسال تاکنون، نسبت به ‌تمامی بازارهای موازی جا مانده است. این جاماندگی را می‌توان ناشی از سیاست‌های دولت عنوان کرد و افزود: دولت برای جبران کسری بودجه خود، بیشترین فشار را به‌سمت شرکت‌های بورسی وارد می‌کند. افزایش مداوم و سالانه بهای حامل‌های انرژی اعم از آب، برق و گاز مصرفی صنایع، وضع عوارض صادراتی، رشد قابل‌توجه حقوق دولتی معادن، تغییر مداوم سیاست‌های حاکم بر تولید و تجارت و..... همگی مانع سودآوری بورس هستند.

وی افزود: ثبات، پیش‌شرط تولید و بهبود عملکرد بازار سرمایه است، اما در شرایطی که هر روز مقررات حاکم بر صنایع تغییر، می‌کند، این فعالان صنعتی نمی‌توانند برای تولید و فروش خود برنامه‌ریزی داشته باشند. در واقع سودآوری صنایع بزرگ که اغلب هم بورسی هستند، به تغییرات مداوم و حتی روزمره قوانین گره‌ خورده است. صفاری گفت: براساس لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه سال ۱۴۰۳، انتظار می‌رود حقوق دولتی معادن بیش از ۱۳ درصد افزایش یابد. رشد هزینه انرژی صنایع نیز برای سال آتی هنوز مشخص نیست و همین موضوع نیز در عمل هزینه تمام‌شده تولید را در هاله ابهام قرار داده است. شرایط دریافت مالیات از صنایع نیز به‌گونه‌ای است که می‌توان این‌طور ادعا کرد که فشار حداکثری به تولید تحمیل می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: باوجودی که امسال از سوی رهبر معظم انقلاب با عنوان «مهار تورم و رشد تولید» نام‌گذاری شده است، اما بیشترین فشار به صنایع و تولید وارد شده است. در واقع سیاست‌گذاران تنها به شعار بسنده می‌کنند و در عمل، هیچ توجهی به مسیر تحقق شعار سال و سیاست‌های کلان کشور ندارند. باتوجه به ‌تمامی موارد یادشده باید اظهار کرد که در حال‌ حاضر شرکت‌های بورسی حال ‌و روز خوبی ندارند. آثار این شرایط نامناسب تولید را می‌توان در بازار کم‌رونق بورس تهران مشاهده کرد.

صفاری بااشاره به نمای نزولی شاخص کل بورس از سال ۱۳۹۹ تاکنون گفت: نمای کلی بازار در طول نزدیک به ۴سال اخیر، ناامیدکننده است؛ در واقع فعالان بازار بورس را باید بازنده بازارهای اقتصادی نامید.سال ۹۹ ارزش بازار سرمایه برابر ۴۰۰ میلیارد دلار بود. ارزش دلاری این بازار پس از ریزش تاریخی بورس به ۲۳۰ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد؛ اما این پایان کار نبود، چراکه در حال ‌حاضر ارزش این بازار به ۱۵۰ میلیارد دلار سقوط کرده است. افت عملکرد صنایع را باید عامل اصلی افت ارزش بازار سهام در سال‌های اخیر، عنوان کرد.

وی گفت: در حال ‌حاضر نیز فعالان بازار منتظر تصویب بودجه سال ۱۴۰۳ و روشن شدن شاخص‌های موثر بر تولید و عملکرد بازار هستند. باتوجه به این شاخصه‌ها، می‌توان مسیر تولید و سودآوری صنایع بورسی و در نهایت سمت‌وسوی بازار را در آینده نزدیک پیش‌بینی کرد، هرچند باید خاطرنشان کرد که همواره ریسک‌های خارج از برنامه، عملکرد بورس را تهدید می‌کند.

سخن پایانی

عملکرد محتاطانه فعالان بازار سرمایه، به تداوم رکود در این بازار از ابتدای امسال تاکنون منتهی شده است. در چنین شرایطی، شاهد تداوم خروج سرمایه از بازار، بلاتکلیفی سهامداران و نبود دورنمای روشن از آینده هستیم. چالش‌های حاکم بر بورس تهران از شرایط کلان اقتصاد ما نشأت می‌گیرد. در چنین شرایطی، باز هم عملا سرمایه از تمامی بازارهای رقیب جا مانده است. در این میان، رشد نرخ دلار تنها روزنه امید برای صعود آرام و با تاخیر بورس تهران است، اما دورنمای رشد دلار نیز چندان قوی نیست و در نتیجه نباید به تقویت عملکرد بورس در آینده نزدیک، امید چندانی داشت. البته همزمان باید تاکید کرد که بورس تهران در سال‌های اخیر مسیر پراصلاحی را پشت‌سر گذرانده و حتی از سایر بازارهای سرمایه‌گذاری نیز به‌شدت عقب ‌مانده است، در نتیجه بازار سرمایه جایی برای اصلاح قیمتی بیشتر نیز ندارد و محدوده کنونی به‌احتمال بسیار زیاد حفظ خواهد شد.