در این میان رحیم مظفری در گفت‌وگویی مطرح کرد: «متاسفانه مافیا نیز در حوزه دانش‌بنیان‌ها ورود کرده است، به‌همین دلیل پژوهش‌ها چندان به‌نتیجه نمی‌رسند بنابراین ابتدا باید ساختار این شرکت‌های دانش‌بنیان را اصلاح کرد».
با همین رویکرد در گزارشی به بررسی چالش‌هایی که مافیا در رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان به وجود می‌آورد، پرداخته و با ۲ تن از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه دارو و فناوری‌های زیستی گفت‌وگو کرده است.
صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان معتقدند دولت باید جلوی ورود کالاهایی را که از سوی این شرکت‌ها با کیفیتی برابر تولید می‌شود بگیرد تا دست مافیا کوتاه شود. آنها معتقدند دلالی تا بطن اقتصاد دانش‌بنیان نفوذ کرده است و این تنها به‌ضرر تولید داخلی تمام می‌شود. در کل برای حل معضل مافیا باید اقدامات زیربنایی‌تر انجام شود و تنها با چند تبصره حل نمی‌شود.

دست‌مان را در واردات بگیرید
حسن مومن، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در عرصه دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان در گفت‌وگو با اظهار کرد باتوجه به اینکه محوریت شعار امسال به دانش‌بنیان‌ها اختصاص دارد، انتظار می‌رود معضلاتی که در زمینه کسب‌وکار و بازار وجود دارد و تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کردند، رفع شود. یکی از این معضلات، واردات مواد اولیه است که تاکنون گریبان شرکت‌های دانش‌بنیان را گرفته و در این زمینه نیازمند همکاری‌هایی از سوی نهادهای داخلی و دولتی هستیم تا در فضایی فراخ‌تر و آزادانه‌تر کالا و محصول تولید کنیم. همچنین این همکاری می‌تواند مسیر دسترسی دانش‌بنیان‌ها را به فضای آکادمیک و دانشگاه‌ها یا حتی کنگره‌های بین‌المللی هموارتر کند؛ در چند سال اخیر حمایت درخوری در این زمینه‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان نشده است.
وی افزود: اما کمک بزرگ‌تر زمانی انجام می‌شود که روند واردات کالاهای خارجی کمی سخت‌گیرانه‌تر باشد و حتی در مواردی جلوی ورود آن را بگیرند؛ البته به‌شرطی که نیاز جامعه با خطر مواجه نشود. اینکه یک شرکت دانش‌بنیان با هزینه‌های بالای خرید مواد اولیه و تولید، محصولی را تولید ‌کند و در همین راستا کالاهای خارجی با قیمتی کمتر وارد کشور شود، اما با قیمتی بسیار بالاتر به فروش برسد، نه به سود شرکت‌های دانش‌بنیان است و نه به سود مصرف‌کننده. لازم به توضیح است که رقبای داخلی هیچ آسیبی به بدنه تولیدات داخلی نمی‌زنند و اتفاقا شرکت‌های دانش‌بنیان‌ موافق رقابت با رقیبان داخلی هستند.

معلوم نیست چه کسی مجوز می‌دهد
مومن چالش بزرگ دانش‌بنیان‌ها را در عرصه رقابت دریافت تاییدیه برخی واردکنندگان از مراکزی دانست که ماهیت مشخصی ندارند. وی در تشریح این فرآیند گفت: مجوزهایی که به‌سرعت و به‌راحتی به واردکنندگان کالاها داده می‌شود، عموما وجه مشخصی ندارند و معلوم نیست که این واردکنندگان از کدام کانال، تاییدیه گرفته‌اند. اگر جلوی آنها گرفته شود و شرایط ورود کالاهای‌شان سخت‌تر شود، به دانش‌بنیان‌ها کمک زیادی شده است.
این فعال در عرصه دانش‌بنیان‌ها خاطرنشان کرد: انتظار تخصیص ارز از سوی دولت نداریم اما خواهان حمایت‌های دولتی در زمینه منع ورود برخی کالاها به کشور در شرایطی که مشابه باکیفیت آن وجود دارد، هستیم. در این رقابت، شرکت‌های دانش‌بنیان همیشه بازنده بازی با مافیا هستند که علت این امر به سلیقه و انتخاب مصرف‌کننده هم برمی‌گردد، چرا که معمولا بازار مصرف تمایل شدیدی به خرید محصولات خارجی دارد؛ به‌عبارت دیگر مردم در بیشتر موارد خواهان خرید کالاهای خارجی هستند تا تولیدات داخلی.

