دولت در چند مدت اخیر برنامه ‌ های مختلفی در راستای توسعه تجارت ایران عنوان کرده و برای اجرای آنها در تلاش است. اما به ‌ طورکلی باید گفت ارتقا تجارت نیازمند توجه به الزامات و بسترهای متعددی بوده که هیچ ‌ یک را نمی ‌ توان نادیده گرفت. دوپایه اصلی و مهم توسعه صادرات، تولید کالای صادرات محور و بهبود روابط دیپلماتیک با سایر کشورها است. ترمیم و بهبود روابط دیپلماسی با سایر کشورها به ‌ عنوان راهکار اصلی بهبود وضعیت فعلی در تجارت ایران شمرده می ‌ شود. ایران نه ‌ تنها با کشورهای همسایه بلکه با سایر کشورها نیز باید رابطه ‌ دیپلماتیک و اقتصادی خود را تقویت کرده و موانع موجود را از میان بردارد. در رابطه بااهمیت این موضوع باید گفت طی سال ‌ های گذشته با افزایش تحریم ‌ ها علیه ایران، صادرات نفت با چالش ‌ های زیادی همراه بوده و درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز کاهش یافت. همین باعث شد علاوه بر شکل ‌ گیری مشکلات مختلف برای تجارت ازجمله صادرات و واردات، ایران در تامین منابع ارزی دچار مشکل شود. این موضوع در کنار سایر مشکلات اقتصادی، باعث رشد تورم و افزایش نرخ ارز شده که در ادامه بر چرخه تولید اثر مستقیم گذاشته است. بنابراین مهم ‌ ترین راهکار برای بهبود وضعیت فعلی، ترمیم روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها است. این بهبود روابط می ‌ تواند حتی در بحث کاهش فشارهای تحریمی و نقل ‌ وانتقالات بانکی تاثیر مثبت مستقیم داشته باشد. بنابراین روابط بین ‌ المللی تنها به کشورهای همسایه محصور نشده و باید نگاهی توسعه ‌ گرایانه ‌ تر به این مهم داشته باشیم. این درحالی است که در چند مدت اخیر نگاه ایران تنها به کشورهای منطقه و محدوده آسیا بوده است. توسعه روابط با کشورهای همسایه به ‌ یقین برای ایران دستاوردهای جدی خواهد داشت اما به ‌ طورکلی فرصت ‌ های مناسب تجاری در کشورهای دورتر از منطقه وجود دارد.

علاوه بر تحریم و محدود بودن روابط ایران با سایر کشورها، سرکوب نرخ ارز و تورم یکی دیگر از دلایل اصلی رشد نیافتن تولید داخلی است. یکی از نمودهای مهم توسعه تولید داخلی، حضور کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی است که در این مورد مشکلات متعددی وجود دارد. رشد تولید داخل با اعمال نگاه جزیره ‌ ای میسر نبوده و باید به تمام حلقه ‌ های وابسته به این مسئله توجه کرد. چنانچه ساختارهای مهم اقتصادی مانند نرخ ارز و تورم همواره در روند تولید و چرخه صادرات اهمیت بسزایی دارند.

بخشی از مواد اولیه تولیدات داخلی، از طریق واردات تامین می ‌ شود و بهای آن براساس نرخ دلار تعیین می ‌ شود. اما بخش مهم دیگری از نرخ تمام ‌ شده تولید، وابسته به هزینه ‌ های داخلی مانند دستمزد کارگران و تورم حاکم بر جامعه است. تورم منجر به افزایش تمام هزینه ‌ های تولید و تحمیل گرانی به بازار می ‌ شود. همچنین تورم تاثیر مستقیمی بر نرخ ارز داشته و بدیهی است که در چنین شرایطی نرخ تمام ‌ شده تولید افزایش یابد. با گرانی کالاهای تولیدشده، مزیت ‌ های صادراتی مانند نرخ مناسب و کیفیت مطلوب از بین رفته و نه ‌ تنها تولید داخل توسعه نمی ‌ یابد، بلکه صادرات نیز در ابعاد مناسب رخ نخواهد داد.

بحث دیگری که می ‌ تواند در توسعه و بهبود کیفیت تولیدات داخلی موثر باشد، آزادسازی اقتصاد است. می ‌ توان گفت ایران باید به سمت اقتصاد آزاد حرکت کرده و از اقتصاد دستوری که امروز درگیر آن هستیم، خارج شود. اقتصاد دارای حلقه ‌ های متعدد و درهم ‌ تنیده بوده و برای رونق تولید داخلی، نمی ‌ توان به ‌ صورت جزئی به آن نگاه کرد. داشتن دید کلان و حرکت به سمت برداشتن موانع، از الزامات اصلی بهبود شرایط فعلی اقتصاد کشور است. در این شرایط می ‌ توان به توسعه تجارت و سایر مؤلفه ‌ های آن مانند افزایش صادرات، امیدوار بود.