کارخانه سیمان تهران مقصر وضعیت فعلی است
کوه بی‌بی شهربانو، یادگار دوران ساسانی است.
کوه بی بی شهربانو، یادگار دوران ساسانی است. این کوه که در شمال شرقی شهر ری قرار دارد، این روزها اما کامیون ها از بدنه اش کم می کنند. کوه بی بی شهربانو واقع در منطقه ۲۰ تهران توخالی شده و به تعبیر یکی از اعضای شورای شهر تهران، مدتی دیگر، تنها پوسته ای از آن باقی می ماند. براساس نظر کارشناسان، برداشت های بی رویه از کوه بی بی شهربانو، بدون در نظر گرفتن شرایط این منطقه در آینده ای نه چندان دور مشکلاتی را برای شهرستان ری ایجاد خواهد کرد. این روز ها، این کوه تاریخی معدن اصلی استخراج سیمان و جای جای آن به وسیله ماشین آلات سنگین کارخانه سیمان تهران در حال تخریب است، کوهی که قابلیت تبدیل به قطب گردشگری جنوب پایتخت را داشت، حالا به تپه های خاکی تبدیل می شود.
کوه هم جوار با کارخانه سیمان که از آن به عنوان بام ری یاد می شود، این روزها به فضایی برای استخراج سیمان تبدیل شده و کارخانه سیمان تهران و شرکت های تابعه، از معادن سیمان آن کیلوکیلو کم می کنند. صمت در گفت وگو با احمد علوی، رئیس کمیسیون گردشگری و میراث فرهنگی شورای شهر تهران به بررسی آثار مخرب فعالیت کارخانه سیمان روی میراث فرهنگی مانند بی بی شهربانو پرداخته است.
حفاظت و حراست از میراث فرهنگی
بقعه بی بی شهربانو، یکی از جاذبه های گردشگری تهران در شهر ری و مکان به نسبت محبوبی در بین جاذبه های زیارتی است. آرامگاه بی بی شهربانو بر بلندای یک کوه و نزدیکی یک چشمه واقع شده و به خاطر وجود همین بقعه، نام این کوه نیز بی بی شهربانو است. آرامگاه بی بی شهربانو در دوره ساسانی بنانهاده شد و قسمت جنوب شرقی بنا از عهد آل بویه به یادگار مانده که شامل چهارگوش منظم سنگی با پوشش سنگ و آجر است. حرم و اتاق طویل جنوبی آن متعلق به دوره ساسانی و دیواره های خارجی صحن هم به عهد آل بویه و عصر سلجوقیان تعلق دارد. در دوره های بعد رواق، دیوار و اتاق های گوناگون و راهروها ایجاد شدند و محوطه اصلی ۲ بخش شد. در دوره دیالمه، گنبد بقعه روی آن ساخته شد. این کوه، شعبه ای از رشته کوه های البرز است که در قسمت جلگه ای تهران و در مشرق شهر ری واقع شده است. این میراث فرهنگی به دلایل بی توجهی کارخانه ها در معرض خطر بزرگی قرار دارد. گویا میراث فرهنگی توجهی به این بنای تاریخی ندارد که چنین میراث ارزشمندی در آستانه تخریب است. به تازگی از ایجاد ترک روی گنبد مقبره بی بی شهربانو و همچنین حفاری های غیراصولی در این محیط فرهنگی تاریخی خبر داده شده است.
فعالیت کارخانه سیمان و همچنین انفجارهای مداوم، موجب پیدایش چنین وضعیتی در کوه بی بی شهربانو شده است. میراث فرهنگی هم ارزش های ذاتی دارند و هم ارزش هایی که حاصل نگرش و رویکرد جامعه هستند و با زیرساخت های سیاسی و اقتصادی جامعه ارتباط دارند، به همین دلیل، حفاظت و حراست از میراث فرهنگی و آثار تاریخی از ضروریات سیاست ها و راهبردهای دولتمردان، مسئولان و آحاد مردم به شمار می آید، به ویژه در جهان کنونی که صنعت گردشگری از کارآمدترین و پویاترین فعالیت های فرهنگی و اقتصادی به شمار می رود. شورای شهر تا کنون چه اقداماتی در زمینه موضوع تخریب کوه بی بی شهربانو انجام داده است؟
متاسفانه با گذشت بیش از ۶ ماه از تذکر در صحن شورای شهر و بحث و بررسی و تذکرات اعضای شورا درباره کارخانه سیمان تهران و تخریب کوه بی بی شهربانو، متولیان امر هیچ اقدامی انجام نداده اند. بیش از یک ماه نیز از رسانه ای شدن ترک های گنبد بی بی شهربانو می گذرد و هنوز هیچ اقدام عملی انجام نشده است. چند جلسه با حضور مسئولان میراث فرهنگی، اوقاف، کارخانه سیمان و... برگزار شده که هنوز به نتیجه ملموسی نرسیده است؛ بنابراین تذکر و پیگیری مرتب باید انجام شود تا مسئولان امر موضوع را فراموش نکنند.