معاونت علمی شنواتر باشد
مومن بااشاره به دریافت اطلاعات دانش‌بنیان‌ها از سوی نهادی چون معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گفت: در کل کوتاه کردن دست مافیا تبدیل به نقطه کور بازار کسب‌وکار شده است در حالی که تاکنون از سوی هیچ نهاد رسمی و دولتی توجه ویژه‌ای به آن برای حل این معضل نشده است.
به‌اعتقاد من بزرگ‌ترین کمکی که نهادی چون معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌تواند به دانش‌بنیان‌ها کند، دریافت اطلاعات شرکت‌هایی است که زمینه فعالیت مشترکی دارند؛ به‌عبارت دیگر می‌توانند در قالب جلسات گروهی به‌صورت مستقیم شنونده معضلات در امر توسعه دانش‌بنیان‌ها باشند.
وی با اشاره به همکاری با رایزن‌های اقتصادی در امر صادرات گفت: شرکت‌های معتبری در کشورهای بزرگ دنیا وجود دارند که می‌توانند از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان ایران استفاده و خریداری کنند، اما هنوز کانال صادراتی استانداری میان این شرکت‌ها با همتایان‌شان در داخل برقرار نشده است. اگر هم تاکنون ارتباطی شکل گرفته است، همکاری خارج از کانال‌های رسمی بوده است.
در واقع تعاملات شرکت‌های دانش‌بنیان در امر صادرات با شرکت‌های خارجی به‌واسطه رایزن‌های اقتصادی انجام نمی‌شود.
گفتنی است، فردی به‌عنوان رایزن اقتصادی بین ایران و کشورهای دیگر وظیفه دارد که چنین ارتباطی را برقرار کند، در حالی که در بیشتر موارد وقتی با دیگر ارتباط‌دهنده‌ها همکاری کردیم، شاهد برخی کارشکنی‌ها بودیم. به‌عبارت دیگر بیشتر این افراد محصول یا کالای یک شرکت دانش‌بنیان را به قیمتی ارزان خریداری می‌کنند، اما به نرخ چندبرابری به شرکت خارجی می‌فروشند. در نهایت به‌جایی رسیده‌ایم که دلالی تا بطن شرکت‌های دانش‌بنیان هم رسوخ کرده و دست روی اقتصاد دانش‌بنیان گذاشته است.

آینده مبهم کالاهای دانش‌بنیان
وی افزود: در فرآیند دلالی، اغلب دانش‌بنیان‌ها از آینده محصولات خود بی‌خبر می‌مانند. از آنجایی که برخی محصولات در امر تجهیزات پزشکی دارای ضمانت پس از فروش هستند و باید از روند بکارگیری آن محصول گزارش دریافت شود؛ چنین روالی به صاحبان کسب و کار و دانش‌بنیان‌ها اجازه نمی‌دهد در جریان کاربرد محصول خویش قرار بگیرند. برای مثال کیت‌هایی که در شرکت ما تولید می‌شود، نمونه بازر چنین محصولی است. ما به‌عنوان تولیدکننده باید بدانیم که کدام آزمایشگاه در کجای جهان از آن استفاده می‌کند تا در راستای آگاهی از روند کار محصول تولیدشده، بتوانیم گزارش کار دریافت کنیم. دلالی و مافیا در این عرصه دست ما را از جامعه هدف در کشورهای خارجی کوتاه می‌کند. از سویی دیگر کانال‌های صادراتی برای صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان تنگ است و در صورتی که بخواهیم واسطه را حذف کنیم، شرایط دشوارتری را باید تجربه کنیم. حتی در برخی موارد رایزن‌های اقتصادی هم عملا کاری از پیش نمی‌برند. گفتنی است، هر زمانی که به‌صورت شخصی با شرکت‌های خارجی ارتباط گرفتیم تا حدی موفق‌تر عمل کردیم.
مومن افزود: از آنجایی که ما تنها شرکت تولیدکننده کیت‌های تشخیصی به روش الایزا در ایران هستیم، اما به دلیل وجود مافیا ناچاریم به نرخ کمتر از نمونه خارجی، محصول خود را بفروشیم.
گفتنی است، این کیت‌ها به شناسایی نارسایی‌های تیروئید و کبد و برای غربالگری نوزادان مورداستفاده قرار می‌گیرد. در تجربه‌ای برای فروش کیت‌ها به یک شرکت قزاقستانی، با رایزن اقتصادی این شرکت ارتباط برقرار کردیم و قرارداد فروش محصول امضا شد، اما شرایطی فراهم نشد که بتوانیم از سرنوشت محصول خود باخبر شویم که آیا این محصولات، داخل ایران یا خارج از کشور به‌فروش رسیده است. بهتر است ارتباط این رایزن‌ها از طریق کانال‌های رسمی یا شرکت‌های واسطه‌ای با دانش‌بنیان‌ها برقرار شود.
وی گفت: در نهایت من معتقدم وارد کردن محصولات و تجهیزات پزشکی که نمونه دقیق آن در کشور تولید می‌شود، تنها وابسته به کانال‌های پشت‌پرده است که می‌توانند به عناوین مختلف ارز دریافت کنند.

