علل بی‌شماری موجب می‌شوند در معدن حادثه رخ دهد؛ بنابراین یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های موردنیاز برای معدنکاری، تجهیز معادن به امکانات ایمنی استاندارد است، اما بسیاری از سرمایه‌گذاران معدن این موضوع را نادیده می‌گیرند و جان کارگران بسیاری را به خطر می‌اندازند. علت اصلی این مشکل که در بخش قابل‌توجهی از معادن بخش ‌خصوصی به چشم می‌خورد، هزینه بالای رعایت استانداردهای ایمنی برای معدنکار و بهره‌بردار است، اما سهل‌انگاری و بی‌توجهی کارفرمایان تاکنون حوادث و سوانح ناگواری به بار آورده و همچنان از کارگران قربانی می‌گیرد. یکی از جدیدترین حوادث ناشی از بی‌توجهی به اصول و ضوابط استاندارد ایمنی، در معدن غیرمجاز سنگ کرومیت، در روستای دهمورد شهرستان بختگان اتفاق افتاد. در این حادثه ریزش معدن به قیمت جان دو کارگر تمام شد.

استاندارد بین‌المللی و کاهش خطرات معدنی

علی جلالی، مدرس بین‌المللی حوزه استاندارد یکی از موثرترین راهکارهای کاهش خطرات و حوادث در معادن ایران را بهره‌گیری از استاندارد بین‌المللی ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست (HSE) معرفی کرد.

وی به ایرنا گفت: باتوجه به بالا رفتن سرعت تحولات فناوری و انتظارات جامعه در خصوص مسئولیت‌های اجتماعی سازمان‌ها و تحقق اهداف آنها در حوزه رقابت‌پذیری، توجه به موضوعات ایمنی شغلی، بهداشت و محیط‌زیست لازمه فعالیت در این حوزه‌هاست.

این مدرس موردتایید IRCA (سازمان بین‌المللی ثبت ممیزان) در ادامه افزود: ایران با دارا بودن ذخایر متنوع معدنی در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار گرفته و تعداد قابل‌توجهی از شاغلان کارگری به‌طور مستقیم در حوزه معدن فعالیت می‌کنند.

به‌گفته جلالی، نظام مدیریت یکپارچه HSE با ایجاد بستری فرهنگی و الگوی سیستماتیک به‌منظور شناسایی تاثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی شغلی و محیط زیست، حوادث و مخاطرات بالقوه را ارزیابی می‌کند و راهکارهای پیشگیرانه ارائه می‌دهد.

آمار باورنکردنی حوادث در چین

این مدرس حوزه بین‌المللی استاندارد به تشریح اقدامات انجام شده در چین پرداخت و گفت: تا چند دهه پیش بخش قابل‌توجهی از حوادث معادن زغال سنگ در کشور چین که ۳۵ درصد زغال‌سنگ جهان را تولید می‌کند، به‌وقوع می‌پیوست، اما از سال ۲۰۰۵ و بعد از کشته شدن ۴ هزار و ۷۵۴ نفر از معدنچیان این کشور، دولت چین ۳۶۰ میلیون دلار امریکا را برای افزایش ایمنی و مدیریت گاز در معادن تخصیص و با استفاده از استانداردهای جهانی در سال ۲۰۱۴ سهم این حوادث را به‌طور چشمگیری (یعنی تا بیش از ۷۰ درصد) کاهش داد.

جلالی ابراز امیدواری کرد وزارت صنعت، معدن و تجارت تسهیلاتی در اختیار صاحبان این مشاغل حساس قرار دهد و با برگزاری دوره‌های آموزشی، استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از استانداردهای جهانی، کمک کند خطرات کاهش یابد و ضریب تکرار حوادث مشابه را به حداقل برسد.

مسئولیت سازمان ملی استاندارد

نیره پیروزبخت، از رؤسای پیشین سازمان ملی استاندارد گفت: سازمان براساس وظایف ذاتی خود ضوابط و استانداردهایی را با همکاری و همراهی تمام ذی‌نفعان برای حوزه معدن تدوین کرده، اما تدوین استاندارد به‌معنای نظارت یا اجباری شدن آن نیست. وی افزود: استانداردها تدوین می‌شود و در اختیار ذی‌نفعان قرار می‌گیرد. آنها هستند که باید این سازکارها را در بنگاه و واحد اقتصادی خود رعایت کنند.

مسئولیتی برعهده دولت

پیروزبخت اضافه کرد: اگر قرار باشد سازمان ملی استاندارد به‌صورت ناظر وارد قضیه شود حتما باید استاندارد اجباری در معادن در هیات دولت تصویب و به سازمان ملی استاندارد ابلاغ شود تا این سازمان اجازه داشته باشد نظارت عالیه بر معادن و اجرای استاندارد در آنها داشته باشد. وی تاکید کرد: خوشبختانه تمام قواعد و استانداردها در سازمان ملی استاندارد مدون و مکتوب شده، اما این سازمان مسئولیتی در قبال اجرای ضوابط ندارد و دارندگان معادن و سهامداران و پیمانکاران باید بر اجرای آن نظارت کنند.