مدیر میراث فرهنگی شهرری چندی پیش عنوان کرد، میراث فرهنگی نقشی در تعطیلی کارخانه سیمان ندارد و باید هر نهادی که مجوز این فعالیت را داده، این مجوز را لغو کند. واکنش شما به این اظهارنظر چیست؟
ابتدا این را بگویم که کارخانه سیمان ری در سال ۶۳ به علت ایجاد آلودگی و سایر مسائل تعطیل شده و ساختمان آن در حال تبدیل شدن به موزه است، اما آنچه مورد نظر قرار دارد، فعالیت کارخانه سیمان تهران است.
طبق قوانین و همچنین کنوانسیون های بین المللی، پیگیری، محافظت، حفظ و نگهداری آثار تاریخی به عهده میراث فرهنگی است. بنای تاریخی بی بی شهربانو به شماره ۲۵۶ جزو نخستین آثار ملی ثبت شده در تهران و ایران است که ۸۶ سال از ثبت تاریخی آن می گذرد. با اینکه این بنا در اختیار اوقاف است، اما میراث فرهنگی در همه این سال ها هیچ گونه اقدامی برای حفاظت و نگهداری این بنای ملی و جلوگیری از تخریب منظر و مکان بنا انجام نداده است.
با توجه به اینکه ویرانی یا تخریب هر قسمت از میراث فرهنگی و طبیعی موجب فقر شدید میراث همه ملل جهان می شود، میراث فرهنگی باید هر چه زودتر اقدامات لازم را برای حفظ این اثر تاریخی، حتی با جابه جایی مکان کارخانه سیمان تهران یا تعطیلی معادن کوه خوار کنار بقعه انجام دهد. شورای شهر تهران نیز هر کمکی که در این مسیر از دستش بر بیاید انجام می دهد.
علت ترک های روی گنبد مقبره بی بی شهربانو چیست؟
حدود یک ماه پیش، تصاویری از گنبد بی بی شهربانو در شهرری منتشر شد که نشان می داد ترک های عمیقی روی این گنبد ایجاد شده است. فعالیت کارخانه سیمان و انفجارهای پی درپی در کوه بی بی شهربانو را دلیل این اتفاق دانسته اند. به دنبال این اتفاق، بسیاری از میراث دوستان بر این عقیده بودند که فعالیت های کارخانه سیمان باید در این محوطه تاریخی متوقف شود تا بیش از این خسارتی به کوه و گنبد بی بی شهربانو وارد نشود. طی گزارش های رسیده از این محوطه تاریخی و میراث ملی، متوجه شدیم، کارخانه سیمان مقصر چنین اتفاقی است.
به عقیده شما، چگونه می توان از ادامه فعالیت کارخانه سیمان در کوه بی بی شهربانو جلوگیری کرد؟
راهکار جلوگیری از ادامه فعالیت کارخانه سیمان در کوه بی بی شهربانو، ثبت منظر فرهنگی آن است و این اقدام می تواند به وضعیت موجود پایان دهد، اما متاسفانه مدت هاست این موضوع در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به نتیجه نرسیده است.
البته شنیده می شود قرار است گنبد بی بی شهربانو با توجه به تخریب هایی که داشته، با مشارکت سازمان اوقاف، اداره میراث فرهنگی ری و کارخانه سیمان مرمت و ساماندهی شود، اما امروزه مشاهده می شود کارخانه با مجوزی که به آن داده اند، در حال فعالیت است. برای ادامه فعالیت آن باید مسئولان رده های بالاتر ورود کنند و همه ابعاد را برای ادامه فعالیت این کارخانه در نظر بگیرند. در واقع برای ادامه فعالیت این کارخانه باید نگاه ها ملی باشد و همه نهاد های مرتبط باید تصمیم بگیرند. فعالیت کارخانه سیمان فقط به میراث فرهنگی آسیب نمی زند، بحث منابع طبیعی، محیط زیست و اهالی این محله مطرح است. ما به این کارخانه مجوز ندادیم و با این مجوز، موافقت هم نکرده بودیم که تصمیم گیرنده باشیم. هر سازمانی که به آن مجوز داده باید برای فعالیت های این کارخانه تصمیم بگیرد یا بایدها و نبایدهایی برای آن تعریف کند.