چند باری کارخانه‌های خود را تعطیل کردیم
در ادامه احمد ملک‌زادگان از دیگر فعالان عرصه دانش‌بنیان و صاحب یک شرکت در زمینه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی گفت: در سال‌های گذشته که واردات کالا آزادتر بود، بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان قدرتی در برابر مافیا نداشتند. البته در سال‌های اخیر که اجازه واردات به محصولات به‌ویژه ریزمغذی در زمینه دام و طیور داده نشد، تا حدی توانستیم به رقابت با دلالان کالاهای خارجی بپردازیم. تا پیش از آن حتی پیش آمده بود که کارخانه را به‌دلیل واردات تعطیل کنیم. از آنجایی که نرخ برای واردکنندگان پایین و تولید کالا برای تولیدکنندگان بالا بود، توان رقابت عملا فراهم نبود.

دولت تا حدی حق دارد اعتماد نکند
وی بااشاره به اینکه چرا تاکنون دولت تلاشی برای حذف مافیا برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان نکرده است، گفت: تاکنون حمایت‌های خوبی در برابر مافیا از دانش‌بنیان‌ها نشده است. البته تا حدی من به دولت حق می‌دهم چرا که بسیاری از شرکت‌ها تنها مدعی تولید در کشور بودند و نتوانستند نیاز بازار را فراهم کنند. به‌همین دلیل دولت نمی‌تواند به‌راحتی اعتماد کند و مقابل واردکننده بایستد، چرا که اگر آن کالا در بازار کمیاب شود و نیاز مردم فراهم نشود، خود عامل گرانی و تورم است.در کل برای حل معضل مافیا باید اقدامات زیربنایی‌تر انجام شود و تنها با چند تبصره حل نمی‌شود.
ملک‌زادگان افزود: اما در این میان هستند شرکت‌های دانش‌بنیانی که توانایی تولید انبوه یک کالا را در داخل کشور دارند و می‌توانند مقابل ارز بری بایستند. باید کارگروه‌هایی وجود داشته باشد که بتوانند ارزیابی دقیقی از تولیدات دانش‌بنیان‌ها داشته باشند تا سره از ناسره تشخیص داده شود.

سخن پایانی
ساختار کشور ما عمدتا برپایه اقتصاد نفتی بوده و هست. این در حالی است که طی سال‌های گذشته ما شاهد شکل‌گیری یک زیست‌بوم فناوری و نوآوری بودیم که در سطح خود در خاورمیانه بی‌نظیر است. به‌علاوه اینکه پایه این زیست‌بوم، نیروهای انسانی متخصص، خلاق، جوان و امیدوار کشور ما هستند.
از دستاوردهای این افراد می‌توان به ایجاد بیش از ۶ هزار و ۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان، ۱۰ هزار استارتاپ، هزار و ۵۰۰ شرکت خلاق، ۲۰۰ مرکز نوآوری، ۷۰ خانه نوآور و ۹ کارخانه نوآوری، ۷۰ صندوق پژوهش و فناوری یا صندوق‌های جسورانه، شکل‌گیری بنیاد ملی نخبگان و صندوق نوآوری و شکوفایی و پارک‌ها در کنار دانشگاه‌های معتبر ایرانی اشاره کرد.
همچنین بر اساس شواهد موجود طی این سال‌ها با اتکا به شرکت‌های دانش‌بنیان توانستیم از بحران‌های تحریم و کرونا عبور کنیم. اکنون شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از ۳۰۰ هزار شغل به‌وجود آورده‌اند و گردش مالی آنها برابر با ۳۵۰ هزار میلیارد تومان بوده است. باتوجه به موارد یادشده باید حمایت از این فعالان اقتصادی در اولویت دولت قرار گیرد. یکی از راه‌های حمایت از این فعالان اقتصادی، رفع چالش‌هایی است که دلالان در بازار دانش‌بنیان‌ها به‌وجود می‌آورند.