برای آموزش و ایمنی هزینه نمی‌شود

این صاحب‌نظر در مسائل مربوط به استاندارد گفت: معمولا در معادن به مباحث آموزش و ایمنی بهای چندانی نمی‌دهند و برای آموزش نکات ایمنی معدنکاران هزینه نمی‌کنند. پیروزبخت گفت: بیش از ۲۶۷ عنوان استاندارد نکات ایمنی داخل معادن، در موارد مختلف ایمنی، جوشکاری، ماشین‌آلات و امثال آن وجود دارد، اما به‌درستی اجرا نمی‌شود. وی افزود: پیشنهاد استاندارد بین‌المللی طبقه‌بندی حوادث معدنی ازسوی ایران به سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) ارائه شده، اما بی‌توجهی صاحبان معادن موجب اجرایی نشدن این استانداردها شده است.

تحریم‌ و افزایش نرخ تجهیزات

بهرام شکوری، رئیس انجمن مس ایران به ایلنا گفت: برای جلوگیری از بروز حوادث معدنی ایمن بودن ابزار و ماشین‌آلات، دارای اهمیت بسیاری است و فراهم کردن این تجهیزات به توان مالی کارفرما بستگی دارد. بخش دیگری از حوادث مربوط به محیط کار است؛ وضعیت تونل‌ها، شیب جاده‌ها، دید مسیر، علامت‌گذاری مسیرها و امثال آن که رسیدگی به وضعیت همه این پارامترها می‌تواند جلوی حوادث ناشی از کار در معادن را بگیرد.

فناوری و استانداردهای ایمنی

رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در زمینه اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین در افزایش ایمنی محیط کار گفت: استفاده از فناوری در کاهش حوادث معدن اهمیت بسیاری دارد. امروزه در دنیا از ماشین‌های بدون سرنشین استفاده می‌شود. همچنین انواع و اقسام خودروهای مجهز به سنسورهایی که اگر به مانعی برسد، می‌ایستد یا ابزارهایی که اگر در محیط، گازی تولید شود، اخطار می‌دهد، به کار گرفته می‌شود. وی درباره موانع دسترسی به فناوری‌های روز دنیا برای کاهش حوادث معدنی در ایران، گفت: طبیعتا تحریم‌ها نقش قابل‌توجهی در دسترسی نداشتن ما به این فناوری‌ها داشته است. به‌علاوه باتوجه به افزایش نرخ ارز و به تبع آن گرانی تجهیزات، خرید آن برای کارفرمایان به‌صرفه نیست. البته برخی اوقات تجهیزاتی که در دنیا تولید می‌شود با وضعیت محیط کاری ما همخوانی ندارد؛ به‌طور مثال چندی پیش سیستم پمپ‌های انژکتور برخی از ماشین‌آلات، برمبنای گازوئیل استاندارد کشورهای اروپایی طراحی شده بود و با گازوئیل غیراستاندارد ما کار نمی‌کرد. در نتیجه مجبور شدند سیستم را تغییر دهند و استانداردها را پایین آوردند تا بتوانند از این ماشین‌آلات استفاده کنند. شکوری افزود: به‌نظر می‌رسد هم باید مناسبات بین‌المللی ما درست شود و ارز، نرخ واقعی خود را پیدا کند و هم دولت با کارفرمایان همراهی کند و وام‌های کم‌بهره بدهد تا کارفرمایان بتوانند از تجهیزات و فناوری‌‌های جدید استفاده کنند و به این ترتیب شاهد کاهش حوادث در معادن باشیم.

سخن پایانی

خطرات هر معدن، باتوجه به نوع ماده و مکان آن متفاوت است؛ بنابراین آموزش‌های بهداشت و ایمنی در معادن نباید تنها محدود به آموزش‌های کلی و عمومی باشد، بلکه کارگران معدن باید برای پیشگیری، ایمنی و نحوه مقابله با حوادث خاص دوره‌های تخصصی را بگذرانند و آموزش‌های ویژه ببینند. در کشورهای توسعه‌یافته دوره‌های آموزشی اجباری و اختیاری برای کارشناسان و کارگران معدن برگزار می‌شود. به‌علاوه باتوجه به قوانین و مقررات موجود همواره باید در هر معدن یک مربی برای آموزش نکات ایمنی به کارگران حاضر باشد. هر کارگر باید قبل از آغاز کار در معدن، دوره‌های آموزشی ایمنی و بهداشت در معادن را گذرانده باشد. علاوه بر این باید هر سال برای یادگیری آموزش‌های جدید، در دوره‌های تخصصی شرکت کند.