در صورت ادامه فعالیت کارخانه سیمان، چه روشی را در روند کار این کارخانه در جهت کاهش آسیب پیشنهاد می کنید؟
روش های بسیاری وجود دارد که موجب می شود کمتر به چرخه محیط زیست و همچنین میراث فرهنگی آسیب بزند. کارخانه سیمان می تواند به جای استفاده از مواد منفجره و همچنین ایجاد انفجار در برداشت سنگ های معدنی، می تواند از روش های کم خطر و سازگار با محیط زیست استفاده کند. متاسفانه کارخانه سیمان برداشت خود را توسعه داده و کوه درحال نابودی است.
آیا رئیس کارخانه سیمان توضیحاتی در این باره ایجاد ارک روی گنبد بی بی شهربانو، ارائه داده است؟
صحبت هایی با رئیس کارخانه سیمان داشته ایم. با توجه به اظهارات مدیرعامل کارخانه سیمان تهران و قبول تقصیر در ایجاد ترک در بقعه بی بی شهربانو، انتظار این است که این کارخانه، تامین منابع مالی ترمیم بقعه را برعهده گیرد و باید برای حفظ میراث فرهنگی و آثار باستانی، تمام انفجارها در این کوه متوقف شود. چنین میراث ارزشمندی نیاز به رسیدگی ویژه ای دارد و نباید بگذاریم چنین اتفاقاتی، موجب تخریب آثار باستانی شهرمان شود.
چه اقداماتی باید انجام شود تا دیگر شاهد تخریب میراث فرهنگی و آثار باستانی نباشیم؟
در تمام دنیا، هستند کسانی که گاهی با قصد و نیت و گاهی بدون آنکه نیت خاصی داشته باشند، به آثار باستانی و میراث فرهنگی ضربه وارد می کنند. نظر من در این زمینه این است که اگر جریمه های محکم و سختی اعمال شود، دیگر کسی حتی فکر آسیب زدن به میراث فرهنگی را نمی کند. وجود جریمه های سنگین از بسیاری آسیب ها جلوگیری می کند. موضوع تاسف باری که درباره آسیب به کوه بی بی شهربانو مطرح است این است که مردم ری می گویند، این اقدام از سوی کسانی انجام می شود که زور کسی به آنها نمی رسد که برای نظام عدالت محوری که سرلوحه شعار های آن تحقق عدالت است، خوب نیست. متاسفانه نابود کردن مکانی که قدمت تاریخی آن بیش از هزاران سال است توسط کسانی اتفاق می افتد که کسی جلودار آنها نیست.
به عنوان سخن پایانی چه صحبتی دارید؟
برداشت بی رویه کارخانه سیمان از این کوه، آن را به تپه ای میان دره های عظیم ناشی از برداشت بی رویه تبدیل کرده، در صورتی که کوه بی بی شهربانو دارای ویژگی فرهنگی و طبیعی است و می توان آن را بازتابی از منظر فرهنگی
دانست. متاسفانه انفجارهایی که برای برداشت سیمان از کوه انجام می شود، موجب ریزش کوه در اطراف مقبره بی بی شهربانو شده و این مقبره را به شدت تهدید می کند و هیچ بعید نیست با انفجار بعدی آثار به جامانده از کوه روی مقبره سقوط و آن را نیز نابود کند. اگر سری به این محوطه زده باشید می بینید از آن کوه با عظمت تنها اسمش مانده و تپه ای در مجاورت مقبره بی بی شهربانو. درگذشته هم اعلام کرده بودم که شهروندان آخرین عکس های خود را با کوه و مقبره بی بی شهربانو بیندازند که با ادامه روند فعلی در آینده نزدیک دیگر اثری از کوه باقی نمی ماند.
سخن پایانی
حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و آثار باستانی، از نکات دارای اهمیتی است که باید موردتوجه تمام مسئولان قرار گیرد.
این مسئله فقط موردتوجه شهر تهران نیست، بلکه در تمام شهرهای ایران، آثار و میراث باستانی بسیاری وجود دارد که بر اثر بی توجهی تخریب و آسیب های بسیاری به آن رسیده است.
در ارتباط با کوه های بی بی شهربانو که اخیرا متوجه شده ایم، توسط فعالیت های کارخانه سیمان دچار آسیب شده، اگر قبل از بروز حادثه، پیشگیری های لازم انجام شده بود، آیا شاهد چنین اتفاقی در این مکان تاریخی بودیم؟ شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث فرهنگی آن است.
آثار باستانی است که قدمت، تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می کند؛ بنابراین حفاظت و حراست از آنها امری ضروری است به ویژه آنکه نسل های آینده نیز باید این میراث گرانبها را نگهداری و از هویت اصیل و فرهنگ دیرینه و افتخارآفرین خود برای نسل های آینده بازگو کنند.
